Romanticism As The Mirroring Of Modernity and The Emergence of Romantic Modernization in Islamism

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 3, 1483 - 1507, 15.12.2018

İrfan Kaya

https://doi.org/10.18505/cuid.459744

Cited By: 3

Öz

The emphasis that the modernity gives to disengagement and beginning leads one to think that the modernity itself is in fact a culture that initiares crisis.  Even if there is no initial crisis, it can be created through the ambivalent nature of modernity. Behind the concept of crisis lies the notion that history is a continuous process or movement that opens the door to nihilistic understanding which stems from the idea of contemporary life and thought alienation through the pessimistic meaning of the word. There is a dialectical relationship between the ideas of modernity and progress, and the decadence, and the main theme of Nietzsche's philosophical career. Since the death of Hegel, who made the idea of crisis plausible, everything is nothing but a counter-movement not only in Germany, but also in Europe. The first of these counter-movements is romanticism with its objection to the mind which is liberated from the bonds of tradition. The main thesis of the present article is, between reactiveness of romanticism -on the surface- and the modernity; from one side romanticism's consuming modernity, which is its mirror image, while at the same time feeding from it and modernity's manipulating the ideas developed against it and monopolizing them thanks to its ambivalent nature. For this purpose, following an an anti-enlightenment thinker Nietzsche's, anti-romantic footsteps which at the same time feeds from the romantic heritage, an attempt will be made to analyze the relationship between modernity and romanticism. Another goal of this article is to allow a comparison of how the intellectual development in the West finds its response on the modernization process of our country by probing how the modernization experience of early period Islamist's who experienced this process in a feeling of "backwardness" and with a wounded consciousness and anxiety has led to a shallow romantic worldview.

 

Summary

Romance and romanticism are the main topics of this article. Romanticism is a period, whereas romance is a spiritual attitude not limited to this period, therefore, even today it’s existence is felt. In other words, it is not specific to the Germans. This term is often used to correspond to certain aspects of European intellectual life in the late eighteenth and early nineteenth centuries, for instance between 1790 and 1850. In its extremely diverse definitions, the most "romantic" definition in our opinion, belongs to Novalis: “I'm romanticizing by giving a high meaning to ordinary things, a mysterious reputation to the ordinary, the honor of the unknown to the known, an infinite look to the finite.” The rejection of existing social reality, the experience of loss, the melancholic longing and the search for loss are the main components of the romantic motive. 

This study is based on the argument that there is a dialectical relation between romanticism and modernity, which is known as an opposing movement against enlightenment thought. The intellectual feature, which contains the opposite of modernity itself, makes this argument plausible. In addition, the view of modernity as a crisis culture due to the emphasis on disengament and beginnings offers us the possibility to establish a relationship between modernity, which accepts itself as decadence, and romance. Behind the concept of crisis lies the idea that history is a continuous process or movement opening the door to the nihilist understanding in which modern life and thought are alienated in a pessimistic sense. Thus, Allan Megill defines historicism as a prerequisite for nihilism. According to the author, Prophets of Extremity, if the history has no direction to be changed, maintained or lost when wandering in history, it also cannot have a "crisis". The suggestion of "God is dead" is the most concise expression of this crisis. In this crisis state of nihilism, it is a completely forlorn condition of living in the present. Today, which is in the absolute forlorn state; the savior declares his belief that he is devoid of all sorts of features, things that let us reconcile with the current situation of things. In the face of this situation, when people see that the present becomes completely forlorn, they move in two opposite directions with a desire to regenerate culturally: They either have to go back to the past or head for the future. However, every attempt to determine what the future or the past posess will require them to be real, belonging to the present. This will return us to the forlorn state. Nietzsche embraces both opposing sides, but does not attempts choose between them. This is the place where Nietzsche dictates that today is corrupt taking a radical attitude against romanticism fed by the notion of crisis. 

