Ses Esaslı Okuma Yazma Öğretimi Yöntemi ile Kur’an Öğretiminin İmkânı: Ses Temelli Elifbâ Örneği

Yıl 2021, Cilt: 25 Sayı: 2, 561 - 582, 15.12.2021

Hatice Ayar

https://doi.org/10.18505/cuid.976303

Cited By: 1

Öz

: Kur’an uzun yıllar harf yöntemi üzere öğretilmiştir. Harf yönteminde Arap alfabesindeki harflerin isimleri ezberletildikten sonra hareke ve işaretlerin öğretimine geçilmektedir. Bu yönteme alternatif olarak zamanla hece yöntemi geliştirilmiş, harfler isimleri ezberletilmeden doğrudan üstün harekeli sesleri ile öğretilmiştir. Son yıllarda ise bu iki usulden farklı olarak ses temelli elifbâ yöntemi kullanılmaya başlanmıştır. Bu yöntem 2005 yılından itibaren Türkçe öğretiminde benimsenen sesi esas alan ilk okuma yazma öğretimi yöntemiyle örtüşmektedir. Her iki öğretim yönteminde de harflerin tek tek öğretilmesi, her sesin öğretiminde ses öğren-me aşamalarına uyulması, derslerin sınıfça yapılması, öğrenilen harflerle oluşturulmuş hece ve kelimelerin ilk günden itibaren okunması gibi temel prensipler benimsenmektedir. Bu çalış-manın amacı ses temelli elifbâ yöntemini uygulayarak Kur’an öğretiminin nasıl yapılabileceğini ortaya koymak ve usulün Kur’an’ın doğru seslerle öğrenilmesine yönelik özgün yönlerine dikkat çekmektir. Zira Kur’an’ın doğru öğretilmesi öğreticinin alan bilgisi ve öğretmenlik bece-risi ile yakından ilgili olmakla birlikte kullanılacak elifbâ ve uygulanacak usul, hedefe daha sistemli ve daha hızlı ulaşmada önemlidir. Nitel yöntemin kullanıldığı araştırmada durum çalışması deseni uygulanmıştır. Çalışmanın öncelikli verileri proje asistanlığını yürüttüğüm Ses Temelli Elifbâ, yazarları arasında olduğum editörlü kitap çalışması olan Kur’an-ı Kerim Öğre-timinde Yeni Bir Yaklaşım: Ses Temelli Elifbâ ve Tecvit Yöntemi isimli eser ve Diyanet TV’de yayınlanan yapım koordinatörlüğünü üstlendiğim otuz bölümlük Çocuğuz Kur’an Okuyoruz programıdır. Ayrıca yöntemin uygulanabilirliğini görebilmek için derslerinde Ses Temelli Elifbâ’yı kullanan sekiz öğretici ile mülakatlar yapılmıştır. Araştırma Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Rektörlüğü Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları ve Bilimsel Yayın Etik Kuru-lundan 8 Temmuz 2021 tarihinde 12450 sayılı karar ile etik onay almıştır. Ses temelli elifbâ yönteminde asıl olan Kur’an’ın doğru seslendirilmesidir. Elifbâda harfler Kur’an’da geçiş sıklığı ve mahrecinin zorluk derecesi dikkate alınarak