A Survey on the Concept of ‘Tikkun olam: Repairing the World’ in Judaism

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 1, 291 - 309, 15.06.2019

Mürsel Özalp

https://doi.org/10.18505/cuid.538067

Cited By: 2

Öz

The Hebrew phrase tikkun olam means repairing, mending
or healing the world. Today, the phrase tikkun olam, particularly in liberal
Jewish American circles, has become a slogan for a diverse range of topics such
as activism, political participation, call and pursuit of social justice,
charities, environmental issues and healthy nutrition. Moreover, the presidents of the United States who attend Jewish religious days
and Jewish ceremonies state the tikkun olam in its Hebrew origin, pointing out
its origin embedded in the Judaism and a religious rule and/or an obligation
that is important in Jewish tradition and thought. Nevertheless, when we look
at the context of religious literature in which the phrase is used, it is seen
that, although it is difficult to make a clear definition, it does not reflect
modern/widespread uses and their meanings. Furthermore, tikkun olam is an
ignored and even rejected concept by the Rabbinic Judaism which claims to
represent the tradition and its current representative Orthodox Judaism. This
fact is also seen in the usage and prevalence of the term in the U.S. and
Israel. Thus, in this article, especially with reference to the norms of
Mishnah, the religious-juristicial contexts and possible meanings of the phrase
of tikkun olam, the notion of tikkun olam in Jewish liturgy and its implied meaning and the Kabbalistic
understanding of tikkun will be presented, the development, changing and
conversion of the phrase in modern age and its contemporary usage areas and
reinterpretations will be demonstrated.

Summary: Recently and especially in the U.S., the Hebrew phrase tikkun olam are used as a slogan in a widespread manner such as for
activism, political participation, social justice, all kinds of charities,
environmental issues, counter terrorism and healthy nutrition. Such a common
usage of the phrase is largely the result of its literal meaning and ambiguity.
Hence, this article aims to explore the place of the concept of tikkun olam in Jewish religious literature and its variations and semantic
changes. 

Tikkun olam, literally means the repairing, mending or healing the world.
However, regarding its religious context, it is difficult to determine what it
means accurately. In time, some has used the tikkun olam as a
legislative justification for changing specific laws, some has attributed to it
an eschatological meaning which indicates to the mesianic age, and some has
dicussed it in the context of mystical sense. 

The
first usage of the phrase of tikkun olam in the Jewish religious literature
was simply in the form of “because of tikkun olam” in Gittin epistle, a
tractate of Mishnah and Talmud. Here, the phrase was used as a reason of a
judgment concerning to the subjects of marriage, divorcement, slavery,
captivity etc. In the context of these subjects tikkun olam indicates to
the similar meanings like “repairing, organizing, healing, changing the world;
regulating and improving the society, maintaining the social order, and
prioritizing the common good. In fact, the concept of tikkun olam as the
reason of the judgements in these matters is likely related to a juridical
reason that intends to ensure the personal and public welfare such as
clarifying the marital status of woman, to prevent the capture and seizure from
Jewish society, and to deal with economy and identification of juridical status
of the slaves.

The
other reference to tikkun olam appears in the second part of the aleinu prayer. However, the notion of tikkun olam in the aleinu prayer
refers to a situation that happens in God’s Kingdom if Torah and halakhah are
followed carefully. Hence, the aleinu
prayer’s tikkun olam points out eschatological expectation which desires a
messianic age, but not the socio-political and ecological concerns of the world
as in the current fields and meanings.

The
modern idea of tikkun olam is also associated with the Jewish
mystical movement, Kabbalah. Nonetheless, the concept of tikkun in Kabbalah is not a concept related to the socio-political
circumstances of the world where we live in, but it is related to the restoring
of the divine world. In order to restoring the divine world, human should
fulfill the commands by studying Torah and have a spiritual and moral
rehabilitation process by engaging in ascetic practices.

The use
of the phrase of tikkun olam gradually progress in the
socio-political life of the U.S. The first use of the expression of tikkun olam in the U.S. was in the 1950’s by Shlomo Bardin, the founder of
the Brandeis Camp Institute in California. Bardin asserted that the Aleinu prayer was the most
important expression of Jewish values, particularly the expression “le-taken olam be-malchut shaddai” that
is typically translated as “when the world shall be perfected under the reign
of the God.” Bardin suggested that these words referred to the obligation of
Jews to work for a more perfect world.

