Restriction of Polygyny by the Public Authority in Islamic Law

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 1, 5 - 28, 15.06.2019

İbrahim Yılmaz

https://doi.org/10.18505/cuid.511376

Cited By: 2

Öz

Polygyny, the marriage of
a man with more than one woman at the same time is a well-known practiced in
human history. Islamic law accepts the institution of polygyny as a
substitute provision if it fulfills the certain conditions and reasons,
-and limited the maximum number of wives to four. Although polygyny is mubah (permissible) in Islamic law, it is not an absolute right
that every man can use arbitrarily. Thus in Islamic law, the legitimacy of polygyny has been attributed to the presence of two
basic conditions: the observance of justice among co-wives and
providing maintnance. However, the
observance of these conditions that is left to the mercy of men leads to the
exploitation of the right for practicing to polygyny and victimization
of the first spouse. Therefore, inserting some restrictions for using this right has come to the agenda from time to time in Islamic legal history. The
first legal arrangements concerning the restriction of the polygyny (taaddud al-zawjāt) in the
history of Islamic law were indirectly made with
the Family Law Decree of 1917 which was prepared in the last
periods of the Ottoman Empire. Among
the late Islamic jurists, the issue of the limitation of polygyny by public authority in Islamic law continues
to be discussed. The civil laws of contemporary Muslim countries contain
different regulations on the issue. In this article, the restriction of polygyny by the public authority in Islamic family law
will be focused on.

Summary: Polygyny,
the marriage of a man with more than one woman at the same time is a well-known
practiced in human history. Islamic law accepts the institution of polygyny as
a substitute provision if it fulfills the certain conditions and reasons, and
limited the maximum number of wives to four. Thus, relevant verses in the
Qur’an (al-Nisa 4/3, 129) and the Prophet’s own practice (al-Ahzab 33/50, 51,
59 al-Tahrim 66 / 3-5) show that it is legitimate for a man to marry more than
one woman (up to four) at the same time in Islamic law.

Although polygyny is legally permissible
(mubah) in Islamic law it is
not an absolute right that every man can arbitrarily use. Thus in Islamic law,
the legitimacy of polygyny has been
attributed to the presence of two basic conditions: the observance of justice among
co-wives and providing maintenance.

On the other hand, there may be some exceptional circumstances permitting
polygyny in Islamic law.
For example, when female population is much more than male in the
society and when a, woman is can not
fulfill her family duties due to her cureless illness, polygyny is permitted in Islamic law.

As it can be understood from the explanations above, polygyny in Islamic law is not a general
and mandatory provision that should
be applied by every man who has legal capacity to marry. On the contrary, it is an exceptional provision that
is justified if there are certain conditions and justifications.

According to this; polygyny is a moral and legal institution that is made up of mutual consent based
on individual and social conditions and needs in Islamic law. Therefore, men do not have to marry a second
woman on their current wives, as well as women have the right to say “no” to marry a married man as a second
wife.

When the conditions and rationales indicated in the relevant verses and doctrine are
evaluated together, it can be said that in order to be able to legitimize the polygyny in Islamic law, there must be three basic
conditions:

(1) Observing justice among
spouses,

(2) Having sufficient financial power to provide maintenance for spouses,

(3) Existence of individual or
social need or necessity.

Therefore, in order to prevent the exploitation of polygyny, which is justified under certain conditions
and justifications in Islamic law, the above-mentioned conditions must be
fulfilled. Otherwise, polygyny can cause some problems, unrest and injustice for individual, family and
society. Hence, in the presence of certain conditions and justifications, polygyny accepted in Islamic law as a moral and legal
institution aiming the elimination of individual and social arbitration.

Although the legitimacy of polygyny in Islamic law depends on the
existence of certain conditions and special circumstances, it is a known fact
that they are not always observed in practice. It can be said that the right of polygyny is a subject of abuse in
practice. Therefore, the limitation of polygyny 
by the public authority has come to the fore in Islamic legal
history. Today, control of the
public authority and inserting some restrictions of polygyny  continue to be
discussed among the Islamic jurists.