The fact that modernity has given up its critique of reason, which is revealed by its dialectic, had a great influence on Nietzsche's putting distance between himself and romantics. That is to say, in response to enlightened thought, although romantics speak of unity, apparently, they could not prevent emergence of emotion against mind, local against the universal, individual against social, in other words, the emergence of the second values, which they believed that these were belittled and despised by Enlightenment.   Therefore, romantics seem like they could not save themselves from being caught in the web of dialectics in the account they entered that is based on the subject-object distinction in cartesian thought. It is because modernity acts with the consciousness that the life is established on the occurrence and decadence. Based on this, we can say that decadence is inevitable. This decadence (distortion) from the outside may be through movements developed against it, or experienced within itself (even if no one attempts to destroy it). Modernity, with the awareness that it cannot escape from the decadence, wants to arbitrate itself by turning this decadence in its favor by manipulating it. In other words, the modernity dramatizes the feeling of crisis considering itself decadence and the seemingly contradictory ideas of avant-garde and decadence become almost synonymous. It must be the reason why Nietzsche identifies modernity with decadence Modernity manages to put the decadence in its body at the center of attraction by producing self-opposing movements, monopolizing and manipulating.  In short, both romanticism and avant-garde movements are the movements that are emerged not against modernity but from itself. Just like an apple worm, they both consume modernity and feed on it. They act as a mirror.  Although they seem to criticize, as movements that have emerged from it, they allow the modernity to complete and correct the deficiencies. As a result of this, we can say that romantic critical movements are developed against the world and are shaped by modernity, beginning with the idea of enlightenment, and moved forward in the track of modernity.

While romanticism developed in the West as opposed to modernity, in Ottoman-Turkish thought, it was seen as the rhetoric of retardation and regretting of backwardness from civilization. It is inevitable that the experience of modernization in a sense of backwardness, with a wounded consciousness and urgency, will open up space for romance. In our modernization adventure starting with Tanzimat, it is a fact that there has not been a drastic  reckoning due to Enlightenment on an intellectual basis, industrialization on an economic basis, programs of revolutionary and nationalist formations on a political basis. Therefore, in Turkish thought, it is not possible to talk about a critical tradition developed against modern paradigm. The status of being audience to what was being experienced in Europe, resulting from superiority was transformed into grudge due to the defeats in the military field. Due to the decadence experienced in the present, inability to find the solution to the problems of its age, melancholic state of mind because of being stuck in the golden age experienced in the past, in the case of a preference, led to a romantic world view because of the appeal of its simplicity to imitate what was once lived in the past. Thus, it is very natural that the direction of Namık Kemal, the cult personality of Islamist-Turkish thought, is towards the past even when talking about progress and civilization. Seeing the 19th century Europe as a re-implementation of ideas and institutions that are actually Islamic, Namık Kemal, in our opinion, showed us a clear example of a typical Islamist romanticism and an example of occidentalist approach regarding that the West learned the civilization from Muslims. In fact, the exact equivalent of this approach displayed in Turkish cogito  without even knowing that it is romantic, emerging in the personality of Namık Kemal and in the feeling of backwardness,with a hectic and injured consciousness, is  kitschization . So much so that, the state of being kitsch also explains the current situation of Islamic geography which is far from creating a tradition for at least a century, and it clearly tells the usual romantic end.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Romanticism, Modernity, Islamism, Decadent, Avant-garde

Modernitenin Ayna İmgesi Olarak Romantizm ve İslamcılıkta Romantik Modernleşmenin Ortaya Çıkışı