The
concept of tikkun olam entered contemporary usage by the
way of its being preferred as a name to those such as social justice and
charity programmes which was launched by the Reformist and Conservative groups
in the second half of the twentieth century. In 1970s, United Synagogue Youth
which is the national youth foundation of the conservative movement adopted the
expression of tikkun olam and changed the title of its social
action programs from “Building Spiritual Bridges” to “Tikkun
Olam.” Nowadays, United Synagogue Youth proceeds all of its social
activities and tzedakah programs through the tikkun olam project.

By the
end of 1970’s, New Jewish Agenda, an organization devoted itself to the
religious and social values, acknowledged the slogan of “Tikkun Olam” as the
spirit of its ideology. In 1986, Michael Lerner entitled a left-oriented
liberal publication with the concept of Tikkun by claiming that this
concept represented the origin of Judaism, and he take an important role on
making the concept have a prevalence.

Pittsburgh
Platform organized in 1999 by the Reformist Jewish Movement emphasized that
people must perform the most significant moral principles in the relationships
with all non-Jewish people and all other creatures. This platform also stated
that making the world a better place with the help of God would quicken the
upcoming the messianic age. The tikkun understanding of the Reformist movement evolved
to more universal realm by embracing the non-Jewish people, as well.

Over
the last two decades, successive presidents of the U.S. who attended in the
ceremonies of Jewish religious days and Jewish assemblages have contributed to
the prevalence and usefulness of tikkun olam by mentioning the phrase of
tikkun olam in Hebrew, expressing that this is an essential principle of
Judaism and addressing that this has a central role in Jewish tradition and
thought.

On the
other hand, this concept does not have an important or a central place in
Rabbinic Judaism and even in Orthodox Jewish communities which are the current
representatives of Rabbinic Judaism. Moreover, Reformist, Conservative, and
Reconstructionist American Jews who are considered on the liberal side of the
politics has put the concept on the
current use and the world’s agenda. Thus, the phrase of the tikkun olam is more popular in non-Judaic milieux in the U.S. than the
Jews in Israel. In Israel where the Orthodox doctrine is dominated and shaped
the people, tikkun olam is regarded as a western value and
is ignored.

Anahtar Kelimeler

History of Religion, Tikkun Olam, Repairing the World, Judaism, American Jewry

Yahudilik’te ‘Tikkun Olam: Dünyayı Tamir Etme’ Kavramı Üzerine Bir Araştırma

Öz

İbranice bir terkip olan tikkun
olam, dünyayı tamir etmek, onarmak ya da iyileştirmek gibi anlamlara
gelmektedir. Günümüzde bu ifade, özellikle Amerikan liberal Yahudi kanat
tarafından aktivizm, siyasi katılım ve sosyal adalet çağrı ve çabalarından
hayır hasenat işlerine, çevre sorunlarından sağlıklı beslenmeye kadar varan
geniş bir alanda slogan olarak kullanılmaktadır. Yahudi dini günlerine ve
Yahudi tandanslı toplantılara katılan Amerikan başkanları da konuşmalarında tikkun olamı İbranice aslıyla zikredip,
bunun Yahudiliğin özünde bulunan, Yahudi geleneği ve düşüncesinde önemli yer
tutan dini bir kural ve/veya vecibe olduğunu dillendirmektedirler. Ancak,
terkibin geçtiği dini literatürdeki bağlamlarına bakıldığında, net bir
tanımlamada bulunmak zor olsa da modern/moda kullanım alan ve anlamlarını
yansıtmadığı görülmektedir. Zaten geleneği temsil iddiasındaki Rabbinik
Yahudilik ve onun günümüzdeki uzantısı olan Ortodoks Yahudilikte tikkun olam görmezden gelinen hatta reddedilen bir terimdir. Bu durum
terimin Amerika ve İsrail’deki kullanım ve yaygınlık oranlarında da
görülmektedir. Dolayısıyla bu makalede, özellikle Mişna’daki kaidelerden
hareketle tikkun olam terkibinin
dini-hukuki bağlam ve muhtemel anlamları, Yahudi litürjisinde tikkun olam kavramı ve kastettiği anlam ile mistik Yahudilikteki tikkun anlayışı ortaya konulacak,
ibarenin modern dönemdeki gelişimi, değişim ve dönüşümü gösterilecektir.