In the past, it is possible to say that the control of the exercising of
this right has been done relatively by society (social environment). However,
nowadays, since the society cannot perform the control mechanism, it is brought
up by the state (public authority) on behalf of the society.

Among the contemporary Islamic jurists regarding the supervision or
limitation of polygyny  by the public
authority; there are two approaches: “those who accept” and “those who do not
accept” such restrictions.

Islamic jurists, who accept that public authority is allowed to intervene
in polygyny, grounded their views on two
perspectives: The first is that the polygyny is legally permissible and the
public authority has the authority to limit the permissible (mubah) in Islamic law. The second is that polygyny is restricted
with the conditions in the
Qur’anic verses such as “husband’s
observation supervision of
justice among his wives” and “having the
power for ensuring the livelihood (nafaqa)
of his wives” and it is more appropriate for the benefit of society and the purpose of the legislator (Shari’) to be subject
to the control of the public authority whether these conditions are present or
not.

Islamic jurists, who do not agree that the public authority has the
right to intervene in polygyny grounded their views on two perspectives as well: First, polygyny is a legitimate right mentioned
in the verses in Islamic law and there is no definite proof that this can
be prohibited or restricted by the public authority. Secondly, it is contrary
to the verses to prohibit or limit the right that the Qur’an makes legitimate
(free).

Thus, it is possible to say that the opinion which accepts that the
public authority has to limit polygyny is more accurate in terms today’s
social conditions. Namely,
polygyny is linked to two basic conditions: ”husband’s observance of justice among his wives and having the power
to provide maintenance for his wives.
Therefore, supervision of the public authority on checking the existence of these conditions is more
appropriate for the purpose of the legislator (Shari legitimizing polygyny 
and social benefit.

In fact, the Ottoman Family Law Decree of 1917 indirectly limited the right of the husband to marry more
than one woman, giving the woman right to stipulate a condition
in her marriage contract that her
husband not to marry a second woman. In the 1924 Draft of Family Law Decree,
which was prepared after the repeal of the Family Law Decree of 1917, but not
enacted, it was proposed that the application of polygyny should
be presented to the approval
judge.

In today’-s Muslim countries, there are three different practices: namely “completely prohibiting polygyny”, ”releasing
polygyny” and “giving the court the right to monitor the existence of necessary
conditions “. In countries such as Morocco, Algeria, Iraq, Syria, Indonesia,
Malaysia (and Pakistan), the validity of polygyny  depends on the permission and supervision of
the judiciary. Some of these countries which have accepted judicial review have
given the judicial control for the requirement of justice, some of them the
conditions of justice and maintenance some of them for the conditions of justice, maintenance and a legitimate justification.

In sum, in accordance with the provisions of the relevant verses,
polygyny in Islamic law is legitimately permissible (mubah). However, the
public authority has the right and authority to limit the mubah in Islamic
law in the case of the elimination of damage and the necessity of the public
interest. On the other
hand, the public authority has the right and authority to enact the law in
Islamic law by preferring one of the existing ijtihads that meet the needs of
the society and conforms to the conditions of the age.

According to this, when the public authority made a statutory regulation
that links the use of right of polygyny 
to the permission of the judge, this regulation is binding on
society.Therefore, in the event of such a legal arrangement, it is possible for
the public authority to allow the men who comply with the conditions and not to
allow the ones who are not to comply with the conditions after conducting the
necessary investigation. As a matter of fact, now Family Laws of many
Muslim countries now include such
legal arrangements.