Öz

Modernitenin kopuş ve başlangıca yaptığı vurgu kendisini bir kriz kültürü olarak değerlendirmeye imkân vermektedir. Şayet kriz yoksa yerinde değilse modernitenin ikircikli doğası sayesinde yaratılır. Kriz kavramının ardında, çağdaş yaşamın ve düşüncenin kötümser anlamıyla yabancılaşmış bir karakterde olduğu nihilist anlayışa kapı aralayan, tarihin sürekli bir süreç ya da hareket olduğu fikri yatar. Modernlik ve ilerleme düşünceleri ile Nietzsche’nin felsefî kariyerinin başlıca teması olan dekadans arasında diyalektik bir ilişki söz konusudur. Kriz görüşünü mümkün kılan Hegel’in ölümünden beri sadece Almanya’da değil, bütün Avrupa’da her şey bir karşı-hareketten ibarettir. Bu karşı-hareketlerin ilki, geleneğin bağlarından kurtulmuş olan akıl üzerine yapılan vurguya itirazıyla romantizm olmuştur. Makalenin temel tezi, romantizmin görünürdeki tepkiselliği ile modernite arasında; modernitenin aynadaki imgesi olarak romantizmin bir yandan moderniteyi tüketirken öte yandan ondan beslenmesi, modernitenin de kendisine karşı geliştirilen düşünceleri ikircikli doğası sayesinde tekeline alması ve manipüle etmesidir. Bu maksatla aydınlanma karşıtı bir düşünür olarak Nietzsche’nin aynı zamanda romantizmin mirasından beslenen anti-romantik ayak izleri takip edilmek suretiyle modernite ile romantizm arasındaki ilişki analiz edilmeye çalışılacaktır. Ayrıca makalenin bir başka amacı, Batı’da yaşanan entelektüel gelişmelerin ülkemizde modernleşme sürecinde nasıl bir karşılık bulduğu şeklinde bir karşılaştırmaya imkân verecek şekilde ilk dönem İslamcıların “geri kalmışlık” hissi içinde, yaralı bir bilinçle ve telaşla yaşadığı modernleşme deneyiminin oldukça sığ bir romantik dünya görüşüne yol açtığıdır.

Özet

Bu makalede söz konusu edilen, romantizm ve romantikliktir. Romantizm bir dönemdir; romantiklik ise bu dönemle sınırlı olmayan tinsel bir tutumdur, dolayısıyla günümüzde bile varlığı hissedilmektedir. Yani Almanlara özgü bir durum değildir. Bu terim genellikle Avrupa düşünsel hayatının on sekizinci yüzyıl sonu ve on dokuzuncu yüzyıl başlarındaki -sözgelimi 1790 ile 1850 arasındaki- belli yönlerine karşılık gelecek şekilde kullanılır. Son derece çeşitlilik gösteren tanımları içerisinde bize göre en ‘romantik’ olanı Novalis’in yaptığı tanımdır: “Sıradan şeylere yüksek bir anlam, alışılmışa gizemli bir itibar, bilinene bilinmeyenin onurunu, sonluya sonsuz bir görünüm vererek romantikleştiriyorum.” Mevcut toplumsal gerçekliğin reddi, yitim deneyimi, melankolik özlem ve yitirilenin aranması romantik amentünün temel bileşenleridir. 

Bu çalışmamız, Aydınlanmacı düşünceye karşıt bir hareket olarak ortaya çıktığı bilinen romantizm ile modernite arasında son kertede sanılanın aksine diyalektik bir ilişki olduğu argümanı üzerinden hareket etmektedir. Bu argümana da, modernitenin kendi karşıtını içinde barındıran düşünümsel özelliği imkân vermektedir. Ayrıca modernitenin kopuş ve başlangıca yaptığı vurgu nedeniyle bir kriz kültürü olarak değerlendirmeye müsait görüntüsü, bize, kendini dekadans sayan moderniteyle dekadansın dışavurumu olan romantizm ile ilişki kurmanın olanağını sunmaktadır. Kriz kavramının ardında ise, çağdaş yaşamın ve düşüncenin kötümser anlamıyla yabancılaşmış bir karakterde olduğu nihilist anlayışa kapı aralayan, tarihin sürekli bir süreç ya da hareket olduğu fikri yatmaktadır. Buradan hareketle Allan Megill tarihsiciliği, nihilizmin önkoşulu olarak tanımlar. Aşırılığın Peygamberleriyazarına göre, tarihin değişecek, sürdürülecek ya da başıboş dolaşırken kaybedilecek bir doğrultusu yoksa, bir ‘kriz’i de olamaz. “Tanrı öldü” önermesi ise bu krizin en özlü ifadesidir. Nihilizm bir kriz hali içinde, tamamen sahipsizleşmiş bir şimdi içinde yaşama durumudur. Bugünün mutlak bir sahipsizlik durumu içinde olduğu; kurtarıcı her türlü özellikten, şeylerin mevcut durumuyla uzlaşmamızı sağlayacak her şeyden yoksun olduğu yönündeki inancını beyan etmektedir. Bu durum karşısında insanlar etraflarındaki şimdinin tamamen sahipsizleştiğini görünce, kültürel bir yenilenme arzusu ile iki zıt yönde hareket ederler: Ya geçmişe dönmek ya da geleceğe yönelmek zorunda kalırlar. Hâlbuki bu gelecek ya da geçmişlerin neleri içerdiğini belirleme yönündeki her girişim onları gerçek, şimdiye ait kılmayı gerektirecektir. Bu da bizi sahipsizlik durumuna geri döndürecektir. Nietzsche bu karşıtlığın her iki yanını da kucaklar, ancak aralarında seçim yapmaya kalkışmaz. Burası, Nietzsche’nin bugünün bozulmuş olduğunu dikte etmesiyle kriz nosyonundan beslenen romantizme radikal derecede aleyhte tavır aldığı yerdir. 