Özet: Son yıllarda ve özellikle Amerika’da, İbranice
bir terkip olan tikkun olam,
aktivizm, siyasi katılım, sosyal adalet, her tür hayırseverlik faaliyeti, çevre
sorunları, terörle mücadele ve sağlıklı beslenme gibi geniş bir alanda slogan
olarak kullanılmaktadır. Terkibin bu denli yaygınlık kazanmasında ibarenin
literal anlamıyla ele alınması ve taşıdığı belirsizlik başat rol oynamıştır.
Dolayısıyla bu makale çalışması tikkun olam kavramının Yahudi dini
literatüründeki yeri ile modern dönemdeki değişim ve dönüşümünü ortaya koymayı
amaçlamaktadır. 

Kelimesi kelimesine tikkun olam,
dünyayı onarmak, tamir etmek ya da iyileştirmek gibi anlamlara gelmektedir.
Ancak bu terkibin dini literatürdeki bağlamlarına bakıldığında ne anlam ifade
ettiğini net bir şekilde ortaya koymak zordur. Zira süreç içerisinde kimileri tikkun olamı muayyen fıkhi hükümlerin tebdiline yönelik hukuki bir gerekçe
olarak ele almış, kimileri ona mesihî döneme yönelik eskatolojik bir anlam
yüklemiş, kimileri de mistik bağlamıyla okumuştur.

Yahudi dini literatüründe tikkun
olam ilk kez Mişna’nın Gittin risalesinde evlenme, boşanma, kölelik, esaret
vb. konulara dair verilen bir hükmün gerekçesi olarak basitçe “tikkun olamdan dolayı” şeklinde geçmektedir.
Zikredilen konular bağlamında bu kavrama “dünyayı tamir etmek, düzenlemek,
iyileştirmek, değiştirmek; topluma çeki düzen vermek, toplumu geliştirmek,
toplum düzenini korumak ya da kamu yararını gözetmek” gibi birbiriyle
bağlantılı muhtelif anlamlar verilmiştir. Doğrusu bu mevzuların gerekçesi
olarak tikkun olamın kadının medeni
durumunu netleştirme, Yahudi toplumundan esir kaçırmayı önleme ya da ekonomik
kaygılar ve kölelerin yasal statüsünü belirleme gibi bireysel ve toplumsal
maslahatları öne alan hukuki bir gerekçe olduğu daha olası görülmektedir.

Tikkun olam ibaresinin geçtiği bir diğer kaynak ise aleynu duasıdır. Ancak aleynu duasında tikkun olam Tevrat’ın ve halakanın
gözetilip yerine getirilmesi şartına bağlı olarak Tanrı’nın krallığında
gerçekleşmesi beklenen bir duruma işaret etmektedir. Dolayısıyla aleynu duasında tikkun olam, güncel kullanım alan ve anlamlarında olduğu gibi
dünyanın sosyo-politik ve ekolojik kaygılarını değil, Tanrı’nın egemenliğine
olan arzuyu, diğer bir ifadeyle mesihî tasavvura işaret eden eskatolojik bir
beklentiyi dile getirmektedir.

Modern tikkun olam düşüncesi
Yahudi mistik hareket Kabala ile de özdeşleştirilmektedir. Ancak Kabala’da tikkun, içinde yaşadığımız dünyanın
sosyo-politik vb. koşullarının iyileştirilmesi ile değil, Tanrısal alemin
(sefirot) tamiri ile ilgili bir kavramdır. Daha doğrusu Kabalistler için tikkun insan merkezli değil Tanrı
merkezli bir faaliyettir. Bunu gerçekleştirmek için de kişinin Tora çalışmaları
yapıp emirleri yerine getirmesi, asketik uygulamalara yönelip manevi, ahlaki
ruhsal bir rehabilitasyon sürecine girmesi (tikkun
ha-nefeş) gerekmektedir.

Tikkun olam teriminin Amerikan siyasi ve sosyal hayatında
belli bir yer edinmesi aşama aşama gelişen bir durumdur. Tikkun olam kavramı Amerika’da ilk defa California’da Brandeis
Camp Institute’un kurucusu Shlomo Bardin tarafından 1950’lerde kullanılmıştır. Bardin, aleynu duasının ve özellikle bu duada
geçen ve genellikle “Tanrı’nın hükümranlığı altında dünyanın mükemmel hale
getirileceği vakit” şeklinde tercüme edilen le-takken olam be-malhut şadday ifadesinin Yahudilerin mükemmel bir
dünya düzeni için çalışması yükümlülüğüne işaret ettiğini ileri sürmüştür.

