Languages Spoken by the Prophets: According to Islamic Sources

Yıl 2021, Cilt: 25 Sayı: 1, 385 - 407, 15.06.2021

Luay Hatem Yaqoob

https://doi.org/10.18505/cuid.886845

Cited By: 2

Öz

The topic of The Prophets' Languages has led to a broad interest due to the sacred status of the Prophets. It has been of interest to people of all religious and social orientations. Despite the complexity of this topic and the necessity of studying it from various aspects such as archaeology and the study of ancient calligraphy, we limited our study to Islamic sources and references only. We extrapolated what was mentioned in these books. Other than the Holy Qur’ān, it will be concerned with books of interpretation, history, biography, hadith, its explanations, language books, etc. This study has been divided into three main points, an introduction, and a conclusion. The first point dealt with the origin of the languages spoken by the Prophets (peace be upon them) and their proximity to each other: Syriac, Coptic, Hebrew, Aramaic, and Arabic. All of these languages belong to the Semitic language. In terms of their convergence and similarity with each other, some linguists considered it dialects of one language, the Semitic language of origin. It has branched out from it as a result of the expansion, development, and development of life. Looking at today, the dialects of the Arabs in Egypt, Morocco, Jazira, the Levant, and Iraq, each branched out and most of it emerged from the mother tongue Arabic. There is a discussion among researchers on which of the languages are closer to the Semitic language. Four languages are listed as possibilities: Hebrew, Babylonian, Assyrian, Syriac, and Arabic. The truth is that it is not easy to get to know the origin of the Semitic language, and everything that has been said is not outside the circle of speculation because of the loss of definitive evidence and the temporal dimension. As for the second point, this study investigated the linguistic geography that the Semitic language covered and spread in, by tracking the people who spoke the Semitic language, their places of residence, and their influence, as all of them settled in the Near East and its vicinity. If we look at the Semitic language, with its eastern and western branches, we see that it was concentrated in Babylon, Assyria, Mesopotamia, Arabia, Yemen, the Levant, and Jerusalem regions, and among the most famous tribes and nations that settled in this region are Saba, Himyar, Ad, Thamud, Jirhm, Samaria, Nabat, the people of Palmyra and others. Mostly likely, the Arabian Peninsula is the cradle of the Semitic people, although some say that Abyssinia was the cradle of the first Semites. In the third point, the number of prophets and messengers mentioned in the Noble Qur’ān was enumerated in clear terms. Among the twenty-five prophets are the following: Adam, Idris, Noah, Hood, Saleh, Lot, Ibrahim, Ismail, Ishaq, Jacob, Yusef, Shuaib, Ayyub, Dhu al-Kifl, Yunus, Moses, Aaron, Elias, Al-Isa, David, Solomon, Zakaria, Yahya, Jesus, and Muhammad (peace be upon them). The study of this point came by following the inductive and deductive approach, whereby the first approach is based on extrapolating the life of each prophet in isolation from others in detail, tracing his life, place of living, and residence, whom he married etc. The deductive method relied on deducing the language that each of the prophets (peace be upon them) spoke. Some prophets mentioned the name of the language in which he spoke in the Islamic sources. This study concluded that of the prophets mentioned in the Noble Qur’ān, seven of them spoke the Syriac language, three of them spoke the ancient Egyptian language (Coptic), eighteen of them spoke the Hebrew language, three of them spoke the Aramaic language, and nine of them spoke in Arabic. Some of the prophets spoke one language while others spoke more than one language due to their numerous travels and the people they interacted with. This study is considered a preliminary study to open the field for in-depth studies for researchers in this field, and every part mentioned in this research is suitable for being an independent scientific study in its own right.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Linguistics, Languages Spoken by the Prophets, History of Languages, Semitic Languages, Linguistic Geography.