klasik alfabe sıralamasından farklı olarak sıra-lanmış ve altı gruba ayrılmıştır. Her harf ayrı bir derste, harekeli ا desteği ile cezimli olarak (اَلْ, اِلْ, اُلْ gibi) öğretilmektedir. Öğretim sırasında ses öğrenme aşamalarına dikkat edilmekte, öğ-rencinin önce öğreneceği harfin sesini hissetmesi, diğer harf seslerinden ayırt etmesi daha sonra da mümkün olduğunca doğru mahrecinden seslendirmesi beklenmektedir. Ses temelli elifbâ yönteminde harfin şeklinin öğretimi ise harfin sesinin telaffuz edilmesinden sonraya bırakılmaktadır. Harflerin şekillerinin öğretimi sırasında harfin kelime içerisinde yazılırken hiç değişmeyen kısmına vurgu yapılmakta ve harfin şeklinin öğrencinin zihninde yer edebilmesi için yazıdan istifade edilmektedir. Ses temelli elifbâ öğretiminde ilk harfin öğretilmesinden itibaren her ders Kur’an’dan okuma çalışmaları yapılmaktadır. Elifbâ öğretimi sırasında önce-likli olarak gösterip yaptırma yöntemi olmak üzere eğitici oyun, soru cevap ve anlatım yönte-minden istifade edilmektedir. Böylelikle Ses Temelli Elifbâ’nın öğretimi kırk derslik bir sürece yayılmaktadır. Araştırma bulguları ses temelli elifbâ yönteminin sesi esas alan okuma yazma öğretimi yöntemi ile benzer özelliklere sahip olduğunu fakat Arapçanın dil yapısı sebebiyle kendine özgü yönler taşıdığını ortaya koymuştur. Harflerin öğretiminde benimsenen önce harfin harekeli ا destekli cezimli okunuşu ile öğretilmesi daha sonra harfin şeklinin gösterilme-si bu özgünlükler arasındadır. Nitekim öğreticiler de benimsenen bu seslendirme yönteminin doğru seslerin öğrenilmesini kolaylaştırdığı, harflerin ses öğrenme aşamalarından riayet edile-rek öğretilmesinin ders verimini artırdığı görüşündedir. Öğreticilerin çoğu tecvîd seslerinin elifbâda öğretiminin olumlu yönüne dikkat çekerken öğreticilerden biri bunu gerekli görme-miştir. Öğretici görüşleri ses temelli elifbâ yönteminin çevrimiçi derslerde verim bir şekilde uygulanabileceği fakat öğretmen öğrenci ilişkisinin sınıf ortamına kıyasla olumsuz yönde etkilendiği yönündedir. Öğreticilerin tamamı derslerde kullanılan materyaller ile gösterip yaptırma ve eğitici oyun yöntemlerinin dersin niteliğini arttırdığını ifade etmekte; Çocuğuz Kur’an Okuyoruz programının kendileri için önemli bir kaynak olduğunu dile getirmektedirler.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Kur’an-ı Kerim Öğretimi, Elifba Öğretimi, Ses Temelli Elifba Yöntemi, Uzaktan Öğretim