It is also worth mentioning here that there may be a necessity
for a man to marry more than one woman (up to four) at the same time in terms
of social benefits, when the population of male and female in a society is
excessively disproportionate. In such circumstances, it is also possible that the public authority
encourages, or even mandates, the marriage of men who have fulfilled the
conditions to more than one woman.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Family Law, Polygyny, Taaddud al-Ẕawjāt, Public Authority, Restriction

İslâm Hukukunda Kamu Otoritesinin Çok Eşliliği Sınırlandırması

Öz

Çok eşlilik (polijini/teaddüd-i zevcât), yani erkeğin aynı anda birden
fazla kadınla evlenmesi insanlık tarihinde bilinen ve uygulanan bir olgudur.
İslâm hukuku da belirli şartların ve gerekçelerin bulunması halinde çok eşlilik
kurumunu bir ruhsat hükmü (yedek hüküm) olarak kabul etmiş ve bunun sayısını
dört ile sınırlandırmıştır. İslâm hukukunda çok eşlilik, bir ruhsat hükmü
olarak mubah kılınmış olmakla birlikte her erkeğin keyfine göre kullanabileceği
mutlak bir hak da değildir. Nitekim İslâm hukukunda çok eşliliğin meşruiyeti,
“adaletin gözetilmesi” ve “nafakanın temin edilmesi” olmak üzere iki temel
şartın bulunmasına bağlanmıştır. Ancak bu şartların gözetilmesinin erkeklerin
takdir ve insafına/inisafiyetifine bırakılması, uygulamada çok eşlilik hakkının
istismar edilmesine ve önceki ilk eşin/karının mağdur olmasına sebep
olmaktadır. Bu yüzden tarihi süreçte zaman zaman bu hakkın kullanılmasının
sınırlandırılması gündeme gelmiştir. İslâm hukuk tarihinde, dolaylı da olsa çok
eşliliğin sınırlandırılması ile ilgili ilk resmi/hukukî düzenlemeler ise
Osmanlı’nın son dönemlerinde hazırlanan 1917 tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi
ile yapılmıştır. Son dönem İslâm hukukçuları arasında ise İslâm hukukunda çok
eşliliğin kamu otoritesi tarafından sınırlandırılmasının cevazı tartışılmaya
devam etmektedir. Günümüz İslâm ülkeleri medeni kanunları ise bu konuda farklı
düzenlemeler içermektedir. Bu makalede, İslâm aile hukukunda çok eşliliğin kamu
otoritesi tarafından sınırlandırılması üzerinde durulacaktır.

Özet: Çok eşlilik
(polijini/teaddüd-i zevcât), yani erkeğin aynı anda birden fazla kadınla
evlenmesi insanlık tarihinde bilinen ve uygulanan bir kurumdur. İslâm hukuku da
belirli şartların ve gerekçelerin bulunması halinde çok eşlilik kurumunu bir
ruhsat hükmü olarak kabul etmiş ve bunun sayısını dört ile sınırlandırmıştır.
Nitekim Kur’an’da yer alan ilgili naslar (en-Nisa 4/3 129) ve Hz. Peygamber’in
bizzat kendi uygulaması (el-Ahzab 33/50, 51, 59; et-Tahrim 66/3-5), İslâm
hukukunda erkeğin aynı anda birden fazla (en fazla dörde kadar) kadınla
evlenmesinin mubah/meşru olduğunu göstermektedir.

İslâm hukukunda çok eşlilik, hukuken meşru (mubah) olmakla birlikte her
erkeğin keyfine göre kullanabileceği mutlak bir hak da değildir. Nitekim ilgili
naslar incelendiğinde İslâm hukukunda çok eşliliğin mubah/meşru olabilmesinin;
“eşler arasında adaleti gözetmek” ve “eşlerin nafakasını temin etmeye güç
yetirebilmek” olmak üzere iki temel şarta bağlandığı görülmektedir.

Diğer taraftan İslâm hukukunda çok eşliliğe ruhsat/izin veren bazı
istisnai özel durumlar (şartlar/sebepler) da söz konusu olabilmektedir. Örneğin
toplumda kadın nüfusunun erkek nüfusundan çok fazla olması veya kadının sürekli
(müzmin) hasta olmasından dolayı ailevi görevlerini yerine getirememesi, vs.
gibi durumlarda İslâm hukukunda çok eşliliğe ruhsat/izin verilmektedir.

Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere İslâm hukukunda çok
eşlilik, evlenme ehliyetine sahip olan her erkeğin uygulaması gereken bir emir
veya (zorunlu) aslî bir hüküm (azimet) değildir. Aksine belirli şartların ve
gerekçelerin bulunması halinde meşru kılınmış istisnâî bir ruhsat hükmüdür

Buna göre; İslâm hukukunda çok eşlilik, bireysel ve toplumsal bazı
ihtiyaç ve zaruretler çerçevesinde karşılıklı rızaya dayalı olarak mubah
kılınmış ahlakî ve hukukî bir kurum olmaktadır. Dolayısıyla erkekler, mevcut
eşlerinin üzerine ikinci bir kadın ile evlenmek zorunda olmadıkları gibi,
kadınların da ikinci bir eş olarak evli bir erkek ile evlenmeye hayır deme
hakları vardır.

İlgili naslarda/ayetlerde ve doktrinde yer alan şartlar ve gerekçeler
birlikte değerlendirildiğinde İslâm hukukunda çok eşliliğin meşru olabilmesi
için şu üç temel şartın bulunması gerektiğini söylemek mümkündür:

1)                  
Eşler arasında adalete riayet etmek,

2)                  
Eşlerin nafakasını temin edebilecek yeterli mali güce/imkâna sahip olmak,

3)                  
Ferdi veya toplumsal ihtiyaç veya zaruretin bulunması.

Şu halde İslâm hukukunda belirli şartlar ve gerekçeler çerçevesinde meşru
kılınan çok eşlilik hakkının istismar edilmemesi için yukarıda sayılan şartlara
riayet edilmesi gerekmektedir. Aksi halde İslâm’ın belirli şartlar ve
gerekçelerden dolayı meşru kıldığı çok eşliliğin, birey, aile ve toplum
açısından bazı sıkıntılara, huzursuzluklara ve haksızlıklara sebep olması
mümkündür. Dolayısıyla belirli şartlar ve gerekçeler çerçevesinde İslâm
hukukunun kabul ettiği çok eşlilik, bireysel ve toplumsal maslahatın
giderilmesine yönelik ahlakî ve hukukî bir kurum olmaktadır.

İslâm hukukunda çok eşliliğin meşruiyeti, belirli şartların ve bazı özel
durumların bulunmasına bağlı olmakla birlikte uygulamada buna riayet edilmediği
de bilinen bir gerçektir. Bu yüzden uygulamada çok eşlilik hakkı istismar
edilmeye açık bir konudur. Bundan dolayıdır tarihi süreçte çok eşliliğin kamu
otoritesi tarafından sınırlandırılması gündeme gelmiştir. Günümüz İslam
hukukçuları arasında da çok eşliliğin kamu otoritesi tarafından denetlenmesi
ve/ya sınırlandırılması tartışılmaya devam etmektedir.

Geçmişte bu hakkın kullanılmasının denetiminin nispeten toplum (sosyal
çevre) tarafından yapıldığını söylemek mümkündür. Ancak günümüzde toplum
denetim mekanizmasını icra edemediği için bu görevin toplum adına devlet (kamu
otoritesi) tarafından yapılması gündeme gelmektedir.

Çok eşliliğin kamu otoritesi tarafından denetlenmesi veya sınırlandırılma
ile ilgili son dönem İslâm hukukçuları arasında; bunun caiz olduğunu “kabul
edenler” ve “kabul etmeyenler” şeklinde iki yaklaşım bulunmaktadır.