İslâmî Kaynaklar Açısından Peygamberlerin Konuştuğu Diller

Öz

Peygamberlerin dinî konumu yanında eylemleri ve sözlerinin önemi nedeniyle her sınıftan pek çok insanın zihninde peygamberlerin konuştuğu dillerin ne olduğu konusu, her zaman önem arz etmiştir. Elbette bunun birçok sebebi var ancak öncelikli sebebi, bütün dinlerde peygamberlerin söz ve eylemlerinin kutsal kabul ediliyor olmasıdır. Dilin tevkifi olduğu görüşünde olanlara göre dil, Peygamberler için ilahi seçimlerden biri olarak kabul edilmiştir. Peygamberlerin yaşadığı dönem, konuştukları diller ve gerekse kişilikleri; tarih, antropoloji, arkeoloji, filoloji gibi bilimlerce farklı açılardan araştırıla gelmiştir. Bizim çalışmamızı bunlardan ayıran başlıca özelliği, temel İslami kaynaklarla sınırlı tutulacak olmasıdır. Dolayısıyla araştırmamızda İslam klasiklerinde yer alan veriler doğrultusunda çıkarımlar yapılacak, Kur’ân-ı Kerîm’e ek olarak tefsir, siyer, tarih, hadis ve gramere dair temel eserlerden yararlanılacaktır. Böylelikle akademik çalışmalarda müracaat edilebilecek delilli ve bilimsel standartları karşılayan bir etüt ortaya konmaya çalışılacaktır. Bu çalışma, önsöz, üç bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Birinci bölümde Peygamberlerin konuştuğu dillerin kökenine değinilmiş, onların birbirine uzaklık ve yakınlık dereceleri yorumlanmıştır. Süryanice, Kıptice, İbranice, Âramca ve Arapça; İslam katında muteber olan ve Kur’ân-ı Kerîm’de adları geçen elçilerin konuştuğu başlıca dillerdir. Bazı araştırmacılarca tek bir dilin farklı şive veya ağızları olduğu da ileri sürülen söz konusu diller, arkaik Sâmî dilinin parçasıdır. Temel Sâmî dilinde genişleme ve gelişmeyle birlikte yeni birimler oluşmuştur. Mısır, Fas, Cezayir, Arap yarımadası, Şam ve Irak bölgelerinde ortaya çıkan Arapça lehçeleri/şiveleri de kök Sâmî dilindeki ayrışmaya benzer şekilde Fâsîh Arapçadan kaynaklanmıştır. Böylelikle çeşitli yöreler, özgün bir dile sahip olmuştur. Sâmî dillerinin serüvenini takip eden filologlar ve diğer uzmanlar esas dili tespit hususunda değişik görüşler bildirmişlerdir. İbranicenin, Bâbilcenin, Asurcanın, Süryanicenin ve Arapçanın köken dil olduğu savunulmuştur. Doğrusu Hâmî-Sâmî Dil Ailesi’nin neşet ettiği başat aktörü belirlemek kolay bir iş değildir. Bu meyanda söylenenler, zamansal boyut ve kesin kanıtların olmayışı nedeniyle zan ve tahmin dairesinden öteye geçmemektedir. İkinci bölümde ise Peygamberlerin konuştuğu dillerin yayıldığı coğrafya işlenmiş, Sâmî Dil Ailesi’ne mensup birimleri kullanan kavimlerin rota ve adresleri belirlenmiş, nüfuz sahaları vurgulanmış, Yakın Doğu ve çevresindeki konumları tartışılmıştır. Bahsi geçen dillerin doğu ve batı kollarına bakıldığında onların Bâbil, Asur, Mezopotamya, Arap yarımadası, Yemen, Biladü’ş-Şam civarında Hakîm olduğu anlaşılmıştır. Bu bölgelere yerleşen kavimler ise Sebe, Himyer, Ad, Semud, Cürhümiler, Sâmîriler, Nabatlılar, Tedmürlüler gibi halklardır. Arap yarımadası, genel kabule göre Sâmî toplulukların beşiği sayılmaktadır, öte yandan Habeşistan’ı ilk Sâmî yurdu olarak niteleyenler de bulunmaktadır. Üçüncü