The Nature of the Reward and Punishment in the Hereafter in Terms of the Method the Visible As an Evidence for the Invisible in Māturīdī

Yıl 2021, Cilt: 25 Sayı: 2, 875 - 892, 15.12.2021

Nail Karagöz

https://doi.org/10.18505/cuid.961356

Öz

The vast majority of theologians accept true news, sound senses and healthy working mind as sources of knowledge. Due to the fact that the mind is counted among the sources of knowledge, reason-based evidence has been used in many subjects. It is known that Māturīdī was the first theologian who dealt with the mentioned sources of knowledge in his work. At the very beginning of his Kitāb al-Tawhīd, he determined the ways of acquiring knowledge as correct news, sound senses and reason, and elaborated them in detail. Māturīdī mostly prefers the term inference to describe the use of reason. He has proven his views on theological issues with many types of inference as well as true news and sense knowledge. These include matters related to the hereafter, too. The visible over the invisible, which is a type of inference, was used as evidence by Māturīdī to prove almost every subject. Many definitions of the method of the method the visible as an evidence for the invisible have been made. However, it is possible to understand the structure on which it is built as follows: There are areas that human beings cannot comprehend and have will no definite knowledge about. These areas called as al-ghaib “the invisible” may be related to ontological differences or may be due to differences in time and space. The difference between humans and Allah is ontological difference, and Allah is an ontological invisible for humans. While events that have not yet happened are invisible in terms of time, happenings what beyond the mountain for example, are invisible in terms of spatial difference. It is not possible for human beings to fully understand (perceive) the attributes of Allah, who is ontologically invisible. For this reason, many theologians have used the method the visible as an evidence for the invisible especially in making the attributes of Allah understandable and have tried to explain the divine attributes with this method. Belief in the hereafter is also related to the realm of the unvisible. There are a lot of revelations (true knowledge) about the hereafter. However, because of the conditions of the hereafter are different from this world, it is necessary to make the revelations about that place comprehensible. Accordingly, it is interesting how Māturīdī uses the aforementioned method to understand the nature of reward and punishment in the hereafter, which is the area of the unvisible. Māturīdī sometimes understood the verses about reward and punishment in the hereafter with their real meanings, and sometimes attributed different meanings to these verses. In this context, while dealing with the verses about the afterlife, he listed the possibilities regarding what they might mean, and included interpretations based the method the visible as an evidence for the invisible. Thus, Māturīdī tried to make the hereafter, intelligible based on human being’s experiences in this world. According to Māturīdī, the mind also has a function in understanding the hereafter. The mind has the capacity to go beyond the senses and gives us information about that field. Our mind, based on what we can perceive and understand, can go beyond itself and make inferences about the issues that are incapable of understanding. Knowing the pleasures and tortures of the world in order to understand the reward and punishment that will be given to humans in the hereafter happens in a similary way. In addition, he makes inferences based on events, situations, characteristics, etc. (visible) that people know from worldly life in order to better understand the expressions in such verses, which is quite remarkable for our study. In this context, while interpreting many verses, Māturīdī bases on the aspects of the realm of the visible similar to the realm of the hereafter. He explains the similarities of the hereafter to the worldly life, mostly through human nature, the Arabs’ perception of reward and punishment, and people’s perception of color and direction. In addition to these, he takes our knowledge, which has increased to the knowledge of observation, as a basis even though we learn through news, and evaluates the divine narrations for the hereafter on these principles. For the hereafter can be understood through things known, visible, lived and experienced in the life of this world. Māturīdī emphasizes the similarity of the world and the hereafter as well as the different aspects of the hereafter and uses these differences as a basis for his inferences. Our study is aimed at understanding how Māturīdī brings evidence to what people know from worldly life while explaining the nature of reward and punishment in the hereafter. In this context, methods such as interpretation, comparison, concept analysis, and literature review were used, and the study was limited to the books of Kitāb al-Tawhīd and Ta’wīlāt of Māturīdī.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Māturīdī, Visible, Invisible, Hereafter, Reward, Punishment

