Kur’an-Sünnet Bütünlüğü Bağlamında Kur’an Yolu Tefsirinde Hadis Kullanımında Görülen Problemler

Yıl 2021, Cilt: 25 Sayı: 3, 1277 - 1298, 15.12.2021

Mehmet Ali Çalgan

https://doi.org/10.18505/cuid.962041

Öz

Kur’ân-ı Kerîm’in doğru anlaşılması ve yanlış tevillerden korunması açısından sünnet çok bü-yük bir işleve sahiptir. Bu sebeple, müfessirlerin görüşlerinin şekillenmesinde hadisler önemli bir rol oynamışlardır. Bu makalede, Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından ilk baskısı 2003 senesinde yapılan ve ülkemizde çok yaygın olarak okunan Kur’an Yolu: Türkçe Meâl ve Tefsir isimli çalışmada hadis kullanımı incelenmiştir. Hadis kullanımında tespit edilen problemler hadislerden yeterince ya da hiç yararlanmama sebebiyle âyetlerin eksik ya da yanlış beyanı, âyetleri teyid eden hadislere yer verilmemesi, hadislerden yanlış istidlâller, nakil problemleri, hadis tercüme problemleri, hadislerin hatalı izahı, hatalı metin tenkitleri, sünnetle ilgili bazı konularda problemler başlıkları altında gruplandırılmıştır. Eserde müttefekun aleyh olan bazı hadislerin dahi yanlış nakledildiği, yanlış istidlâllere konu edildiği, yanlış izah edildiği, birbirine karıştırıldığı, mânayı bozan tercüme hatalarının yapıldığı elliyi aşkın örnek tespit edilmiş, makalenin sınırları dolayısıyla bunların en önemlileri incelenmiştir. Hadis kullanımı ile ilgili bu problemler sebebiyle Kur’an-sünnet bütünlüğünün yer yer ihlâl edildiği ve bazı yanlış izahların yapıldığı görülmüştür. Makale, bahse konu hataların tespiti ve bu tür çalışmalarda hadis kullanımındaki özen ve ihtiyata dikkat çekmesi bakımından önemlidir. Çalışmamız Kur’an-sünnet bütünlüğünün önemini göstermekte ve âyetlerin doğru anlaşılmasında hadislerin son derece mühim bir rol oynadığını ortaya koymaktadır. Bir âyetle alakalı olan hadislerin ver-ilmemesi yahut eksik veya yanlış aktarılması halinde söz konusu âyetin yanlış anlamlandırıl-ması/yorumlanması sonucunun doğduğu görülmüştür. Bu noktada ilgili hadislerin doğru tercümesi ve izahı, nakil ve istidlâl hatalarına düşmekten kaçınılması, aslî kaynaklardan yeter-ince yararlanma büyük önem arz etmektedir. Yanlış istidlâllere yol açan âmillere bakıldığında bir hadisin kendi bütünlüğü içinde değerlendirilmemesi (hadisin sadece ilk kısmının dikkate alınması), aynı konudaki hadislerin bütünlük içinde değerlendirilmemesi (sadece belli hadis-lerin dikkate alınması), bir hadisin doğru anlaşılması için şerhe müracaat etmeme, bir hadisin hatalı nakli gibi sebepler tespit edilmiştir. Kulun tevbesi sebebiyle yüce Allah’ın memnuniye-tine dair hadisin diğer bir hadisle karıştırılması ve karıştırılan hadisin metninde ilave bir hata yapılması müelliflerin bu hadisi yanlış hatırladıklarını ve söz konusu hadisi kaynağından teyid etmediklerini göstermektedir. Nakil problemleri başlığında yer verilen diğer pek çok örnekteki maddi hatalar dikkate alındığında, hadislerin mânayı etkileyecek şekilde yanlış naklinin incele-nen eser için önemli bir problem teşkil ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Tercüme problemleri değerlendirildiğinde bu problemlerin hadislerin kaynağından doğru okunmamasından (mesela bir kelimenin atlanması ya da hadiste olmayan ifadelerin eklenmesi) veya bazı tabirlerin (mesela “tıyere”) doğru anlaşılmasında hadis şerhlerinden istifade edilmemesinden kaynak-landığı tespit edilmiştir. Müelliflerin bazı hadislerin tenkid ve tahlilinde hadisçi olmayan müfessirlerin eserleriyle beraber bir hadisçi olan İbn Kesîr’in tefsirine de başvurmalarının ilgili hadislerin sıhhat ve delâletlerinin doğru tespiti bakımından önemli bir gereklilik olduğu değer-lendirilmektedir. Bu çalışmada, tespit edilen hataların tashihi ve önerilerin hayata geçirilmesi amacıyla hadis uzmanlarından oluşan bir komisyonun eseri yeniden incelemesinin gerekli olduğu değerlendirilmektedir. Bu durum herşeyden önce böyle yaygın ve muteber bir eserin yeni baskılarında bu hatalardan arındırılması bakımından önemlidir. Ayrıca oldukça geniş bir okuyucu kitlesinin ilgili meâl ve tefsir çalışması üzerinden Kur’an hakkında bilgi sahibi olduğu gerçeği göz önüne alındığında makalede ele alınan hususların dikkate alınması gerektiği açıktır. Şaşırtıcı bir husus, ilk baskısından beri zaman zaman bazı tashihler yapıldığı anlaşılmakla be-raber bu kadar çok maddi hatanın bu kadar uzun süre dikkat çekmemiş/tashih edilmemiş olmasıdır. Büyük emeklerle yazılmış olan bu öğretici ve faydalı eserin yapılacak olan tashih-lerle ülkemiz halkına daha nice seneler yararlı olması ümit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Kur’an, Tefsir, Sünnet, Kur’an Yolu