bölümde Kur’an-ı Kerim’de açık bir şekilde isimleri geçen ve sayıları yirmi beşi bulan nebî ve resullerin sıralaması yapılmış, her birinin konuştuğu dil araştırılmış ve kronolojik bir perspektifte mesele aydınlatılmaya çalışılmıştır. Kur’an’da adına rastlanan peygamberler, Âdem, İdrîs, Nûh, Hûd, Sâlih, Lût, İbrâhim, İsmâil, İshak, Ya‘kūb, Yûsuf, Şuayp, Eyyûb, Zülkifl, Yûnus, Mûsâ, Hârûn, İlyâs, Elyasa, Dâvûd, Süleyman, Zekeriyyâ, Yahyâ, Îsâ ve Hz. Muhammed’dir. Anılan bölümde çıkarım ve veri toplamaya dayalı bir metot benimsenmiş, her elçinin hayatı, doğum yeri, yaşam şartları ve gönderildiği toplum, eşleri vb. özellikler etrafında değerlendirilerek incelenmiştir. Genel okumalar yapılarak elde edilen veriler derin bir bakışla yorumlanmış, ulaşılan sonuçlar kesinlik belirtmediği vurgulanarak sıralanmıştır. Peygamberlere dair İslami kaynaklarda verilen bilgiler ve haberler kati gerçekler değildir, onların konuştuğu diller hakkında sunulan malumat, yalanlanması veya doğrulanması zorunlu olmayan ifadeler kabilindendir. Çalışmada Kur’ân-ı Kerîm’de adı geçen peygamberlerin yirmi beş kişiden müteşekkil olduğu, bunların yedisinin Süryani, üçünün eski Mısır dili (Kıpti/Koptça), on sekizinin İbranice, üçünün Âramca, dokuzunun ise Arapça konuştuğu saptanmıştır. Bazı nebîler, tek bir dille yetinirken kimileri yolculuklarının sıklığı vasıtasıyla çeşitli halklar ve ırklarla etkileşimleri sonucu birden fazla dil kullanmıştır. Çalışmamızın, daha derinlikli araştırmalar için bir rehber olacağı beklenmektedir. Zira bu çabada sunulan her bir detayın özel bir ilmi çalışma ile okunması ve araştırılması mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Dilbilim, Peygamberlerin Konuştuğu Diller, Dillerin Tarihi, Sâmî Dilleri, Dil Coğrafyası.

Kaynakça

• Abdulcebbâr, Abdullāh-Hafaci, Muhammed Abdülmün‘im. Kissatü’l-edebi fi’l-Hicâz. Kahire: Mektebetü’l Külliyyâtil ez-Heriyye, ts.
• Abduvehhâb, Lûtfi. el-Arab fi’l- usûri’l-kadîme. İskenderiye: Dârü’l-M‘arife el-Camiiyye, 2. Basım, ts.
• Ahmed, İbrâhim Halil. Muhammed fi’t-Tevrâti ve’l-İncil ve’l-Kur’ân. Kahire: Dârü’l-Menâr, 1989.
• Aktaş, Osman. “Arap Nahiv İlminin Temelleri ve İlk Nahiv Bilginleri”. İslami İlimlerin Doğuşu ve İlk Tartışmalar. ed. Metin Özdemir–Mahmut Samar. 177-200. Ankara: Fecr Yayınları, 2020.
• Ali, Cevad. el-Mufassal fi tarihi’l-’Arab kable’l-islam. Beyrût: Dârü’s-Sâki, 4. Basım, 2001.
• Âlûsî, Şihabüddin Mahmud bin Abdullāh. Ruhu'l-mânî. thk. Ali Abdul-Bari Attiyah. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Boro, Tevfik. Târîhu'l-'arabi'l-kadîm. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 2001.
• Brockelmann, Carl. Fikhu’l-lugati’s-sâmîyye. çev. Ramadan Abduttevvab. Riyad: Câmiatü’r-Riyâd, ts.
• Bursevî, İsmâil Hakkı. Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Beyrût: Dârü’l-Fikr, ts.
• Cebel, Muhammed Hasen. el-Mu‘cemu’l-iştikâki el-mu’assal li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerim. Kahire: Mektebetü’l- Âdâb, 2010.
• Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed. Hâtemû’n-Nebîyyin. Kahire: Daru’l-fikr el-’Arabî, 2004.
