İmparatoriçe İrene’nin Yasa Eklerine Göre Roma Hukukunda Kitab-ı Mukaddes İzleri

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 2, 735 - 748, 15.12.2020

Talat Koçak

https://doi.org/10.18505/cuid.764185

Cited By: 1

Öz

Roma Hukuku dünya hukuk tarihinin önemli kodlamalarını içinde barındıran önemli bir hukuk sistematiğidir. Bu hukuk sistematiği sadece Kıta Avrupa’sını değil, bir dönem hâkimiyeti altında bulunan Yakındoğu’yu da etkilemiştir. Özellikle I. Justinian döneminde Doğu Roma başkentinden başlayan hukuk çalışmaları sonucunda ortaya çıkan hukuk külliyatı birçok tarihçi ve hukukçu tarafından abidevi bir eser olarak değerlendirilir. Corpus Juris Civilis’ten övgüyle bahse-den araştırmacılar haksız değillerdir. Ancak tüm zamanların en etkili yasa kodlamalarından olan bu seçki pratiklikten uzaktır. Bunun için III. Leo hukukçularına Ecloga adı verilen hukuk kitabını hazırlatmıştır. İlk Hristiyan yasa kitabı olarak anılan bu çalışma daha sonra bazı eklerle genişletilmiştir. İmparatoriçe İrene döneminde Ecloga’ya son şekli verilmiştir. İrene, Roma tarihinin en güçlü kadın figürlerinden biridir. İmparator V. Konstantin, Hazar Prensesi olan ilk eşi Çiçek Hatun’dan olma oğlu Leo’yu İrene ile evlendirmiştir. İreni sıradan bir ailenin kızıdır. Köken olarak Atinalı’dır. Fakat Atina o yıllarda antik dönemdeki gibi gösterişli bir şehir değildir. Aynı zamanda kent halkı imparatorluğun resmi ideolojisi olan ikona kırıcılığa karşıdır. İre-ne’nin V. Konstantin tarafından, oğlu Leo’ya eş olarak seçilmesi gerçekten ilginçtir. V. Konstantin’in ölümünden sonra IV. Leo sıkıntısız bir şekilde tahta geçmiştir. IV. Leo’nun kronik tüberküloz hastası olması onu devlet idaresinden alıkoymuştur. Bu boşlukta İreni devleti fiilen idare etmiştir. IV. Leo’nun mezkûr hastalıktan dolayı erken yaşta ölmesi neticesinde İreni 10 yaşındaki oğlu VI. Konstantin’in naibi unvanıyla idareyi resmen ele almıştır. Bir takım siyasi ayak oyunları neticesinde oğlunun gözlerine mil çektirerek acılar içinde ölmesine neden olan İrene artık tahtın tek sahibi olmuştu. Devam eden süreçte iktidarını elde tutmak için yaptığı hamlelere hukuku ve dini kullanarak kılıf bulacaktır. İrene’nin ilk kanun eki yeminler üzerinedir. Bu kanun ekinde Kitab-ı Mukkaddes’e çok sayıda atıf vardır. Eski Ahit’te yemin etmenin günah olmadığından fakat Yeni Ahit’le birlikte yemin etmenin artık yasaklandığından bahsedilmiştir. Ayrıca kanunnamede yeminin yalan söylemekten sonra Tanrı’yı kesin olarak inkâr etme şekli olduğu belirtilmiştir. Bununla birlikte Roma toplumuna yemin geleneğinin İbranilerden geçtiği iddia edilmiştir. Kuşkusuz İrene bu yasa metnini kendisine değil, oğlu VI. Konstantin’e biat eden Doğu Roma ordusunun kahir ekseriyetinin ettikleri bağlılık yemininin geçersiz olduğunu ispat için kullanmıştır. Çünkü Roma ordusunda yeminin gereğini yerine getirmek ve imparatora sadakat her şeyin önünde gelirdi. İmparatoriçenin, yeniden tahtı ele geçirmesi, ordu içerisinde VI. Konstantin’e bağlı kalmak adına yemin eden askerlerin aslında yeminlerinin hükümsüz olduğu, ilan edilen bu yasa maddesiyle mümkün olmuştur. İreni, bu hamlesiyle ordu içerisinde olası bir darbe girişimini engellemeye çalıştığı ortadadır. İmparatoriçenin ikinci yasa eki üçüncü kez evlenenlerle ilgilidir. Yasa “Üçüncü ya da Daha Sonraki Evliliklere Yasa Dışı Yollarla Sözleşme Yapanlar ve Kendi Kadın Köleleriyle Evlenenler Hakkında” başlığını taşımaktadır. Hristiyanlıkta eşlerden birinin ölümünden sonra ikinci kez evlenmeye müsaade edilmiştir. Kitab-ı Mukaddes’te üçüncü kez yapılacak evliliklerin yasak olduğuna dair kesin ibareler vardır. İrene’nin bu yasağı hatırlatmasında siyasi menfaati olduğu açıktır. Çünkü kendisinin iktidarı V. Konstantin’in ilk eşinden olan oğlu IV. Leo ile yaptığı evliliğe dayanıyordu. Rakipleri ise V. Konstantin’in üçüncü evliliğinden olan oğullarıydı. Bu nedenle, bu yasa ile siyasi rakiplerini bertaraf etmiş oluyordu.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, İrene, Roma Hukuku, İkona kırıcılık, Evlilik, Kölelik