Kamu otoritesinin çok eşliliğe müdahalesinin caiz olduğunu kabul eden
İslâm hukukçuları görüşlerini iki açıdan temellendirmektedirler: Birincisi, çok
eşliliğin mubah olması ve kamu otoritesinin mubahı sınırlandırma hak ve
yetkisinin bulunmasıdır. İkincisi ise, çok eşliliğin Kur’an ayetlerinde,
“kocanın eşleri arasında adaleti gözetmesi” ve “kocanın eşlerinin nafakasını
temin etme gücüne sahip olması” şartları ile kayıtlı olması ve bu şartların
bulunup bulunmadığının kamu otoritesinin denetimine tabi tutulmasının Şâri’in
çok eşliliği teşri kılma maksadına ve toplumun maslahatına daha uygun
olmasıdır.

Kamu otoritesinin çok eşliliğe müdahalesinin caiz olduğunu kabul etmeyen
İslâm hukukçuları da görüşlerini iki açıdan temellendirmektedirler: Birincisi
İslâm hukukunda çok eşlilik, naslarla/ayetlerle sabit meşru bir haktır ve bunun
kamu otoritesi tarafından yasaklanabileceğine veya sınırlandırılabileceğine
dair kesin bir delil yoktur. İkincisi ise Şâri’in meşru (mubah/hukuken serbest)
kıldığı bir hakkı yasaklamak veya sınırlandırmak naslara/ayetlere aykırıdır.

Yukarıdaki görüşlerden kamu otoritesinin çok eşliliği sınırlandırmasının
caiz olduğunu kabul eden görüşün günümüz açısından daha isabetli olduğunu
söylemek mümkündür. Şöyle ki ilgili naslarda çok eşlilik, “kocanın eşleri
arasında adaleti gözetmesi” ve “kocanın eşlerinin nafakasını temin etme
gücüne/imkânına sahip olması” olmak üzere iki temel şarta bağlanmıştır.
Dolayısıyla bu şartların bulunup bulunmadığının kamu otoritesinin denetimine
tabi tutulması Şâri’in çok eşliliği teşri kılma maksadına ve toplumsal maslahata
daha uygundur.

Nitekim 1917 tarihli Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi kadına/karıya, nikah akdi esnasında kocasının
üzerine ikinci bir kadınla evlenmemesini şart koşma hakkını vererek kocanın
aynı anda birden fazla kadınla evlenme hakkını dolaylı da olsa
sınırlandırmıştır. Yine 1917 tarihli Hukuk-i Aile Kararnamesi’nin yürürlükten
kaldırılmasından sonra hazırlanan, ancak yürürlüğe girmeyen 1924 tarihli
Hukuk-ı Aile Kararnamesi Tasarısında da çok eşlilik uygulamasının hâkimin
iznine bağlanması teklif edilmiştir.

Günümüz İslâm ülkelerinde ise, çok eşliliği “tamamen yasaklayan”,
“serbest bırakan” ve “şartların bulunup bulunmadığını denetleme hakkını
mahkemeye veren” olmak üzere üç farklı uygulama bulunmaktadır. Bu ülkelerden Fas,
Cezayir, Irak, Suriye, Endenozya, Malezya, (Pakistan) gibi ülkelerde çok
eşliliğin (hukuken) geçerliliği yargının izni ve denetimine bağlıdır. Yargı
denetimini kabul eden bu ülkelerden bazıları sadece adalet şartının, bazıları
adalet ve nafaka şartının, bazıları ise adalet, nafaka ve meşru bir
maslahat/gerekçe şartının bulunup bulunmadığının denetimini yargıya vermiştir.

Özetle söylemek gerekirse, ilgili ayetin hükmü gereğince şartları
dâhilinde İslâm hukukunda çok eşlilik mubahtır. Bununla birlikte “zararın
giderilmesi” ve “kamu yararının gerekli kılması” halinde İslâm hukukunda kamu
otoritesinin mubahı (hukukî serbest alanı) sınırlandırma hak ve yetkisi
bulunmaktadır. Diğer taraftan İslam hukukunda kamu otoritesinin toplumun
ihtiyaçlarını karşılayan ve çağın maslahatına/şartlarına uygun düşen mevcut
ictihadlardan birini tercih ederek kanun haline getirme hak ve yetkisi de
vardır.