The Problems in Ḥadīth Usage in Kur’an Yolu Tafsīr within the Context of Qurʾān-Sunnah Unity

Öz

The Sunnah has an important role in the correct understanding and the protection from wrong interpretations of the Qurʾān. Accordingly, ḥadīth played a crucial role in shaping the opinions of the mufassirs. In this article, the tafsir titled Kur’an Yolu written by a group of scholars and first published by the Presidency of the Religious Affairs in 2003 which is widely read in Tur-key is examined from ḥadīth usage point of view. The problems in ḥadīth usage are classified under headings such as insufficiency/incorrectness in the explanation of verses due to insuffi-cient usage of ḥadīth, not including ḥadīth which corroborate the verse, wrong conclusions derived from ḥadīth, problems with citations, ḥadīth translation problems, wrong explanation of ḥadīth, problems with some issues related to Sunnah. Over fifty examples where there were wrong citations of ḥadīth, wrong conclusions were derived, there was mixing up of ḥadīth and translation errors leading to wrong meanings were determined and the most important ones were studied. Due to these problems regarding ḥadīth usage, it was seen that sometimes the unity of Qurʾān and Sunnah was violated and some wrong explanations were given. The article is important due to determination of these mistakes and attracting attention to care and pre-caution in ḥadīth usage in this kind of works. This study indicates the importance of Qurʾān-Sunnah unity and shows the important role that ḥadīths play in understanding the verses. It is observed that in case hadiths related to a verse are not given or given in an insufficient or in-correct manner the verse in question is understood or interpreted incorrectly. Therefore, the correct translation and explanation of the ḥadīth, avoiding citation mistakes and making use of primary sources are very important. The factors that lead to wrong conclusions are not evalu-ating a ḥadīth in its entirety (taking into account only the first part of the ḥadīth), not evaluat-ing the ḥadīths related to a subject in entirety (taking into account only certain ḥadīths), not making use of commentaries in order to understand a ḥadīth correctly and wrong citation of a ḥadīth. The fact that the ḥadīth which is about the gladness of Allah due to the repentance of a person has been confused with another ḥadīth and an additional error has been made in the text of this ḥadīth indicates that the authors have remembered this ḥadīth incorrectly and they have not verified this ḥadīth in its source. Given the material mistakes in many other examples under the citation errors title, it has been concluded that the wrong citation of ḥadīths in a way that affects the meaning constitutes a serious problem for the work under examination. As to the translation problems, it is observed that they arise from wrong citation of the ḥadīth from its sources (for instance omitting a word or adding expressions that are not found in the ḥadīth) or not making use of commentaries in understanding the ḥadīth. It is necessary that for the analysis of the ḥadīth the authors make use of the tafsir of Ibn Kathīr who is a ḥadīth schol-ar along with the works of other scholars who are not specialized in ḥadīth in order to correct-ly determine the accuracy level and meaning of the ḥadīth. It seems necessary that a commis-sion that includes ḥadīth scholars review this work in order to correct the mistakes that are found and to make use of the suggestions that are put forward. This step is important for cor-recting the mistakes found in this prestigious and widely used work. Furthermore, since many readers gain knowledge about Qurʾān using this work, consideration of issues raised in this study will contribute to the forthcoming edition of the work. It is surprising that despite pro-posed corrections since its initial publication, so many material mistakes still exist in this valu-able work which is a product of great effort. It is hoped that it will continue to become useful for people by making necessary corrections.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Qurʾān, Tafsīr, Sunnah, Kur’an Yolu