Bible Traces in Roman Law According to the Law Appendices of Empress Irene

Öz

Roman Law is an important legal systematic that contains important codings of world law history. This legal system not only affected Continental Europe, but also the Near East, which was a period under its domination. Especially in the Justinian period, the law collection that emerged as a result of the legal studies starting from the East Roman capital is considered as a monumental work by many historians and jurists. Researchers who praise Corpus Juris Civilis are right. However, this selection, which is one of the most effective law coding, is far from being practical. For this Leo III prepared his law book called Ecloga. Referred to as the first Christian law book, this work was later expanded with some additions. Ecloga was given its final shape during the period of Empress Irene. Irene is one of the strongest female figures in Roman history. Emperor Constantine V married his son Leo (who is from his first wife Çiçek Hatun, the Caspian Princess) to Irene. Irene was the daughter of an ordinary family. She was Athenian as origin. However, Athens was not a city as flashy as it was in ancient times. At the same time, the Athenians were against icon-breaking, which was the official ideology of the empire. It was really interesting that Irene was chosen by Constantine V as wife for his son Leo. After the death of Constantine V, Leo IV acceded to the throne without any problems. The fact that Leo IV had chronic tuberculosis prevented him from state administrations. Actually, it was Irene who filled in this gap. After the early death of Leo IV, due to the aforementioned disease, his 10-year-old son Constantine VI became officially regent. After killing her son by abacina-tion Irene became the sole owner of the throne. In the ongoing process, she abused law and religion to maintain her power. Irene’s first law supplement was on oaths. There were many references to the Holy Book in the annex of this law. It was mentioned that it is not a sin to swear in the Old Testament, but it is now forbidden to swear with the New Testament. In addi-tion, the law stipulates that the oath is the way to deny God precisely after lying. However, it was claimed that the oath tradition to the Roman society passed through the Hebrews. Un-doubtedly, Irene used the text of this law to prove that the oath of devotion of the majority of the eastern Roman army, allegedly to her son Constantine VI, was invalid. Because in the Ro-man army, fulfilling the necessary oath and loyalty to the emperor were in front of everything. It was possible for the empress to take over the throne with this proclaimed law article that the vows of the soldiers who swore in order to remain committed to Constantine VI within the army were void. It is obvious that Irene was trying to prevent a possible coup attempt within the army. The empress’ second annex to the law concerns those who married for the third time. The law was titled “About those who illegally contract to third or later marriages and about those who marry their own slaves”. In Christianity, it was allowed to marry for the sec-ond time after the death of one of the spouses. There were certain phrases that marriages to be held for the third time in the Holy Book were forbidden. It is clear that Irene had a political benefit in reminding this ban. Because her power was based on her marriage with Leo, who was the son of Constantine V from his first wife. Their rivals were the sons of Constantine V from his third marriage. Therefore, with this law, she eliminated her political rivals.