Nietzsche’nin romantiklerle arasına mesafe koymasında, modernliğin diyalektiğinden ortaya koyduğu akıl eleştirisinden vazgeçmiş olmasının payı büyük olmuştur. Şöyle ki Aydınlanmacı düşünceye karşılık olarak romantikler, her ne kadar bir birlikten söz etseler de görünen o ki, aklın karşısına duyguyu, evrenselin karşısına yereli, açıklamaya karşı anlamayı, toplumsalın karşısına bireysel olanı, yani Aydınlanmanın hor gördüğüne, küçümsediğine inandıkları bu ikinci değerleri çıkarmanın önünü alamamışlardır. Dolayısıyla romantikler özne-nesne ayrımına dayalı kartezyen düşünceyle girdikleri hesaplaşmada diyalektiğin ağına yakalanmaktan kendilerini kurtaramamış görünüyor. Zira modernite, hayatın oluş ve bozuluş üzerine kurulu olduğu bilinciyle hareket eder. Buradan hareketle bozuluşun kaçınılmaz olduğunu söyleyebiliriz. Bu dekadans (bozulma) dışarıdan; kendisine karşı geliştirilen hareketler aracılığıyla olabileceği gibi kendi içinde de (yani kimse yıkmaya kalkışmasa bile) yaşanacaktır. Bozuluştan kaçamayacağı bilinciyle hareket eden modernite bu bozuluşu manipüle etmek suretiyle kendi lehine çevirerek, kendini tahkim etmek ister. Başka bir deyişle modernite kendisini dekadans sayarak kriz duygusunu dramatikleştirmiş ve görünüşte çelişkili olan avangard ve dekadans fikirleri neredeyse eş anlamlı hale gelmiş olur. Nietzsche’nin modernite ile dekadansı özdeşleştirmesi bu yüzden olsa gerektir. Modernite, kendi bünyesindeki dekadansı kendine karşıt hareketler üreterek, kendi tekeline alarak ve manipüle ederek cazibe merkezi olmayı başarır.  Kısacası gerek romantizm, gerekse avangard hareketler modernitenin karşıtı değil, kendi içinden çıkmış hareketlerdir. Elma kurdumisali moderniteyi hem tüketirler, hem de ondan beslenirler. Ayna işlevi görürler. Eleştiriyor olsa da, içinden çıkmış hareketler olarak modernitenin eksiklerini tamamlamasına, düzeltmesine imkân tanımış olurlar. Sonuç olarak, Aydınlanma düşüncesiyle başlayan modernitenin şekillendirdiği dünyaya karşı geliştirilen romantik eleştirel hareketler için modernitenin dümen suyunda yol almıştır diyebiliriz.