Buna göre kamu otoritesi çok eşlilik hakkının kullanılmasını hâkimin
iznine bağlayan kanuni bir düzenleme yaptığında bu düzenleme dinen/şer’an ve
hukuken/kazaen toplumu bağlayıcı olmaktadır. Dolayısıyla böyle bir hukuki
düzenlemenin yapılması halinde kamu otoritesinin, gerekli inceleme ve
araştırmayı yaptıktan sonra, şartları uygun olan erkeklerin çok eşlilik
yapmasına izin vermesi, şartları uygun olmayanlara ise izin vermemesi
mümkündür. Nitekim günümüzde birçok İslâm ülkesi Aile Hukuku Kanunu da bu tür
düzenlemelere yer vermiştir.

Burada şu hususu da özellikle belirtmekte fayda var; toplumda kadın-erkek
nüfusunun aşırı orantısız olduğu dönemlerde, toplumsal maslahat açısından bir
erkeğin aynı anda birden fazla (en fazla dörde kadar) kadınla evlenmesinde
ihtiyaç ve zaruret de bulunabilir. Böyle bir durumda kamu otoritesinin,
şartlarını taşıyan erkeklerin birden fazla kadınla evlenmesini teşvik etmesi,
hatta yerine göre zorunlu kılması da mümkündür.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Aile Hukuku, Çok Eşlilik, Teaddüd-i Zevcât, Kamu Otoritesi, Sınırlandırma