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Irene, Icon-breaking, Roman Law, Marriage, Slavery

Kaynakça

• Ahmet Refik. Bizans İmparatoriçeleri. İstanbul: Oku Yayınları, 2003.
• Arvites, James Anthony. “Eirene’nin Saltanatı Döneminde Bizans Anadolu’sunun Savunması”. Tarih Dergisi, 64 (2016) trc. Murat Keçiş-Cüneyt Güneş, 125-140.
• Avcı, Casim. İslam-Bizans İlişkileri. İstanbul: Klasik Yayınları, 2003.
• Başoğlu, Tuncay. “Hıristiyan Hukuku”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 9 (2007), 25-66.
• Diehl, Charles. Bizans İmparatorluğu Tarihi, trc. Tevfik Bıyıklıoğlu. İstanbul: Vakit Matbaası, 1937.
• El Cheikh, Nadia Maria. Arapların Gözüyle Bizans, trc. Mehmet Moralı. İstanbul: Alfa Yayınları, 2012.
• Foord, Edward. The Byzantine Empire. London: Adam And Charles Black Press, 1911.
• Freshfield, Edwin Hanson. A Manual Of Roman Law the Ecloga Published by the Emperors Leo III and Constantine V of İsauria at Constantinople A.D.726. Cambridge: Cambridge University Press, 1926.
• Gökmenoğlu, Hüseyin Tekin. “İslam Muhakeme Usûlü Hukukunda Bir Isbat Vasıtası Olarak ‘Yemin’ Delili”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3 (1994), 179-195.
• Gönenç, Fulya İlçin. Roma Hukukundan Kadın. İstanbul: XII Levha Yayınları, 2010.
• Güneş, Cüneyt. “X. Yüzyılda Bizans Taktikonlarına Göre Bizans-İslam Güçlerinin İlk Karşılaşma Alanları: Kleisouralar ve Kleisouralardaki Askeri Taktiklere Dair”. History Studies 10/1 (2018), 85-100.
• Gregory Abu’l-Farac. Abu’l-Farac Tarihi 1. trc. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Gregory, Timothy. Bizans Tarihi. trc. Esra Ermert. İstanbul: YKY Yayınları, 2008.
• Haldon, John. Byzantium at War AD 600-1453. Oxford: Osprey Publishing, 2003.
• Humphreys, Mike. The Ecloga and its Appendices. Liverpool: Liverpool University Press, 2017.
• Hussey, Mervyn Joan. The Church In The Byzantine Empire. Oxford: Oxford University Press, 2010.
• Keçiş, Murat-Güneş, Cüneyt. “Bizansın Anadolu’daki Yeni Düzeni: Thema Sistemi’nin Ortaya Çıkışı ve Problemler”.Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi 19/43 (2018), 95-107.
• Koçak, Talat. “Geç Antik Çağ’da (Doğu Roma) Bizans Hukukunun Tarihi Seyri”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Prof. Dr. Fuat Sezgin Özel Sayısı. 21 (2019): 125-132.
• Konidares, John. “Die Novellen des Kaisers Herakleios”. Fontes Minores V, ed. Dieter Simon. Frankfurt: Vittorio Klosterman Publisher, 1982, 33-106.
• Levtchenko, Vasilevich Mitrofan. V. Kuruluşundan Yıkılışına Kadar Bizans Tarihi. trc. Maide Selen. İstanbul: Özne Yayınları, 1999.
• Lowden, John. “The Beginnings of Biblical Illustration”. Late Antique and Medieval Art of the Mediterranean World, ed. Eva R. Hoffman. Malden: Blackwell Publishing, 2007.
• Morgan, Giles. Byzantium Capital of An Ancient Empire. Harpenden: Pocket Essentials, 2007.
• Norwich, John Julius. Bizans 1. trc. Hamide Koyukan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2013.
• Oikonomides, Nicolas. “The Role of the Byzantine State in the Economy”. The Economic History Of Byzantium, ed. Angeliki E. Laiou. Washington: Dumbarton Oaks, 2002.
• Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. trc. Fikret Işıltan. Ankara: TTK Yayınları, 1999.
• Sophoulis, Panos. Byzantium and Bulgaria 775–831. Leiden: Brill Press, 2012.
• Theophanes Confessor. The Cronicle Of Theophanes Confessor. trc. Cyril Mango and the others. Oxford: Clerendon Press, 1997.
• Umur, Ziya. Roma Hukuku. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1974.
• Vasiliev, Alexander Alexandrovich. Bizans İmparatorluğu Tarihi. trc. Tevabil Alkaç. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• Yalduz, Alparslan. “Konsillerin Hıristiyanlık Tarihindeki Yeri ve İznik Konsili”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2003), 257-296.
• Yeni Yaşam Açıklamalı Kutsal Kitap. trc. Donald C. Stamps vd., Springfield: Life Publishers, 2009.