Kur’ân’da Kozmik Kıyamet ile Hesap Gününün İç İçeliği ve Yoruma Etkisi

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 3, 1475 - 1496, 15.12.2020

Nurdane Güler

https://doi.org/10.18505/cuid.784578

Cited By: 1

Öz

Arapça ve Türkçe lügatlerde kıyamet hem dünyanın sonu hem de hesap gününü içeren bir anlama sahiptir. Kur’ân’da kıyamet kıyamet günü tamlamasıyla yeniden diriliş ve hesap günü anlamında kullanılmıştır. Dünyanın sonu/helaki anlamında ise en çok es-sâetu kelimesi ve bu ânı çeşitli şekillerde niteleyen kelimeler kullanılmıştır. Öncelikle bir karışıklığa yol açmamak üzere, birinci sûrun üfürülüşü ile gerçekleşecek olan ve büyük çoğunlukla es-sâetu kelimesiyle ifade edilen kıyamet için kozmik kıyamet; ikinci sûrun üfürülüşü ile gerçekleşecek olan ve yeniden diriliş ve hesabı ifade eden kıyamet için kıyamet/hesap günü belirlemesinin kullanıldığını belirtmek gerekir. Kozmik kıyamet, Kur’ân’da birici sûrun üfürülüşü ile başlar. Şiddetli sarsıntı, göğün yarılması, dağların birbirine vura vura toz duman olarak bulutlar gibi yürüyüşü, yıldızların kararıp dökülmesi, güneş ve ayın sönüp dürülmesi, denizlerin taşıp kaynayarak yok olması, bütün bu olanlardan sonra dünyanın ne çukur ne de tümsek bulunmayan bir düzlük haline dönüşmesi kozmik kıyametin özellikleridir. Kıyamet/hesap günü ikinci sûr ile başlar. Kozmik kıyamet sonucunda gök açılmış, yer gerilmiş hayvan derisi gibi dümdüz olmuştur. Bu ortamda insanlar kabirlerinden yeniden dirilişle kalkarlar. Gurup gurup olarak hesap yerine sevk edilirler. Ardından kimseye zerre miktarı haksızlık edilmeyen bir mahkeme ve nihâyetinde cennet veya cehennem vardır. Kur’ân’da kıyamet ile ilgili tasvirler pek çok sûrede yer alır. Bu tasvirlerde kozmik kıyamet ve kıyamet/hesap günü kesin hatları ile belirli değildir. Kur’ân’da genellikle kozmik kıyametle başlayan tasvirler kıyamet/hesap günü anlatımlarıyla son bulur. Her iki süreç iç içedir. Dolayısıyla öndeki kozmik kıyamet tasvirlerinin, arkadan gelen kıyamet/hesap günü anlatımlarına hamledilmesine sık rastlanır. Bu durum kozmik kıyamet ve kıyamet/hesap günü tasvirlerinin birbirine karışmasına yol açmaktadır. Örneğin Kâria sûresinde ilk 5 âyet kozmik kıyameti anlatır. Kâria kozmik kıyametin isimlerinden biridir. Korkunç felaket, korkunç ses ve yürekleri hoplatan dehşet olarak ifade edilmiştir. İnsanlar o anda ateş etrafındaki pervaneler gibi oraya buraya savrulacaklardır. Dağlar atılmış renkli yün gibi olacaktır. Bu tablonun ardından gelen âyet tartıları ağır ve hafif gelenlerin hallerini anlatır. Dehşetli kısa bir kozmik kıyamet sahnesinden süratle kıyamet/hesap gününe geçilmiştir. Kur’ân’ın dinamik uslubu içinde bu normal bir durumken, bazı müfessirler ilk beş âyette çizilen tabloyu ardından gelen hesapla ilgili âyetlere bağlayarak kıyamet/hesap gününe maletmiş ve zoraki izahlarla açıklamaya çabalamışlardır. Aynı durum Zilzâl sûresinde de söz konusudur. Bu sûrede ilk beş âyet, sûreye aynı zamanda isim olan şiddetli sarsıntıları, yerin ağırlıklarını atışını, insanın bu durum karşısında “buna ne oluyor” diyerek hayretini ve yerin Allah’ın kendisine bildirdiği haberleri anlatışını resmeder. Şiddetli sarsıntıların kozmik kıyametin tezahürü olduğu kesindir. Yerin ağırlıklarını atması, yerin içinin dışına çıkarak altüst olması olarak tefsir edilmiştir. Yerin ağırlıklarını “insanlar ve cinler” olarak tefsir edenler bu âyetin yeniden dirilişi ifade ettiğini söylerler. Bu durumda anlamlı bir bütünlük için arkadan gelen iki âyetin yer değişmesi gerekir. Yer içinde gizlediği ölüleri yeniden dirilişle açığa çıkarır. Hesap başlamıştır. Yeryüzü dile gelip üzerinde işlenen her şeyi anlatmaktadır. Onun bu işlevi karşısında insan şaşırmış ve “buna ne oluyor” diyerek şaşkınlığını ifade etmiştir. Fakat bu durumda her ne kadar takdim tehir ile anlamlı bütünlük oluşturulsa da ardından gelen “İnsanlar bölük bölük kabirlerinden çıkarlar” (ez-Zilzâl 99/6) âyetine yer bulmak kolay olmaz. Makul olan ilk beş âyetin kozmik kıyamete, altıncı âyetin ise kıyamet/hesap gününe ait olduğunu kabul etmektir. Çünkü bir önceki sûre gibi altıncı âyetten itibaren insanların bölük bölük kabirlerinden kaldırılıp, zerre miktarı hayır işleyenin de, zerre miktarı şer işleyenin karşılığını göreceği bildirilmiştir. Bahsettiğimiz mahzurlarına rağmen bu sûre de Kâria sûresinde olduğu gibi önceki âyetler sonraki âyetlere bağlanarak sûrenin tümü kıyamet/hesap günü manzaraları olarak tefsir edilmiştir. Bahsi geçen surelerde parmak bastığımız durum İnfitâr, İnşikâk ve Tekvîr sûrelerinde de mevcuttur. Örnekler Kur’ân’da kozmik kıyamet ve kıyamet/hesap günü tasvirleri arasındaki iç içeliği açıkça ortaya koymuştur. Kur’ân’da mevcut kıyamet sahnelerinde bu özelliğin bilinmesi daha isabetli tefsir için uyarıcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kıyamet, Kozmik Kıyamet, Hesap Günü, Sûr