• Ebû Zehre, Muhammed b. Ahmed. Zehratu’t-tefâsîr. Beyrût: Daru’l-fikr el-’Arabî, ts.
• Dârimî, Muhammed b. Hibbân. es-Sîretü'n-nebeviyye ve ahbârü'l-hulefâ'. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 3. Basım, 1996.
• Dımaşkī, Tâhir Sâlih es-Semûni. Tevcihü’n-nazar ilâ usûli’l-eser. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Halep: Mektebetü’l- matbûât el-İslâmiyye, 1995.
• Dîneverî, Ebû Hanife Ahmed b. Dâvûd. el-Ahbârü’t-tıvâl. thk. Abdülmün‘im Amir. Kahire: Dâr-u İhyai'l-Kütübi'l- Arabî, 1960.
• Dîneverî, Ebû Muhammed Abdullāh b. Kuteybe. el-Meʿârif. thk. Servet Ukkaşe. Kahire: el-Hey'e'l-mısriyye'l- ʻâmme, 2. Basım, 1992.
• Diyarbekrî, Hüseyin Muhammed. Târîḫu'l-ḫamîs fî ahvâli enfesi nefîs. Beyrût: Dâr Sadır, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdullāh Muhammed ibn Ahmed. el-Câmi' li-ahkâmi'l-Kur'ân. düzenleyen. Hisham Samir al- Bukhari. Riyad: Dâr Âlam el-Kütüb, 2003.
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyn. Meʿâlimü’t-tenzîl. thk. Abdurrezzak el-Mehdi. Beyrût: Dâr İhyai et- Türasi’l-’Arabi, 1999.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Hüseyn Ali. es-Sünenu’l-kübrâ. thk. Muhammed Atta. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2003.
• Bikāî, İbrâhim b. Ömer. Naẓmü'd-dürer fî tenâsübi'l-âyât ve's-süver. thk. Abdurrezzak Galip. Beyrût: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. el-Câmiʿu’l-müsnedü’ṣ-ṣahîhu’l-muḫtasar. thk. Muhammed en- Nasır. Beyrût: Dâr-u Tavki’n-Necât, 2001.
• Cevzî, Şemsuddin Yûsuf Kızoğlu. Mir'atü'z-zaman fi tarihi'l-ayan. thk. Muhammed Berekat. Dımeşk: Dârü'r-Risâle el-Alemiye, 2013.
• Cürcânî, Abdülkāhir b. Abdurrahman. Dercü'd-dürer fî tefsîri'l-âyi ve's-süver. thk. Talat el-Ferhan-Muhammed Şekur. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 2009.
• Encûri, Ebû’l-Abbas Ahmed. el-Bahrü'l-medid. Beyrût: Dârul-Kutûbi'l-İlmiyye, 2. Basım, 2002.
• El-Endelüsi, Ebû Hayyan Muhammed. el-Bahrü’l-mûhît. thk. Sıdki Cemil. Beyrût: Dârü’l-Fikri, 1999.
• Ezrakī, Ebû’l-Velid Muhammed b. Abdullāh. Aḫbâru Mekke ve mâ câʾe fîhâ mine'l-âsâr. thk. Rüşdi es-Sâlih. Beyrût: Dârü’l-Endülüs li’n-Neşr, ts.
• Fâkihî, Ebû Abdilleh Muhammed b. İshâk. Aḫbâru Mekke fî kadîmi'd-dehri ve hadîsihî. thk. Abdulmelik Dehis. Beyrût: Dâru’l-Hıdr, 2. Basım, 1993.
• Fâsî, Muhammed Takiyyüddin. Şifâü'l-garâm bi-ahbâri'l-beledi'l-harâm. Beyrût: Dârü’l-Kütüb el-İlmiyye, 2000.
• Furî, Muhammed Süleyman. Rahmeten li’l-âlemîn. çev. Semir İbrâhim. Riyad: Dâru’s-Selam li’n-Neşr ve’t-Tevzi, ts.