The Possibility of Teaching the Qurʾān with Sound Based Reading and Writing Teaching Method: The Example of Sound Based Alif ba

Öz

The Qurʾān was taught in the letter method for many years. After the names of the letters in the Arabic alphabet are memorized in this method, the teaching of origins and signs begins. The syllabic method was developed over time as an alternative to this method, and the letters were taught directly with their superior vowel signs without memorizing their names. Unlike these two methods, the sound-based alif ba method has begun to be used in recent years. This method coincides with the primary literacy teaching method based on the sounds thatwere adopted in Turkish teaching since 2005. Basic principles such as teaching the letters one-by-one, following the sound learning stages in teaching each sound, conducting the lessons in class, reading the syllables and words formed with the learned letters from the first day are adopted in both teaching methods. The purpose of the present study was to find out how the Qurʾān can be taught by applying the sound-based alif ba method and to draw attention to the original aspects of this method for learning the Qurʾān with the right sounds. Since the correct teaching of the Qurʾān is closely related to the teacher’s content knowledge and teaching skills, the alif ba that will be used and the method to be applied are important in reaching the target more systematically and faster. The case study design was used in the study in which the qualitative method was employed. The primary data of the study were Sound-Based Alif ba, for which I was the project assistant of, and the book with the title A New Approach in Teaching the Qurʾān: Sound based Alif baand Tajwīd Method, which was an editorial book of which I was one of the authors, and the thirty-episode series We Are Children and We Are Reading the Qurʾān, published on Diyanet TV, for which I was the production coordinator. Also, to see the applicability of the method, interviews were conducted with eight instructors who used Sound-Based Alif ba in their lessons. The study received ethical approval from Ankara Social Sciences University Rectorate Social and Human Sciences Research and Scientific Publication Ethics Committee on 8 July 2021 with the decision no 12450. The main thing in the sound-based alif ba method is the correct vocalization of the Qurʾān. The letters in alif ba are arranged differently from the classical alphabet order and are divided into six groups considering the frequency of occurrence in the Qurʾān and the degree of difficulty of origins. Each letter is taught in a separate lesson with the support of the ḥarakas and the sukūn (such as اَلْ, اِلْ, اُلْ). During the teaching, attention is paid to the sound learning steps, and the student is expected to feel the sound of the letter to be learned, distinguish it from other letter sounds, and then pronounce it from the correct origin as much as possible. In the sound-based alif ba method, the teaching of the shape of the letter is done after the sound of the letter is pronounced. During the teaching of the shapes of the letters, the part of the letter that does not change when written within a word is emphasized, and the writing is used so that the shape of the letter can be placed in the mind of the student. In the sound-based alif ba teaching, reading from the Qurʾān is done in every lesson, starting from the teaching of the first letter. During the teaching of alif ba, educational games, question-answer, and narration methods are used, primarily with the taʿlīm method. In this way, the teaching of Sound-Based Alif ba is spread over a period of 40 lessons. The study findings showed that the sound-based alif ba method has similar characteristics with the sound-based primary literacy teaching method; however, Arabic has its own unique aspects with its language structure. Among these originalities, which is adopted in the teaching of letters, firstly teaching the letter with the sukūn and with the support of movable ا and then showing the shape of the letter is carried out. As a matter of fact, the teachers have the opinion that this vocalization method, which is adopted, facilitates the learning of the correct sounds, and that teaching the letters in line with the sound learning steps increases the efficiency of the lesson. Although most of the instructors pointed out to the positive aspects of teaching tajwīd sounds in alif ba, one of the instructors did not find it necessary. The opinions of the teachers showed that the sound-based alif ba method can be applied efficiently in online lessons, but the teacher-student relation is affected negatively when compared to the classroom setting. All of the instructors said that the materials used in the lessons and demonstration and educational game methods increased the quality of the course, and that the We Are Children We Are Reading the Qurʾān program is an important resource for them.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Qurʾān Teaching, Alif ba Teaching, Sound-Based Alif Ba Method, Distance Learning