Tikkun olam kavramının çağdaş kullanım alanına girmesi
ise Reformist ve Muhafazakâr (conservative) Yahudi grupların XX. yüzyılın
ikinci yarısında başlattıkları sosyal adalet ve hayır işleri gibi programlara
bunu isim olarak seçmesiyle olmuştur. Örneğin 1970’lerde Muhafazakâr hareketin
ulusal gençlik kuruluşu olan Birleşik Sinagog Gençlik (United Synagogue Youth) tikkun olam
ifadesini benimsemiş ve “manevi köprüler inşa etme” (Building Spiritual
Bridges) başlığı altında topladığı sosyal eylem programlarını “tikkun olam” olarak değiştirmiştir.
Bugün de aynı kuruluş bütün sosyal faaliyetlerini ve hayır hasenat (tsedaka)
işlerini tikkun olam projesi
üzerinden yürütmektedir.

1970’lerin sonunda ise tekamülcü (progressive) dini ve sosyal değerleri
şiar edinen bir kuruluş olan New Jewish Agenda (NJA) ideolojisinin özünü tikkun olam sloganıyla tanımlamıştır.
1986 yılına gelindiğinde ise Michael Lerner kurduğu ve genel yayın
yönetmenliğini üstlendiği sol eğilimli liberal bir yayına Yahudiliğin özünü
yansıttığı iddiasıyla Tikkun ismini
vermiş ve terimin şöhret bulup günümüz kullanım anlamı kazanmasında çok önemli
bir rol oynamıştır.

Reformist Yahudiliğin 1999 yılında topladığı Pittsburgh Platformu’nda da,
Yahudi toplumu dışında kalanlar ve Tanrı’nın bütün yaratıklarıyla olan
münasebetlerde en yüksek ahlaki emirlerin yerine getirilmesi Tevrat’ın dünyaya
hakim kılınması için gerekli görülmüş ve Tanrı’yla birlikte dünyanın tamir
edilmesinin (tikkun olam) mesihi
çağın gelişini hızlandıracağı ifade edilmiştir. Burada Reformist hareketin tikkun anlayışı Yahudi toplumu dışını da
kapsayan bir evrenselliğe doğru bir evrilmiştir.

Son yirmi yıldır halef-selef Amerikan başkanları da katıldıkları Yahudi
dini günlerinde ve Yahudi meclislerinde tikkun
olamı İbranice aslıyla zikredip, bunun Yahudiliğin özünde bulunan, Yahudi
geleneği ve düşüncesinde merkezî yer tutan bir prensip olduğunu dillendirip
bilinirlik ve kullanışlılığına katkı vermektedir.

Öte yandan bu terim Rabbinik Yahudilikte önemli ya da merkezi bir yere de
sahip olmadığı gibi, onun günümüzdeki uzantısı konumundaki Ortodoks çevrelerce
de görmezden gelinmektedir. Zaten güncel kullanıma ve dünya gündemine liberal
kanat içerisinde sayılan Reformist, Muhafazakâr ve Yeniden Yapılanmacı Amerikan
Yahudileri tarafından sokulmuştur. Dolayısıyla tikkun olamın Amerika’daki Yahudi olmayanlar arasındaki bilinirliği
İsrail’deki Yahudilerden daha fazladır. Ortodoks öğretinin hâkim olduğu ve
şekillendirdiği İsrail’de de tikkun olam
bir batı değeri olarak görülmüş ve yok sayılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Tikkun Olam, Dünyayı Tamir Etmek, Yahudilik, Amerikan Yahudiliği