• Hallâk, Muhammed Cemâlüddîn b. Kasım. Mehâsinü't-teʾvîl. thk. Muhammed Basil. Beyrût: Dârü’l-Kütüb el- İlmiyye, 1997.
• Hâzin, Alauddin Muhammed. Lübâbü't-teʾvîl fî meʿâni't-tenzîl. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1979.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî. Mecmaʿu’z-zevâʾid ve menbe‘u’l-fevâid. thk. Muhammed Abdurezzak. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Hilâlî, Ebû Şekib Muhammed Takiyyüddin. Hadîs ma'a zâ’ir kerîm. Medine-i Münevvere, Medine İslam Üniversitesi, 6. Basım, 1974.
• Himyerî, Abdülmelik Hişâm. et-Tîcân fi mülük himyer. Yemen: Merkezu'd-Dirâsât ve'l-Ebhâs el-Yemeniyye, 1928.
• İsfahânî, Ebû Nuaym. Hilyetü'l-evliyâʾ ve ṭabaḳātü'l-aṣfiyâ. Kahire: Dâru’s-Sa‘ade, 1974.
• İmâdî, Ebüssuûd Muhammed Efendi. İrşâdü’l-ʿaḳli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrût: Dâru ihyâi’t- türâsi’l-Arabî, tr.
• İsfahânî, İmaduddin b. Muhammed. el-Bustânü'l-câmi' li cemî'i tevârîhi ehli'z-zemân. thk. Ömer Abdusselam. Beyrût: el-Mektebetu'l-'Asriyye, 2002.
• Kaysî, Ebû Muhammed Mekkî Muhammed. el-Hidâye ilâ bulûġi’n-nihâye fî ʿilmi meʿâni’l-Ḳurʾân ve tefsîrihî. eş- Şarika: Mecmuatu Buhusi’l-Kitab, 2008.
• Kınnucî, Ebû’t-Tayyip Muhammed Sıddık Han. Fethu'l-beyân fî mekâsıdı'l-Kur'ân. Beyrût: el-Mektebe el-Miṣriyye, 1992.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, çev. Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Vâhidî, Abü’l Hasân bin Ali. et-Tefsîrü'l-basîṭ. Riyad: Imam Muhammad bin Saud Islamic University, 2009.
• Makdisî, El-Mutahhar b. Tahir. el-Bed'u ve't-Târîh. Port Said, Mektebetü's-Sekâfe ed-Dîniyye, ts.
• Makrîzî, Ahmed b. Ali. İmtâü'l-esmâ, thk. Muhammed en-Numeysi. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. A’lâmü’n-nübüvve. Beyrût: Dâr ve Mektebetü'l-Hilal, 1988.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve'l-ʿuyûn. thk. İbn Abdi’l-Maksud Abdurrahim. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mes‘ûd, Ebû’l-Hüseyin Ali. et-Tenbîh ve’l-işrâf. tashih: Abdullāh es-Savi. Kahire: Dâru’s-Savi, ts.
• Sâlihi, Muhammed ibn Yûsuf. Sübülü'l-hüdâ ve'r-reşâd fî sîreti ḫayri'l-ʿibâd. thk. Âdil Abdul Mevcud. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Uleymî, Ebü'l-Yümn Mücirüddin Abdurrahman. el-Ünsü'l-celîl bi-târîḫi'l-Ḳuds ve'l-Ḫalîl. thk. Adnan Yûnus. Amman: Mektebetü Dendis, ts.
• Uleymî, Ebü'l-Yümn Mücirüddin Abdurrahman. Fethü'r-rahmân fi tefsiri'l-Kur'ân. thk. Nureddin Talib. Dımaşk: Dar'ün Nevadir, 2009.
• Nîsâbûrî, Ebû Abdullāh el-Hakîm. el-Müstedrek ‘ale's-sahîhayn. thk. Mustafa Abdel Kader Atta. Beyrût: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Nasıri, Muhammed el-Mekki. et-Teysîr fî ehâdîsi't-tefsîr. Beyrût: Dârü’l-Ġarb el-İslâmi, 1985.
• Nedvî, Ebû’l-Hasen. es-Sîretü'n-nebeviyye. Dımeşk: Dâru İbn Kesir, 12. Basım, 2004.