Intertwined Narration of Cosmic Qıyāmat and Doomsday in the Qur’ān and Its Effects to Interpretation

Öz

In Arabic and Turkish dictionaries, qıyāmat has a meaning that includes both the end of the world and the day of reckoning. In the Qur’ān, apocalypse is used for referring to the Day of Judgment. The end of the world is described mostly by as-sāa and similar words. First, in order not to cause any confusion, we will use cosmic qıyāmat for the event which will take place after the first blowing of the trumpet and which is called as-sāa by Qur’ān. We will use qıyāmat/doomsday for the event which will take place after the second blowing of the trumpet. According to Qur’ān, the cosmic qıyāmat begins with the first blowing of the trumpet. Its characteristic features are, such as a violent shaking, splitting of the sky, walking of the mountains hitting each other like clouds of dust, darkening of the stars, extinction of the sun and the moon at the same time, overflowing and boiling of the seas, and transformation of the world into a plain platform where there is neither a pit nor a mound after all. On the other hand, qıyāmat/doomsday begins with the second blowing of the trumpet. Since the sky has already opened and the earth has flattened like stretched animal skin as a result of the cosmic qıyāmat, the place is ready. Then people rise from their graves. They are sent in groups to the location of reckoning. There is a court before which no one is subjected to any unfairness; and at the end, there is heaven or hell. There are depictions of apocalypse in many chapters of Qur’ān. In these depictions, it is not clear whether it is the cosmic qıyāmat or the qıyāmat/doomsday. Qur’ān usually begins with depicting cosmic qıyāmat and lasts with portraying qıyāmat/doomsday. Namely, both processes are intertwined. This fact causes confusion between the depictions of cosmic qıyāmat and the ones of reckoning day. For example, the first 5 verses of Surah al-Qāriʿah describe the cosmic qıyāmat. Al-Qāriʿah is one of the names of the cosmic qıyāmat. It is portrayed as a terrible disaster, terrible voice and heart breaking horror. At that moment, people will be thrown here and there like blades around the fire. The mountains will be like coloured wool scattered around. Then the following verse describes the positions of those whose scales are heavy or light. As seen, after a terrifying short scene of cosmic qıyāmat, the verses rapidly pass to describe qıyāmat/doomsday. This is normal considering the dynamic perspective of Qur’ān. However, some commentators have linked the depiction in the first five verses to the following verses and interpreted it as the qıyāmat/doomsday. They tried to justify this through strained interpretations. The same is also true for Surah az-Zalzalah. The first five verses of this surah depict violent quakes, shedding of the heaviness of the earth, astonishment of the human being who are crying "what is happening to this?!". It is certain that violent quakes are referring to cosmic qıyāmat. The shedding of heaviness of the earth is interpreted as earth’s turning upside down. Some commentators claim that the heaviness of the earth means "humans and jinn". They say that this verse articulates the resurrection. In this case, for a meaningful integrity, the two following verses must be replaced. The earth reveals the dead that it has hided underground through resurrection. The reckoning begins and the earth speaks. Human become surprised by this and express their astonishment by crying, "what is happening to this (earth)". However, in such an interpretation, although a meaningful integrity is created via making a replacement, it is not easy to find a place for the following verse "People leave their graves in groups" (az-Zalzalah 99/6). It is reasonable to accept that the first five verses belong to the cosmic qıyāmat and the sixth verse belongs to the Day of Judgment. Because, as from the sixth verse, like in the previous chapter, it is mentioned that people will be removed from their graves in groups. Despite the confusion we have mentioned, this surah is also interpreted as if the whole surah belonged to qıyāmat/doomsday via linking the previous verses to the next verses, similar as in the Surah al-Qāriʿah. A similar confusion also exists in the Surah of al-Infitār, al-Inshiqāq and at-Takwīr. The examples clearly revealed the intertwining between the cosmic qıyāmat and the qıyāmat/doomsday depictions in the Qur’ān.. Knowing the intricacy between the processes of apocalypse scenes in Qur’ān will be a signal for a more accurate interpretation.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qıyāmat, Cosmic Qıyāmat, Doomsday, Sūr