Mâtürîdî’de Delâletü’ş-Şâhid Ale’l-Gâib Metodu Açısından Âhiretteki Ödül ve Cezanın Mâhiyeti

Öz

Kelamcıların büyük çoğunluğu doğru haber, sağlam duyular ve sağlıklı çalışan aklı bilgi kaynakları olarak kabul etmektedirler. Aklın bilgi kaynakları arasında sayılmasına bağlı olarak pek çok konuda akla dayalı delillendirme yoluna gidilmiştir. Adı geçen bilgi kaynaklarını ilk defa eserinde ele alan kelamcının Mâtürîdî olduğu bilinmektedir. O, Kitâbü’t-Tevhid’in hemen başında bilgi edinme yollarını doğru haber, sağlam duyular ve akıl olarak belirlemiş ve etraflıca işlemiştir. Mâtürîdî, aklın kullanımını daha çok istidlâl terimiyle karşılamaktadır. O, itikadi konulardaki görüşlerini doğru haber ve duyu bilgisiyle birlikte istidlâlin pek çok türüyle delillendirmiştir. Bunlara ahiretle ilgili konularda da dâhildir. İstidlâlin bir türü olan delâletü’ş-şâhid ale’l-gâib, Mâtürîdî tarafından hemen her konunun delillendirilmesinde kullanılmıştır. Delâletü’ş-şâhid ale’l-gâib metodunun pek çok tanımı yapılmıştır. Ancak üzerine inşa edildiği yapıyı anlaşılır bir şekilde şöyle ele almak mümkündür: İnsanoğlunun kavrayamayacağı, hakkında kesin bilgi sahibi olamayacağı alanlar vardır. “Gayb” olarak adlandırılan bu alanlar ontolojik farklılıkla ilgili olabileceği gibi zaman ve mekân farklılığından kaynaklı da olabilir. İnsanlarla Allah’ın farkı ontolojik farklılıktır ve Allah insanlar için ontolojik gaybdır. Henüz yaşanmamış olaylar zaman açısından gayb iken söz gelimi dağın ötesinde olup bitenler mekân farkına dayalı gaybdır. Ontolojik gayb olan Allah’ın sıfatlarının insan tarafından tam anlaşılması (idrak) mümkün değildir. Bunun için pek çok kelamcı özellikle Allah’ın sıfatlarının anlaşılır hale getirilmesinde delâletü’ş-şâhid ale’l-gâib metodunu kullanmış ve ilahi sıfatları bu metotla açıklamaya çalışmışlardır. Ahirete iman da gayb alanıyla ilgilidir. Ahiretle ilgili pek çok vahiy bilgisi (doğru haber) bulunmaktadır. Ancak ahiret şartları bu dünyadan farklı olduğu için orasıyla ilgili vahyin anlatımlarının anlaşılır hale getirilmesi gerekmektedir. Bu bakımdan Mâtürîdî’nin adı geçen metodu gayb alanı olan ahiretteki ödül ve cezanın mahiyetini anlama hususunda nasıl kullandığı ilgi çekici bir durumdur. Mâtürîdî, ahiretteki özellikle ödül ve cezadan bahseden ayetleri kimi zaman gerçek anlamlarıyla anlamış, bazen de bu ayetlere farklı anlamlar yüklemiştir. Bu kapsamda ahiret ahvaline dair ayetleri ele alırken bunların hangi anlamlara gelebileceği ile ilgili ihtimalleri sıralamış, bunların içinde delâletü’ş-şâhid ale’l-gâibe dayanan yorumları da yer almıştır. Böylece Mâtürîdî, gayb alanı olan ahireti, insanın dünyadaki tecrübelerine dayanarak anlaşılır hale getirmeye çalışmıştır. Mâtürîdî’ye göre aklın ahireti anlamada da fonksiyonu vardır. Akıl duyu alanından duyu ötesine geçerek bize o alanla ilgili bilgi verebilecek kapasiteye sahiptir. Algılayıp anlayabildiklerimizi dayanak yapan aklımız, kendini aşıp anlamaktan aciz kaldığı hususlarla ilgili istidlâlde bulunabilir. Âhirette kullara verilecek olan ödül ve cezayı anlayabilmek için dünya lezzetlerinin ve eziyetlerinin bilinmesi de böyledir. Bunun yanında o, bu tür ayetlerdeki anlatımların daha iyi anlaşılması için insanların dünya hayatından bildikleri olay, durum, özellik vs.den (şâhid) hareketle de çıkarımlarda bulunmaktadır ki çalışmamız açısından bu hayli dikkat çekici bir durumdur. Bu bağlamda o, pek çok ayeti anlamlandırırken şehâdet âleminin ahiret âlemine benzer yönlerini temele almaktadır. Ahiretin dünya hayatına benzerliklerini daha çok insan tabiatı, Arapların ödül ve ceza algısı, insanların renk ve yön algıları özerinden anlatır. Bunlara ilave olarak haber yoluyla öğrenmemize rağmen müşahede bilgisine yükselmiş bilgilerimizi esas alır ve bu esaslar üzerine ahirete yönelik ilahi anlatımları değerlendirir. Çünkü ahiret, dünya hayatında bilinen, görülen, yaşanılan, tecrübesine sahip olunan şeyler sayesinde anlaşılabilir. Mâtürîdî, dünya ve ahiretin benzerliği yanında ahiretin dünyadan farklı yönlerini de vurgular ve bu farklılıkları istidlâllerine dayanak olarak kullanır. Çalışmamız, Mâtürîdî’nin ahiretteki ödül ve cezanın mahiyetini açıklarken insanın dünya hayatından bildiği şeyleri nasıl delil getirdiğini anlamaya yöneliktir. Bu kapsamda yorumlama, karşılaştırma, kavram analizi, literatür taraması gibi yöntemler kullanılmış, çalışma Mâtürîdî’nin Te’vilat ve Kitâbü’t-Tevhid kitaplarıyla sınırlı tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Mâtürîdî, Şâhid, Gâib, Âhiret, Ödül, Ceza