Kaynakça

• Abdüllâvî, Beşir el-Mekkî. Sultatü veliyyi’l-emr fi takyîdi’l-mubâh. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Maârif, 2011.
• Ahmed Naim, (Babanzâde). “Taaddüd-i Zevcât İslâmiyet’te Men Olunabilir mi imiş?: Mansu-rizâde Saîd Beyefendi’ye”. Sebilü’r-Reşad [Sırat-ı Müstakim]11/298 (15 Mayıs 1329/1330): 216-221.
• Akdaş, Hayrunnisa. II. Meşrutiyet Dönemi Fikir Akımlarının Taaddüd-i Zevcât Konusundaki Tartışmaları. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, 2016.
• Akseki, Ahmed Hamdi. “İslamiyet ve Teaddüd-i Zevcât”. Osmanlıdan Cumhuriyete İslam Dü-şüncesinde Arayışlar. 271-313. İstanbul: Rağbet Yayınları,1999.
• Ali, Kevser Kâmil-Öğüt, Salim. “Çok Evlilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 365-369. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Âlim, Abdüsselam Muhammed eş-Şerif. Nazariyyetü’s-siyaseti’ş-şer’iyye: ed-davâbit ve’t-tatbîkât. Bingazi: Camiatü Karyûnûs, 1996.
• Allâl el-Fâsî. Makāsıdü’ş-şerîati’l-islâmiyye ve mekārimühâ. Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1993.
• Ansay, Sabri Şakir. Eski Aile Hukukumuza Bir Nazar. Ankara: İstiklal Matbaacılık ve Gazetecilik Kollektif Ortaklığı, 1952.
• Apaydın, H. Yunus. “Nikâh Akdinin Mahiyeti ve İmam Nikâhı Uygulaması”. Erciyes Ünv. Sosyal Bilimler Enst. Dergisi 9 (2000): 371-380.
• Aras, Mehmet Özgü. “İslâm’a Göre Çok Evlilik”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2007): 183-188.
• Arsal, Sadri Maksudi. Umumi Hukuk Tarihi. İstanbul: İstanbul Matbaacılık, 1948.
• Atar, Fahrettin. Fıkıh Usûlü. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1996.
• Attâr, Abdünnâsır Tevfîk. Teaddüdü’z-zevcât mine’n -nevâhî’d-dîniyye ve’l-ictimâiyye ve’l-kānûniyye. Kahire: eş-Şirketü’l-Mısriyye li’tıbâati ve’n-neşr, 1972.
• Aydın, M. Akif. İslâm-Osmanlı Aile Hukuku. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1985.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılahât-ı Fıkhiyye Kâmûsu. 1-8. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1985.
• Carullah, Musa. Kur’an-ı Kerim Âyetlerinin Nurları Huzurunda Hatun. Yay. Haz: Mehmet Gör-mez. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 1999.
• Cessâs, Ebu Bekir Ahmet b. Ali er-Râzî. Ahkāmü’l-Kur’an. 1-4. thk. Muhammed Sadık Kamhâvî, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1985.
• Cin, Halil. Eski Hukukumuzda Evlenme. Ankara: Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınla-rı, 1974.
• Dalgın, Nihat. İslâm Hukukunda Boşama Yetkisi. Samsun: Etüt Yayınları, 1999.
• Demircan, Adnan. “Câhiliye ve Hz. Peygamber Döneminde Çok Kadınla Evlilik”. İstem 1/2 (2003): 9-32.
• Demircan, Ali Rıza. “Çok Eşlilik”. Hz. Peygamber ve Aile Hayatı. Yay. Haz. İsmail Lütfi Çakan. 248-251. İstanbul: İlmi Neşriyat, ty.
• Durmuş, Abdullah. “Ahmed Hamdi Akseki’nin Birden Fazla Evlilik (Çok eşlilik) Konusundaki Yaklaşımı”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (2015): 251-276.
• Ebû Ceyb, Sa’dî. Mevsûatü’l-icma’ fi’l-fıkhı’l-islâmî. 1-2. Dımeşk: Dâru’l-fikr, 1984.
• Ebû Zehra, Muhammed. el-Ahvâlü’ş-şahsiyye, Kâhire: Dâru’l-fikri’i-Arabî, 1957.
• Ebû Zehra, Muhammed. Tanzîmü’l-üsra ve tanzîmü’n-nesl. Kahire: Daru’l-fikri’l-arabî, 1976.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’ân Dili. 1-10. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
• Erdoğan, Mehmet. İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1990.
• Fatma Aliye-Mahmud Esad. Çok Eşlilik (Teaddüd-i Zevcât). Haz: Firdevs Canbaz. Ankara: Hece Yayınları, 2007.
• Fazlurrahman. İslâm. Ankara: Selçuk Yayınları, 1992.
• Hamidullah, Muhammed. “Müslümanlarda Hukuk Felsefesi”. trc. İ. Kâfi Dönmez. İslâm Mede-niyeti 4/4 (1980): 19-34.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerhu Tenvîri’l-ebsâr. 1-13. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud-Ali Muhammed Muavvad. Riyad: Dâru Alemi’l-kütüb, 2003.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 1-30. Tunus: Dâru’-Tûnisiyye, 1984.