Kaynakça

• Adam, Baki. Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat. İstanbul: Pınar Yayınları, 2001.
• Araz, Ömer Faruk. “Rabbani Yahudiliğin Temellerini Oluşturan Hillel ve Şammay’ın Hayatı ve Ekolleri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6/2, (2017): 1049-1068.
• Avenary, Hanoch. “Aleinu Le-Shabbe’ah”. Encyclopaedia Judaica. Ed. Fred Skolnik-Michael Berenbaum. 2nd Edition,1: 608-610. Detroit: Thomson Gale, 2007.
• Ben Maimon, Moses. The Code of Maimonides (The Book of Agriculture). Trans. Isaac Klein. New Haven & London: Yale University Press, 1979.
• Beth El Temple Center. “Origins of Tikkun Olam”. Erişim: 03 Temmuz 2018. https://www.betheltemplecenter.org/tikkun-olam/323-origins-of-tikkun-olam.
• Blech, Benjamin. “The Biblical Source for Tikkun Olam”. Tikkun Olam: Judaism, Humanism and Transendence. Ed. David Birnbaum-Martin S. Cohen. 39-55. New York:New Paradigm Matrix, 2014.
• Blidstein, Gerald J. “Tiqqun ‘Olam”. The Oxford Dictionary of the Jewish Religion. Ed. R. J. Zwi Werblowsky- Geoffrey Wigoder. 693. Oxford: Oxford University Press, 1997.
• Central Conference of American Rabbis. “Article A Statement of Principles For Reform Judaism”. Erişim: 22 Haziran 2018. https://www.ccarnet.org/rabbinic- voice/platforms/article-statement-principles-reform-judaism/.
• Congregation Etz Chaim. “Solar Panels”. Erişim: 28 Haziran 2018. https://congetzchaim.org/solar-panels.
• Cooper, Levi. “The Assimilation of Tikkun Olam”. Jewish Political Studies Review 25/3-4 (Fall 2013): 10-42.
• Demirci, Kürşat. “Yahudi Mistisizminin Temel Özellikleri ve Gelişimi”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi 1/4 (2012): 7-18.
• Fine, Lawrence. “Tikkun: A Lurianic Motif in Contemporary Jewish Thought”. From Ancient Israel to Modern Judaism: Intellect in Quest of Understanding: Essays in Honor of Marvin Fox. Ed. Jacob Neusner-Ernest S. Frerichs-Nahum M. Sarna. 4: 35-53. Atlanta: Scholar Press, 1989.
• Fine, Lawrence. “Tikkun Olam In Contemporary Jewish Thought”. Erişim: 18 Haziran 2018. https://www.myjewishlearning.com/article/tikkun-olam/.
• Firestone, Reuven. An Introduction to Islam for Jews. Philadelphia: JPS, 2008.
• First, Mitchell. “Aleinu: Obligation to Fix the World or the Text?”. Hakirah 11 (Spring 2011): 187-97.
• Forward. “Mitt Romney Is Real Tikkun Olam Candidate”. Erişim: 19 Haziran 2018. https://forward.com/opinion/161869/mitt-romney-is-real-tikkun-olam-candidate/.
• Frishman, Elyse D.-Wasserman, Sue Ann (Ed.). Mishkan T’filah for Gatherings: A Reform Siddur. New York: CCAR Press, 2009.
• Gürkan, Salime Leyla. Yahudilik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Haaretz. “The Orthodox Are No Longer Repairing The World”. Erişim: 30 Haziran 2018. https://www.haaretz.com/opinion/.premium-the-orthodox-are-no-longer-repairing-the- world-1.5962368.
• Halkin, Hillel. “How Not to Repair the World”. Commentary 126/1 (Jul/Aug 2008): 21-27.
• Jacobs, Jill. “The History of “Tikkun Olam”. Erişim: 10 Haziran 2018, http://www.zeek.net/706tohu/index.php?page=2.
• Kanarek, Jane. “What Does Tikkun Olam Actually Mean?”. Righteous Indignation: A Jewish Call for Justice. Ed. Or N. Rose-Jo Ellen Green Kaiser-Margie Klein. 15-22. Woodstock: Jewish Lights Publishing, 2008.
• Kellner, Menachem. Maimonides on Judaism and the Jewish People. Albany: State University of New York Press, 1991.
• Krasner, Jonathan. “The Place of Tikkun Olam in American Jewish Life”. Jewish Political Studies Review 25/3/4 (Fall 2013): 59-98.
• Lerner, Michael. “Tikkun: To Mend, Repair and Transform the World”. Tikkun 1/1 (3rd Quarter 1986): 3-13.
• Miami Herald. “This is tikkun olam: Bill Clinton tells Jews in Pembroke Pines about election”. Erişim: 13 Haziran 2018. http://miamiherald.typepad.com/nakedpolitics/2016/10/this- is-tikkun-olam-bill-clinton-tells-jews-in-pembroke-pines-about-election.html.