• Râfiî, Mustafa Sadık Abdurrezzak. Târîḫu âdâbi'l-ʿArab. Beyrût: Dârü’l-Kitab, ts.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-ġayb. Beyrût: Dârü’l-Kütüb el-İlmiyye, 2000.
• Râzî, İbn Ebi Hatîm. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Esad Muhammed et-Tayyib. Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el- Bâz, 3. Basım, 1998.
• Sâidî, Abdurrezzak b. Ferrac. Tedâhulu’l-üsüli’l-luğavîyye ve eserühü fi bina’l-mu‘cem. Medine-i Münevvere: Medine İslam Üniversitesi, 2002.
• Sa‘lebî, Ahmed İbrâhim. el-Keşf ve'l-beyân ‘an tefsîri'l-Kur'ân. thk. Muhammed b. Aşur. Beyrût: Dâr İhyai’t-Türas el-’Arabi, 2002.
• Sâlih, Subhi İbrâhim. Dirâsât fi fikhi’l-luğati. Beyrût: Dârü’l-İlm li’l-Melayin, 1960.
• Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahman. el-Cevâhirü'l-hisân fî tefsîri'l-Kur'ân. thk. Muhammed Ali Muavvad-Adil Abdulmevcud. Beyrût: Dâr İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1997.
• Semerkandî, Nasr Muhammed. Bahru’l-‘ulum, thk. Muhammed Matraci. Beyrût: Dârü’l-Fikr, ts.
• Sicistânî, Ebû Dâvûd Süleyman. es-Sünen. Beyrût: el-Mektebetu’l-‘Asriyye, ts.
• Süyûtî, Abdurrahman Celaluddin. ed-Dürru'l mensûr fi't tefsîri bi'l me'sûr. thk. Merkez Hicr li’l-Buhus. Kahire: Dar'ul-Hicr, 2003.
• Süheylî, Ebü’l-Kāsım Abdurrahmân Ahmed. er-Ravzü'l-ünüf fî şerhi's-sîreti'n-nebeviyye. Beyrût: Dâr İhyai et- Türasi’l-’Arabî, 1991.
• Şevkânî, Muhammed Ali. Fethü'l-kadîr. Dımeşk: Dâru İbn Kesir, 1993.
• Taberâni, Süleyman bin Ahmed. el-Muʿcemü'l-kebîr. thk. Hamdi Abdul-Mejid. Musul: Mektebetül-Ulum vel- Hikem, 2. Basım, 1983.
• Taberî, Muhammed ibn Cerir. Câmiʿu'l-beyân fî tefsîri'l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrût: Müessesetü’r-Risale, 2000.
• Taberî, Muhammed ibn Cerir. Târîḫu'r-rusül ve'l-mülûk. Beyrût: Dâru’t-Türas, 2. Basım, 1967.
• Zebîdî, Muhammed Abdirrezzâk. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Ḳāmûs. thk. komisyon Kahire: Dâru'l-Hidaye, ts.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kasım Muhammed. el-Keşşâf ʿan hakâiki gavâmizi't-tenzîl ve ̒uyûnil-ekâvîl fî vucûhit-te'vîl. Beyrût: Dâru'l-Kitâb'il-’Arabî, 3. Basım, 1986.
• Zürkānî, Muhammed Abdulbaki. Şerhu’z-zürkânî ‘ala’l-mevâhibi’l-ledünnîyye. Beyrût: Dârü’l-Kütüb el-İlmiyye, 1996.
• Hatib, Abdülkerim Yûnus. et-Tefsîru’l-Kur’âni li’l-Kur’ân. Kahire: Daru’l-fikr el-’Arabî, ts.
• Hicâzi, Muhammed Fehmi. İlmü’l-luğati’l-’Arabîyye. Kahire: Dâr Garib li’t-Tibaa ve’n-Neşr, ts.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâr et-Tunusiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdullhak. el-Muharraru'l-vecîz fî tefsîri'l-kitâbi'l-'azîz. thk. Abdusselam Abduşşafi. Beyrût: Dârü’l-Kütüb el-İlmiyye, 1993.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer. el-Lübâb fi ‘ulûmi’l-kitâb. thk. Âdil Ahmet-Ali Muhammet. Beyrût: Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebûbekir Abdullāh. ez-Zühd. Dımeşk: Dâru İbn Kesir, 1999.