• İbn Kudâme, Muvaffaküddin Abdullah b. Ahmed el-Makdisî. el-Muğnî. 1-15. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî-Abdülfettah Muhammed el-Hulüv. Riyad: Dâru Âlemi’l-kütüb, 1997.
• İncegül, Sümeyye. Tanzimat’tan Günümüze Çok Evlilik Tartışmaları. Yüksek Lisans Tezi. Erci-yes Üniversitesi, 2008.
• Kahraman, Abdullah. “Mansûrîzâde Said’in Klasik Fıkıhçılara Yönelttiği Bazı Eleştiriler”. Cum-huriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2001): 223-262.
• Kahraman, Abdullah. “Darülfünun Hocalarından Mansurizâde Mehmed Said ve Klasik Fıkhın Sınırlarını Zorlayan Bazı Görüşleri”. Darülfünun İlahiyat Sempozyumu 18-19 Kasım 2009 Tebliğleri. 405-414. İstanbul: 2010.
• Karaman, Hayreddin. Anahatlarıyla İslâm Hukuku. 1-3. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2011.
• Karaman, Hayreddin. İslâm’da Kadın ve Aile. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1994.
• Kaya, Mahmut. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Çok Eşlilik Olgusu (Şanlıurfa Örneği). Yüksek Lisans Tezi. Harran Üniversitesi, 2004.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. Makālâtü’l-Kevserî. Kahire: el-Mektebetü’t-tevfîkıyye, ty.
• Köse, Saffet. İslâm Hukukunda Hakkın Kötüye Kullanılması. İstanbul: MÜİFAV Yayınları, 1997.
• Köse, Saffet. “Aile Hukuku”. İslâm Hukuku El Kitabı. edt. Talip Türcan. 437-533. Ankara: Grafi-ker Yayınları, 2012.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. 1-24. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2006.
• Mansurizâde Saîd. “Taaddüd-i Zevcât İslâmiyette Men Olunabilir”. İslâm Mecmuası 1/8 (İstan-bul 1330): 233-238.
• Mansurizâde Saîd. “Cevâzın Ahkâm-ı Şer’iyyeden Olmadığına Dâir”. İslâm Mecmuası 1/10 (İstanbul 1330): 295-303.
• Medkûr, M. Sellâm. Nazariyyetu’l-ibâha inde’l-usuliyyîn ve’l-fukâhâ. Kahire: Dâru’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1984.
• Ortaylı, İlber. Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: Timaş Yayınları, 2016.
• Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi (HAK). Yay. Haz. Orhan Çeker, Konya: Mehir Vakfı Yayınla-rı, 2012.
• Reşid Rıza, Muhammed. Tefsîrü’l-Menâr/Tefsîru’l-Kur’ân’il-Hakîm. 1-12. Mısır: Matbaatü’l-Menâr, 1328 h.
• Reşid Rıza, Muhammed. Hukûku’n-nisâ fi’l-İslâm. Beyrut: el-Mektebetü’l-islâmî, 1984.
• Seyyid Bey, Muhammed. Fıkıh Usulü (Giriş). Yay. Haz: Hasan Karayiğit. İstanbul: Düşün Yayın-ları, 2010.
• Sibâî, Mustafa. el-Mer’e beyne’l-fıkhi ve’l-kānûn. Beyrut: el-Mektebetü’l-islâmî, 1999.
• Şaban, Zekiyyüddin. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-fıkıh). trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• Şelebî, Muhammed Mustafa. Ahkāmü’l-üsre fi’l-İslâm. Beyrut: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1977.
• Şeltût, Mahmud. el-İslâmü: akîdetün ve şerîatün. 12. Baskı. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2001.
• Topaloğlu, Bekir. İslâmda Kadın. İstanbul: Yağmur Yayınları, 1990.
• Ulaş, Semra. “İslâm’da Çok Kadınla Evlilik”. İslâmî Araştırmalar 4/1 (1992): 52-63.
• Yalçın, İsmail. “Günümüz İslâm Aile Hukuku Kanunlarında Çok Eşlilik Üzerindeki Sınırlama-lar”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6/3 (2017): 1707-1725.
• Yıldırım, Mustafa. “Nisa Suresi 3. Ayet Bağlamında Çok Eşlilik Meselesi”, Dinlerde Nikâh Millet-lerarası Tartışmalı İlmi Toplantı (İzmir 06-08 Nisan 2012), 533-546. İstanbul: 2012.
• Zerkā, Mustafa Ahmed. el-Medhalü’l-fıkhiyyü’l-âmm/el-Fıkhu’l-İslâmî fi sevbihi’l-cedîd. 1-3. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1968.
• Zeydan, Abdülkerim. el-Mufassal fî ahkāmi’l-mer’e ve’l-beyti’l-müslim fi’ş-şerîati’l-islâmiyye. 1-11. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1993.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-islâmî ve edilletühû. 1-8. Dımeşk: Dâru’l-fikr, 1989.