Kaynakça

• Açık, Abdullah vd. Ses Temelli Elifbâ. İstanbul: Edam Yayınları, 2010.
• Açık, Abdullah. “Çocuğuz Kur’an Okuyoruz 2. Bölüm”. Diyanet TV. Yayın Tarihi 19 Haziran 2015. https://www.diyanet.tv/cocuguz-kuranokuyoruz/video/cocuguz-kuran-okuyoruz-2-bolum
• Açık, Abdullah. “Çocuğuz Kur’an Okuyoruz 6. Bölüm”. Diyanet TV. Yayın Tarihi 23 Haziran 2015. https://www.diyanet.tv/cocuguz-kuran-okuyoruz/video/cocuguz-kuran-okuyoruz-6-bolum
• Açık, Abdullah. “Çocuğuz Kur’an Okuyoruz 17. Bölüm”. Diyanet TV. Yayın Tarihi 4 Temmuz 2015. https://www.diyanet.tv/cocuguz-kuran-okuyoruz/video/cocuguz-kuran-okuyoruz-17-bolum
• Açık, Abdullah. “Çocuğuz Kur’an Okuyoruz, 26. Bölüm”. Diyanet TV. Yayın Tarihi 14 Temmuz 2015. https://www.diyanet.tv/cocuguz-kuran-okuyoruz/video/cocuguz-kuran-okuyoruz-26-bolum
• Açık, Abdullah. “Çocuğuz Kur’an Okuyoruz 28. Bölüm”. Diyanet TV. Yayın Tarihi 16 Temmuz 2015. https://www.diyanet.tv/cocuguz-kuran-okuyoruz/video/cocuguz-kuran-okuyoruz-28-bolum
• Açık, Abdullah. “Çocuğuz Kur’an Okuyoruz 24. Bölüm”. Diyanet TV. Yayın Tarihi 12 Temmuz 2015. https://www.diyanet.tv/cocuguz-kuran-okuyoruz/video/cocuguz-kuran-okuyoruz-24-bolum
• Adıgüzel, Mehmet. “Kur’ân Öğretim Metodları ve Öğreticilik Vasıfları”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi 19 (Haziran 2003), 190-214.
• Akaslan, Yaşar. “Mahiyet, Nitelik ve Müfredat Açısından İlitam Programlarında Kur’ân-ı Kerîm Dersleri (Ondokuz Mayıs Üniversitesi Örneği)”. On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 49 (2020), 9-37.
• Akyol, Hayati. Türkçe İlk Okuma Yazma Öğretimi. Ankara: Pegem Akademi, 2019.
• Alemdar, Yusuf. “Teknik ve Estetik Açıdan Kur’an Öğretme ve Okumaya Dair Bazı Gözlem ve Görüşler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2, (2008), 213-252.
• Altaş, Nurullah. İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi. Ankara: Nobel Yayınları, 2001.
• Altıkulaç, Tayyar. Kur’an Okumaya Giriş. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1972.
• Ata, Mehmet Mahfuz. Kur'ân Öğretim Yöntem ve Teknikleri Problem ve Çözüm Yolları. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (2013), 168-189.
• Aydın, Mehmet Zeki. Din Öğretiminde Yöntemler. Ankara: Nobel Yayınları, 2004.
• Başkonak, Mustafa - Akşener, Ayşe.“Kuran Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar: On Saatte Online Kuran Eğitimi Örneği”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/25 (Aralık 2020), 714-740. https://doi.org/10.35415/sirnakifd.786941
• Bayraktar, Ahmet. Yeni Kur’an Okuma Öğretim Yöntemi. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi 1(2017), 504-101.
• Bayraktutan, Osman. “Kur’an-ı Kerim Derslerinin Toplu/Koro Halinde Okutulmasının Avantajları ve Deza- vantajları”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (Nisan 2017), 159-161.
• Benli, Abdullah. “İlahiyat Fakültelerinde Yürütülen Kur’an Okuma ve Tecvid Dersleri İçin Bir Program Önerisi”. Bilimname 28/1 (2015), 125-165.
• Biceğiz, Yunus. Kur’an Öğretiminde Temel İlkeler, Yöntem ve Teknikler. Konya: Necmettin Erbakan Üniver-sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Dağ, Mehmet. “İlahiyat Lisans Tamamlama (İLİTAM) Programlarında Kur’an Dersi Müfredat, Materyal Hazırlama ve Karşılaşılan Sorunlar”. Ekev Akademi Dergisi 17/55 (2013), 37-54.
• Demir, Recep. Yaz Kur’an Kurslarında Kur’an Öğretimi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Durmuş, Hatice Işılak (ed.). Kur’an-ı Kerim Öğretiminde Yeni Bir Yaklaşım: Ses Temelli Elifbâ ve Tecvit Yöntemi. İstanbul: Edam Yayınları, 2. Basım, 2017. https://play.google.com/books/reader? id=2OAsEAAAQBAJ&pg=GBS.PA2&hl=tr
• Creswell, John W. Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2018.
• Çakmak, Melek.“Öğretim İlke ve Yöntemleri”. Öğretim İlke ve Yöntemleri. ed. Yusuf Budak. 437-472. Anka-ra: Pegem Akademi, 2016.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an Okuma Esasları. Bursa: Aksa Yayınları, 4. Baskı, 2005.