Kaynakça

• Arslan, Sinan. Kur’ân'da Kıyametin Kopma Ânının Tasviri -Tekvir Suresi Örneği-. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Batuk, Cengiz. “Kıyamet Senaryoları”. Din ve Hayat (Haziran 2012): 60-63.
• Bozkurt, Alettin. Kur’ân'da Kıyamet. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001
• Çimen, Abdullah Emin. “Kur’ân-ı Kerim’de Bazı Kıyamet Sahneleri”. Din ve Hayat (Haziran 2012): 30-34.
• Doğan, Mehmet. “Kıyamet”. Büyük Türkçe Sözlük. 11. Basım. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Düzgün, Şaban Ali. Kelam El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed. “ḳvm”. Lisânu'l-Arab. 12/406. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’s-sâdr, 1414 h.
• İsfahânî, er-Râgıb. Müfredâtü’l-elfâzi’l-Kur’ân. Lübnan-Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 1418/1997.
• Mustafa, İbrahim. Abdu’l-Kâdir, Hâmid. Ziyâd, Ahmed Hasan. Neccâr, Muhammed Ali. “sv‘a”. Mu‘cemu’l-Vasît. İstanbul: Çağrı Yayınları, ts.
• Kahraman, Naci. Kur'ân, Sünnet ve Pozitif Bilimlere Göre Kıyamet. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Kocabaş, Şakir. “Kur’an ve Hadislerde Kıyamet Günü”. Dîvân: İlmî Araştırmalar 6/11 (2001/2): 129-154.
• Kutub, Seyyid. Kur’ânda Kıyamet Sahneleri. Çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Maturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtu ehli’s-sunne. 10 Cilt. Beyrut: Daru’l-kütübü’l-ilmiyye. 1426.
• Mukātil b. Süleymân b. Beşîr. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyai’t-turâs, ts.
• Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-Gayb. 3. Baskı. 32 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-Arabî. 1420h.
• Sav, Adem. Kâri’a Sûresi Bağlamında Kıyamet Sahneleri. Bingöl: Bingöl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensti-tüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l beyan fî te’vîli âyi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. B.y.: Müessesetü’r-risâle, 1420/2000.
• Taşcı, İbrahim. Âyetlerle Kıyamet Sahneleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1992.
• Taştekin, Osman. Kıyamet ve Ahiretle İlgili Kavramların Öğretimi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
• Topaloğlu, Bekir. “Kıyamet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/516-522. Ankara: TDV Yayın-ları. 2002.
• Toprak, Süleyman. “Haşr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/416-417. İstanbul: TDV Yayınla-rı. 1997.
• Tuncer, Ömer Faruk. El-Hakka Suresi Tefsiri Denemesi ve Bu Suredeki Kıyamet Sahneleri. İstanbul: Mar-mara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1991.
• Türk Dil Kurumu. “Türk Dil Kurumu Sözlükleri”. Erişim: 12 Temmuz 2020. https://sozluk.gov.tr
• Türkçe Kur’ân Mealleri. “Kâria sûresi”. Erişim: 21 Temmuz 2020. http://kuranmeali.com/Sayfalar.php?sayfa=600
• Yavuz, Ömer Faruk. Kur'ân'a Göre Kıyamet ve Sosyal Hayatımıza Etkileri. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Yavuz, Ömer Faruk. Kur’ân ve Kıyamet. İstanbul: Marifet Yayınları, 1997.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Ba‘s”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/98-100. İstanbul: TDV Yayınları. 1992.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Azim Dağıtım. ts.
• Yüksel, Emrullah. “Hesap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/240-242. İstanbul: TDV Yayınla-rı, 1998.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm. Meâni’l-Kur’ân ve i’râbihi. Thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1408/1998.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el- Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbu’l-Arabî, 1407.