Romantizm, Batı’da moderniteye karşıt bir hareket olarak neşvünema bulurken, Osmanlı-Türk düşüncesinde medeniyetten geri kalmışlığın hayıflanması, geriliğin retoriği olarak öne çıktığı görülmektedir. Zira geri kalmışlık hissi içinde, yaralı bir bilinçle ve telaşla yaşanan modernleşme tecrübesinin romantizme alan açması kaçınılmazdır. Tanzimatla başlayan modernleşme serüvenimizde, fikrî bazda Aydınlanmayla, ekonomik bazda sanayileşmeyle, politik bazda devrimci ve milliyetçi oluşumların programlarıyla esaslı bir hesaplaşmanın yaşanmamış olması bir gerçektir. Dolayısıyla, Türk düşüncesinde modern paradigmaya karşı geliştirilmiş eleştirel bir gelenekten söz edemiyoruz. Avrupa’da yaşananlara “üstünlükten” kaynaklanan seyirci kalma durumu, askerî sahada alınan yenilgilerle hınca dönüşmüştür. Şimdide yaşanan çöküşle, çağının sorunlarına çözüm üretemeyişi, geçmişte yaşanan altın çağ arasında kalmışlıkla oluşan melankolik ruh hali, bir tercih durumunda, bir kere geçmişte yaşanmış olmasının taklit edilmesinin kolaycılığındaki çekicilik nedeniyle romantik bir dünya görüşüne sevk etmiştir. Nitekim İslamcı-Türk düşüncesinin kült şahsiyeti Namık Kemal’in terakki ve medeniyetten bahsederken bile yönünün geçmişe dönük olması gayet tabidir. 19. Yüzyıl Avrupa’sını “gerçekte” İslamî olan fikirlerin ve müesseselerin yeniden hayata geçirilmesi olarak görmek suretiyle Namık Kemal, bize göre tipik bir İslamcı romantizm ve Batı’nın medeniyeti Müslümanlardan öğrendiği yönündeki Garbiyatçı yaklaşımın açık bir örneğini sergilemiştir. Aslında Namık Kemal’in şahsında beliren ve geri kalmışlık hissi içinde, telaşla ve yaralı bir bilinçle, hatta romantik olduğunu bilmeden Türk cogitosunda sergilenen bu yaklaşımın tam karşılığı kitschleşme’dir. Öyle ki bukitschlik durumu, İslam coğrafyasının en az bir yüzyıldır gelenek oluşturmaktan uzak olan bu günkü durumunu da açıklar niteliktedir ve olağan romantik sonu anlatmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Romantizm, Modernite, İslamcılık, Dekadans, Avangard, Avangard