• İbnü’l-Verdî, Ebû Hafs Ömer Zeynüddin. Tarihu İbnü’l-Verdî. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Sâid. Cevamiu's-sîreti'n-nebeviyye. Beyrût: Dâr el-Kitab el-İlmiyye, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Sahîhu İbn Hibbân. thk. Şuayb el-Arnavut. Beyrût: Müessesetü'r-Risale, 1988.
• İbn Hişâm, Abdulmelik. es-Sîretü'n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Saka-İbrâhim el-Ebyari-Abdulhafiz eş-Şelebi. Kahire: Matbaat Mustafa el-Babi el-Halebi, 2. Basım, 1955.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fida İsmâil Ömer. Kısasü'l-Enbiyâ. thk. Mustafa Abdulvahid. Kahire: Matbaa Dâri’t-Telif.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fida İsmâil Ömer. el-Bidâye ve'n-nihâye. thk. Ali Şiri. Beyrût: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1988.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fida İsmâil Ömer. es-Sîretü'n-nebeviyye. thk. Mustafa Abdulvahid. Beyrût: Dârü’l-Ma’rife li’t- Tibaa ve’n-Neşr, 1976.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fida İsmâil Ömer. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Sâmî Muhammed Selame. Riyad: Dâru Tibe li’n- Neşr ve ‘t-Tevzi, 2. Basım, 1999.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdilleh Muhammed. et-Tabakātü'l-kübrâ. thk. Muhammed Ata. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddin Ahmed Abdulhalim el-Harrânî. Mecmûu'l-fetâvâ. thk. Abdurrahman Kasım. Riyad: Mecmau’l-Melik Fehd li’t-Tibaa, 1995.
• İbn Vehb, Ebû Muhammed Abdullāh. el-Câmi' fi'l-hadîs. thk. Mustafa Hüseyn. Riyad: Dâru İbnü’l Cevzî, 1995.
• İbnü’l-Cevzî, Cemaluddin Abdurrahman Muhammed. Zâdü’l-Mesîr fi ‘İlmi’t-Tefsîr. thk. Abdurrezzak el-Mehdi. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-’Arabi, 2001.
• İbnü’l-Cevzî, Cemaluddin Abdurrahman Muhammed. el-Mûntazam fi tarîhi’l-umem ve’l-mulûk. thk. Muhammed Ata-Mustafa Ata. Beyrût: Dârü’l-Kütüb el-İlmiyye, 1992.
• James, William. Kissatu’l-hadâra. çev. Zeki Necip Mahmud ve diğerleri. Beyrût: Dâru’l-Cil, 1988.
• Kürd Ali, Muhammed Abdurrezzak. Hutatu’ş-şam. Dımaşk: Mektebetü’n-Nuri, 3. Basım, 1983.
• Mehran, Muhammed Beyumi. Dîrasât fi tarihi'l-’Arabi'l-kadîm. İskenderiye: Dârü’l-M‘arife el-Camiyye, 2. Basım.
• Rida, Ahmed. Mu'cemü metni'l-luğa. Beyrût: Dâru Mektebeti’l-Hayati, ts.
• Rida, Muhammed Reşid. Tefsîrü'l-menâr. Kahire: el-Hey’e el-‘Amme li’l-Kitab, 1990.
• Sâbûnî, Muhammed Ali. Safvetü’t-tefâsîr. Kahire: Dâru’s-Sâbûnî, 1997.
• Sahib Hama, Ebû’l-Fida İmâdüddîn İsmâil. el-Muḫtasar fî aḫbâri'l-beşer. Kahire: el-Matbaa el-Hüseyniyye el- Misriyye, ts.
• Zeydan, Corci. Târîhu âdâbi'l-lügati'l-'arabiyye. Kahire: Müesseset’ül-Hindâvî, 2013.