Kaynakça

• Arslan, Hulusi. “Maturîdî’ye Göre Evren ve İnsanın Yaratılış Hikmeti”. Hikmet Yurdu İmam Matüridî ve Matürîdîlik Özel Sayısı 2/4 (Temmuz-Aralık 2009), 71 – 90.
• Arslan, Hulusi. “Tanrı Hakkında Konuşmanın Kelami Bir Metodu Olarak el-İstidlal-bi’ş-Şahid- ale’l-Gaib (Kâdî Abdulcebbar Örneği)”. Tabularasa 3/9 (2003), 65-85.
• Biçer, Ramazan. “Matüridi’ye Göre Hidayete Engel Olan Beşerî Zaaflar ve Tezahürleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (Haziran 2004), 41-60.
• Cengiz, Yunus. “Ölüm ve Sonrası”. Mâtürîdî’nin Düşünce Dünyası, ed. Şaban Ali Düzgün, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2018.
• Ceran, Fatmanur. İlk Dönem Kelamında İstidlâl Problemi -Mu'tezilî ve Sünnî Yaklaşım Açısından Bir Değerlendirme. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Çapak, İbrahim - Kuşlu Harun. “Mâtürîdî ve Mantık Literatürü”. Mâtürîdî’nin Düşünce Dünyası, ed. Şaban Ali Düzgün, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2018.
• Demir Hilmi. Delil ve İstidlalin Mantıki Yapısı-İlk Dönem Sunni Kelam Örneği. Ankara: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Demir, Hilmi. Delil ve İstidlalin Mantıki Yapısı-İlk Dönem Sunni Kelam Örneği. İstanbul: İsam, 2012.
• Düzgün, Şaban Ali. “Mâtürîdî’nin Kur’an Yorum Yöntemi”. Mâtürîdî’nin Düşünce Dünyası, ed. Şaban Ali Düzgün, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2018.
• Erkol, Ahmet. “Kelâm İlminde ‘Kıyâsu’l-Gâib Ala’ş-Şâhid’ Metodunun Kullanımı”. EKEV Akademi Dergisi 8/20 (Ankara, Yaz-2004), 157-176.
• Gümüşoğlu, Hasan. “İtikad Açısından Mütevâtir Olmayan Haberin Bilgi Değeri”. Journal of History Culture and Art Research 6(2), (2017). 279-306. doi: http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v6i2.601.
• Karagöz, Nail. Hanefî-Mâtürîdî Gelenekte Kıyas İçerikli İstidlâl: Hulviyyât Örneği, (Adana: Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014).
• Karagöz, Nail. Hanefî-Mâtürîdî Gelenekte Kıyas İçerikli İstidlâl: Hulviyyât Örneği, (Ankara: Serüven Yayınları, 2015).
• Karagöz, Nail. “Mâtürîdî’de İstidlâlin İşlev Alanları”, Kelam Araştırmaları Dergisi, 16/2, (2018), 241-263. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.419966
• Karagöz, Nail. Mâtürîdî’de “Şâhidin Gâibe Delâleti Metodu”, Kader 17/2 (Aralık 2019), 321-347. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.622883
• Kurt, Fatih. “İmam Mâtürîdî’ye Göre Bazı Âhiret Așamaları”. Diyanet İlmi Dergi 55/3 (Eylül 2019), 641-662.