Kaynakça

• Aksakal, Hasan. Politik Romantizm ve Modernite Eleştirileri. İstanbul: Alfa Yayınları, 2015.
• Aksakal, Hasan. Türk Politik Kültüründe Romantizm. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• Aksakal, Hasan. Türk Muhafazakârlığı, Terennüm, Tereddüt, Tahakküm. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• Al-Azmeh, Aziz. İslamlar ve Moderniteler. Trc Elçin Gen. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Artun, Ali. “Sunuş/Baudelaire’de Sanatın Özerkleşmesi ve Modernizm”. Trc. Ali Berktay. Modern Hayatın Ressamı. der. Ali Artun. 7-86. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Baudelaire, Charles. Modern Hayatın Ressamı. Trc. Ali Berktay. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Berkes, Niyazi. Felsefe ve Toplumbilim Yazıları. İstanbul: Adam Yayınları, 1985.
• Bora, Tanıl. Cereyanlar, Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Calinescu, Matei. Modernliğin Beş Yüzü, Modernizm, Avangard, Dekadans, Kitsch, Postmodernizm. Trc. Sabri Gürses. İstanbul: Küre Yayınları, 2017.
• Cündioğlu, Dücane. “Ernest Renan ve ‘Reddiyeler’ bağlamında İslam-Bilim Tartışmalarına Bibliyografik Bir Katkı”. Divan 2 (1996): 1-94.
• Gadamer, Hans Georg. Philosophical Hermeneutics. Translated and Edited by David E. Linge. London: Univer-sity of California Press, 1977.
• Gogröf-Voorhess, Andrea. Defining Modernism, Baudelaire and Nietzsche on Romanticism, Modernity, Decadence, and Wagner. New York: Peter Lang Publishing, 2004.
• Gouldner, Alvin W. . “Romanticism and Classicism, -Deep Structures in Social Science”, For Sociology: Re-newal and Critique in Sociology Today. New York: Basic Books, 1973.
• Hobsbawm, Eric. Devrim Çağı, 1789-1848. Trc. Bahadır Sina Şener. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 1998.
• Hobsbawm, Eric. Sermaye Çağı, 1848-1875. Trc. Bahadır Sina Şener. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2017.
• Hobsbawm, Eric. İmparatorluk Çağı, 1875-1914. Trc. Vedat Aslan. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2005.
• Hoffer, Eric. Kesin İnançlılar, Kitle Hareketlerinin Anatomisi. Trc. Erkil Günur. İstanbul: Tur Yayınları, 1978.
• İnalcık, Halil. Tanzimat ve Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Kara, İsmail. Türkiye’de İslamcılık Düşüncesi 1ve 2. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• Kemal, Namık. Renan Müdafaanamesi. haz. Fuad Köprülü. Ankara: Güven Matbaası, 1962.
• Löwy, Michael-Sayre, Robert. İsyan ve Melankoli, Moderniteye Karşı Romantizm. Trc. Işık Ergüven. İstanbul: Alfa Yayınları, 2016.
• Mardin, Şerif. Jön Türklerin Siyasi Fikirleri, 1895-1908. İstanbul: İletişim Yayınları, 2000.
• Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Megill, Allain. Aşırılığın Peygamberleri, Nietzsche, Heidegger, Foucault, Derrida. Trc. Tuncay Birkan. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1998.
• Meriç, Cemil. Bu Ülke. İstanbul: İletişim Yayınları, 2002.
• Meyer, Michel. Retorik. Trc. İsmail Yerguz. Ankara: Dost Yayınları, 2009.
• Nazif, Süleyman. Namık Kemal. İstanbul: İkdam Matbaası, 1922.
• Nietzsche, Friedrich. Wagner Olayı, Nietzsche Wagner’e Karşı. Trc. M. Osman Toklu. İstanbul: Say Yayınları, 2012.
• Nietzsche, Friedrich. Şen Bilim. Trc. Levent Özşar. Bursa: Asa Yayınları, 2003.
• Nietzsche, Friedrich. Ecce Homo. Trc. Can Alkor. İstanbul: İthaki Yayınları, 2003.
• Özipek, Bekir Berat. Muhafazakârlık, Akıl, Toplum, Siyaset. Ankara: Liberte Yayınları, 2017.
• Parla, Jale. Babalar ve Oğullar, Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2018.
• Roszak, Theodor. Çorak Ülkenin Bittiği Yer, Post-endüstriyel Toplumda Politika ve Aşkınlık. Trc. Naim Öztürk. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
• Rousseau, J. J. . İlimler ve Sanatlar Hakkında Nutuk. Trc. Sabahattin Eyüpoğlu. İstanbul: MEB Yayınları, 1989.
• Safranski, Rüdiger. Romantik, Bir Alman Sorunsalı. Trc. Ali Nalbant. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2013.
• Sayar, Ahmet Güner. Abdülbaki Gölpınarlı. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2013.
• Shayegan, Daryush. Yaralı Bilinç, Geleneksel Toplumlarda Kültürel Şizofreni. Trc. Haldun Bayrı. İstanbul: Metis Yayınları, 1997.
• Stendhal, Racine ve Shakespeare 1823. Trc. İlkay Atay. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2015.
• Tansel, Fevziye Abdullah. Hususi Mektuplarına Göre Namık Kemal ve Abdulhak Hamid. Ankara: Güneş Matbaası, 1949.