• Mor, Sagit. “Tiqqun 'Olam (repairing the world) in the Mishnah: From Populating the World to Building A Community”. Journal of Jewish Studies 62/2, (Autumn 2011): 284-310.
• Neumann, Jonahtan. To Heal The World?: How The Jewish Left Corrupts Judaism and Endangers Israel. New York: All Points Books, 2018.
• Neusner, Jacob- Avery-Peck, Alan J. “Halakhah”. The Routledge Dictionary of Judaism. 50-51, New York: Routledge, 2004.
• Reconstructing Judaism. “Tikkun Olam”. Erişim: 06 Temmuz 2018. https://www.reconstructingjudaism.org/act/doing-justice/tikkun-olam.
• Reform Judaism.org. “How Does Reform Judaism welcome the LGBTQ community?”. Erişim: 06 Temmuz 2018. https://reformjudaism.org/practice/ask-rabbi/how-does-reform- judaism-welcome-lgbtq-community.
• Rosenthal, Gilbert S. “Tikkun ha‐Olam: The Metamorphosis of a Concept”. The Journal of Religion 85/2 (April 2005): 214-240.
• Rosenthal, Gilbert S. What Can A Modern Jew Believe?. Eugene: Wipf & Stock Publishers, 2007.
• Salkin, Jeffrey K. “Judaism Beyond Slogans”. Commentary 145/2 (February 2018): 31-36.
• Schneier, Rabbi Marc- Ali, Imam Shamsi. Sons of Abraham: A Candid Conversation About the Issue that Divide and Unite Jews and Muslims. Boston: Beacon Press, 2013.
• Scholem, Gershom. “Kabbalah”. Encyclopaedia Judaica. Ed. Fred Skolnik-Michael Berenbaum, 2nd Edition, 11: 586-692. Detroit: Thomson Gale, 2007.
• Scholem, Gershom. Major Trends in Jewish Mysticism. New York: Schocken Books, 1995.
• Shervin, Byron L. Faith Finding Meaning: A Theology of Judaism. New York: Oxford University Press, 2009.
• The Guardian. “Barack Obama’s speech in Jerusalem”. Erişim: 22 Haziran 2018. https://www.theguardian.com/world/2013/mar/21/barack-obama-speech-jerusalem-text.
• The Jerusalem Post. “The ‘Tikkun Olam’ President”. Erişim: 18 Haziran 2018. https://www.jpost.com/Opinion/Op-Ed-Contributors/The-tikkun-olam-president.
• The New York Times Magazine. “In Search of the Skeptical, Hopeful, Mystical Jew That Could Be Me”. Erişim: 15 Haziran 2018. https://www.nytimes.com/2008/04/13/magazine/13kabbalah-t.html.
• The Schechter Institutes. “Pidyon shvuyim (The Redemption of Captives): How Far Should Israil Go in Order to Redeem Captives from Terrorist Organizations?”. Erişim: 15 Haziran 2018. https://www.schechter.edu/pidyon-shvuyim-the-redemption-of-captives-how-far-should-israel-go-in-order-to-redeem-captives-from-terrorist-organizations/.
• The Washington Post. “Compaign Trail Takes Clinton to South Florida”. Erişim: 13 Haziran 2018. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A449-2004Oct26.html? noredirect=on.
• The White House. “Remarks by the President at AIPAC Policy Conference”. Erişim: 12 Haziran 2018. https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press- office/2012/03/04/remarks-president-aipac-policy-conference-0.
• The White House. “Remarks by the President at Reception in Honor of Jewish American Heritage Month”. Erişim: 12 Haziran 2018. https://obamawhitehouse.archives.gov/realitycheck/the-press-office/remarks-president-reception-honor-jewish-american-heritage-month.
• The White House. “A White House Hanukkah Celebration”. Erişim: 12 Haziran 2018. https://obamawhitehouse.archives.gov/blog/2011/12/09/white-house-hanukkah-celebration.
• The White House. “President Donald J. Trump Proclaims May 2017 as Jewish American Heritage Month”. Erişim: 28 Haziran 2018. https://www.whitehouse.gov/presidential- actions/president-donald-j-trump-proclaims-may-2017-jewish-american-heritage-month/
• United Synagogue of Conservative Judaism. “Social Action/Tikun Olam. Erişim: 07 Temmuz 2018. https://usy.org/get-involved/tikun-olam/.