• (DİB), Diyanet İşleri Başkanlığı. 2019 Yılı Faaliyet Raporu. Ankara: y.y., 2019. https://stratejigelistirme.diyanet.gov.tr/Documents/2019%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Faaliyet%20Raporu.pdf.
• Güneş, Firdevs. Ses Temelli Cümle Yöntemi ve Zihinsel Yapılandırma. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım, 2007.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim10 Aralık 2019. https://sozluk.gov.tr/.
• Hasan, Ömer Halil. “Kur’ân-ı Kerîm Öğretimi”. çev. Yusuf Alemdar. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakül-tesi Dergisi 8/1 (Haziran 2004), 261-192.
• Kablan, Süleyman. “Kur’an-ı Kerîm Öğretiminde Teknolojik İmkânlar ve Kullanımı”. İlahiyat Akademi 10 (Aralık 2019), 65-89.
• Karaköse Şaban. (ed.), Etkili Din Öğretimi. İstanbul: TİDEF, 2010.
• Karateke, Tuncay. Kur’an Öğretiminde Sınıf Yönetimi. Ankara: İlâhiyât, 2020.
• Kaya, Davut. “Kur’ân-ı Kerîm Öğretim Yöntemlerinin Geliştirilmesi”. Etkili Din Öğretimi. ed. Şaban Karakö-se. 519- 530. İstanbul: TİDEF, 2010.
• Kaya, Umut “Bir Kur’ân Öğretim Modeli Olarak 3 Günde Kur’ân Öğreten Program”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53 (Aralık 2017), 151-178. doi: 10.15370/maruifd.405255
• Kılıç, Mustafa. “İmam-Hatip Ortaokul ve Liselerinde Kur’ân Eğitimi Üzerine Bir Araştırma”. Marmara Üni-versitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 47 (Aralık 2014), 69-106.
• Korkmaz, Fadime. Ses Temelli Gruplama Sistemli Kur’an-ı Kerim Öğretimi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Koyuncu, Recep. “Kur’ân Okuma ve Tecvid Dersi Bağlamında Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri”. İlahiyat Fakültelerinde Kur’an Eğitim ve Öğretimi. ed. Ahmet Gökdemir. 121- 146. İstanbul: Ravza Yayınları, 2020.
• Kuruner, Rabia vd. Kur’an-ı Kerim Öğretiminde Ses Temelli Elif-bâ –Okul Öncesi ve İlkokul- . İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
• Maviş, Fazilet Özge vd. İlk Okuma Yazma Öğretiminde Cümle Çözümleme ve Ses Temelli Cümle Yöntemi-nin Öğretmen Görüşleri Doğrultusunda Karşılaştırılması (Tokat İli Örneklemi). International Jour-nal of Social Science 28/II (Autumn 2014), 481-494. doi:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS2436
• (MEB), Milli Eğitim Bakanlığı. Türkçe Dersi Öğretim Programı(İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) (Ankara: 2019), Erişim 21 Temmuz 2021. https://mufredat.meb.gov.tr/Dosyalar/20195716392253-02- T%C3%BCrk%C3%A7e%20%C3%96%C4%9Fretim%20Program%C4%B1%202019.pdf
• (MEB), Milli Eğitim Bakanlığı. “Ortaokul - İmam Hatip Ortaokulu Kur’an-ı Kerim Dersi (5-8. Sınıflar) Öğre-tim Programı”. Erişim 23 Temmuz 2021. https://dogm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_08/18110258_Secmeli_KuraniKerim_YHOveORTAOKUL.pdf
• Öncü, Ali - Onulur, Tuğba. “Diyanet İşleri Başkanlığının Uzaktan Kur’an Öğretimi Programı Üzerine Nitel Bir Araştırma (Denizli Örneği)”, Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2021), 417-443.
• Pakdil, Ramazan. Ta’lim Tecvid ve Kıraat. İstanbul: İFAV Yayınları, 2. Baskı, 2013.
• Tamer, Tuğba. Kur’an Öğretiminde Materyal ve Yöntem Analizi (Elifbâlar Üzerine Bir İnceleme). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Tok, Şükran vd. “İlkokuma Yazma Öğretiminde Çözümleme ve Ses Temelli Cümle Yöntemlerinin Değerlen- dirilmesi”, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 53 (Kış 2008), 123-144.
• Tunç, İbrahim. Elifbâ (Kur’an) Öğretim Tekniklerinin Standardizasyonu ve Yeni Bir Elifbâ Önerisi. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Yaman, İbrahim. 15 Saatte Kur’an Öğreniyorum. İstanbul: Gül Neşriyat, ts.
• Yılmaz, Nazif. Kur’an-ı Kerim’i Nasıl Öğretelim?. İstanbul: Dem Yayınları, 2016.
• Yılmaz, Nazif. İmam Hatip Liselerinde Kur’an-ı Kerim Öğretiminde Yeni Yöntemler ve Materyal Kullanımı. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Yüksel, Yakup. İmam Hatip Liselerinde Kur’an Eğitimi Üzerine Bir Araştırma (Tekirdağ Örneği). Namık Kemal Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2016), 9-29.