• Kutlu, Sönmez. “Mâtürîdî Akılcılığı ve Bunun Günümüz Sorunlarını Çözmeye Katkısı”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2012.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü't-Tevhîd Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu, Ankara: İSAM Yayınları, 2002.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi ed. Yusuf Şevki Yavuz, çev. Yunus Vehbi Yavuz, İstanbul: Ümraniye Belediye Başkanlığı, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi I. ed. Yusuf Şevki Yavuz, çev. Bekir Topaloğlu, İstanbul: Ümraniye Belediye Başkanlığı, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi II. ed. Yusuf Şevki Yavuz, çev. Bekir Topaloğlu-Kemal Sandıkçı, İstanbul: Ümraniye Belediye Başkanlığı, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi III, VIII. ed. Yusuf Şevki Yavuz, çev. Yunus Vehbi Yavuz, İstanbul: Ümraniye Belediye Başkanlığı, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi IX, XVI. ed. Yusuf Şevki Yavuz, çev. İbrahim Tüfekçi, İstanbul: Ümraniye Belediye Başkanlığı, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi V, VII, XII, XIII, XIV, XV. ed. Yusuf Şevki Yavuz, çev. Kemal Sandıkçı, İstanbul: Ümraniye Belediye Başkanlığı, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi X. ed. Yusuf Şevki Yavuz, çev. Mehmet Erdoğan, İstanbul: Ümraniye Belediye Başkanlığı, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi XI. ed. Yusuf Şevki Yavuz, çev. Fadıl Ayğan, İstanbul: Ümraniye Belediye Başkanlığı, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi XVII. ed. Yusuf Şevki Yavuz, çev. Mehmet Erdoğan- Bekir Topaloğlu, İstanbul: Ümraniye Belediye Başkanlığı, 2020.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Özcan, Hanifi. Mâtüridî'de Bilgi Problemi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2012.
• Özdemir, Metin. “Kelami İstidlalin Problematiği”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (Aralık 2001), 185-202.
• Özdeş, Talip. “Mâtürîdî’nin Te’vîl Anlayışında Aklın Rolü”. İmam Mâtürîdî ve Maturidilik, haz. Sönmez Kutlu, Ankara: Kitâbiyât Yayınları, 2003.
• Özdeş, Talip. “Matüridi'nin Fıkhi Yönü ve Metodu Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (Aralık 1998), 343-360.
• Polat, Fethi Ahmet. “Te`vîlâtü Ehli’s-Sünne’de Mu‘tezilî Söylemin Kritiği”. İmam Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• TC. Milli Eğitim Bakanlığı. Çocuk Gelişimi ve Eğitimi. Ankara, 2017.
• Türker, Ömer. “Bir Tümdengelim Olarak Şâhitle Gâibe İstidlâl Yöntemi ve Cüveynî’nin Bu Yönteme Yönelttiği Eleştiriler”. İslâm Araştırmalar Dergisi 18 (2007), 1-25.