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût v.dğr. 45 Cilt. Beyrût: Müessesetü'r-Risâle, 2001.
• Apaydın, Yunus. “Karz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 05 Nisan 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/karz
• Bilgin, Recep. Bir Müfessirin Hadisçiliği Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Örneği. İstanbul: Nobel Yayınları, 2019.
• Buhârî, Ebû ʿAbdillâh Muhammed b. İsmâʿîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. b.y.: Dârü Tavki'n-Necât, 1422.
• Çakın, Kamil. “Peygamberimize Büyü Yapılması ile İlgili Rivâyetler (İdeoloji ile Realitenin Çatışma Alanına Bir Örnek)” Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/1 (2017), 25-54.
• Çimen, Mehmet. “Hadislerde Kul Hakkı İhlalleri (Mezalim) ve Çözüm Yolları”. Bartın Üniversi-tesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 15 (2021), 45-73.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdül-hamîd. 4 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü'l-Asriyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî. Sunen. thk. Muhammed Fuad Abdulb-aki. Daru İhyai’l- Kutubi’l-Arabiyye.
• İbn Ḥacer el-ʿAsḳalânî, Aḥmed b. ʿAli. Fetḥu’l-bârî bi şerḥi Saḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Abdulaziz b. Abdullah b. Bâz. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mâʿrife, 1379.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemaleddin. es-Siretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekka, İbrahim el-Ebyari, Abdülhafız Şelebi. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1375/1955.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâduddîn İsmâil ed-Dımaşkî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿazîm. thk. Yusuf Ali Büdeyvî – Hasan Semâhî Süveydan. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1434/2013.
• İbnü’l-Eṡîr, Mecdüddîn. en-Nihâye fī ġarîbi’l-ḥadîṡ ve’l-eṡer. thk. Ṭāhir Aḥmed ez-Zāvī ve Maḥmūd Muhammed eṭ-Ṭanāḥī. 5 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü'l-ʿilmiyye, 1979.
• Karaman, Hayreddin vd.. Kur’an Yolu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî. Mısır: el-Matbaatü’l-kübrâ el-emîriyye, 1323.
• Köktaş, Yavuz. “Yüce Kur'an'ın Çağdaş Tefsiri Adlı Eserde Hadis Olgusu ve Hadis Yorumları”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 4/1 (2004), 31-55.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc. el-Câmi‘u's-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dârü İhyâi't-Türasi'l-Arabî, ts.
• Nevevî, Ebu Zekeriyya Yahya b. Şeref. el-Minhâc Şerhu Sahîhi Muslim b. el-Haccâc. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l- Arabî, 1392.
• Nesaî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sunen. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Halep: Mektebu’l- Matbuâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Özşenel, Mehmet. “İtikadi Konularda Haber-i Vâhidin Delil Olma Meselesi ve Kevserî’nin Ko-nuya Bakışı”. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 19/37 (2014), 169-187.
• Şahin, Sami. “Hak Dini Kur’an Dili Adlı Tefsirde Hadis Kullanımı”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (2008), 147-175.
• Tatlı, Bekir. Kütüb-i Sitte’de İsra ve Miraç hadisleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre b. Musa b. Dahhâk. Sünenü't-Tirmizî. thk. Beşşâr Avvâd Mârûf. 6 Cilt. Beyrût: Dârü'l-Garbi'l-İslâmî, 1998.
• Uğur, Mücteba. Hadis Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
• Yerkazan, Hasan. “Fî Zilâli’l-Kur’an’da Rivâyet Kültürü -İstatistiksel Kaynak Ve Sıhhat Analizi-“ Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2 (2017), 85-106.
• Yılmaz, Muhammet. Hadis Açısından Fahreddin er-Razi'nin Tefsir-i Kebir'i Üzerine Bir İnceleme. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.