The Issue of Deliberately Abandoning of Prayers for Reasons Exclusive of Sleeping and Forgetting: Rewiewing the Evidence based on the Practice in the Battle of al-Khandaq

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 1, 269 - 285, 15.06.2022

Hüseyin Kahraman

https://doi.org/10.18505/cuid.1053291

Öz

Religion refers to two excuses for the deliberately abandoning of prayers: sleep and forgetting. However, according to some scholars, some other reasons may also allow the deliberately abandoning of prayers. The most important support of these scholars is that the Messenger of Allah performed some prayers outside their own time during the al-Khandaq. However, there is a serious obstacle in front of this approach: The fear prayer. The aim of the article is to reveal the relationship between this application of the Prophet and the fear prayer and investigates whether it is a general rule to leave a prayer due to the fear of war or the enemy. The importance of this issue stems from the fact that the practice in this battle is comparable. If this is accepted as a general rule, the framework of the issues that may cause a prayer to be left can be expanded. Excuses that can be considered force majeure and legitimate in terms of daily life can be added to the unconscious states of harmony and forgetting. Therefore, the article mentions a much smaller dimension of this broad framework, rather than the general aspects of the issue, such as the deliberately abandoning of prayers, whether it is possible or not, and its proofs. In this context, it can be said that it is of great importance to determine the historical sequence between this battle and the prayer of fear. The article comes to a conclusion through the determination of this relationship, which has clues in various hadith, history, and commentary books.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Abandoning Prayers, Prayer Time, Battle of al-Khandaq, Ṣalah el-Khouf (The Fear Prayer).

Namazın Uyuma ve Unutma Dışında Sebeplerle Kazası Meselesi: Hendek Savaşı’ndaki Bir Uygulamanın Delâleti İle İlgili Değerlendirmeler

Öz

Namazların kazası meselesi, bu ibadet hakkında en çok tartışılan hususlardan biridir. Konu hakkında varit olmuş hadisler namazların kazası hakkında uyku ve unutma gibi iki mazerete işarette bulunur. Bununla birlikte bazı ilim adamlarına göre meşru addedilebilecek diğer bazı sebepler de namazların kazasına imkân tanıyabilir. Hatta insanın “hata yapabilir” fıtratını gerekçe gösterip mazeretsiz yani sırf tembellik eseri terk olunmuş namazların bile kaza edilebileceğini savunanlar vardır. Namazların kazasına imkân veren çerçeveyi genişletme eğiliminde olan bu ilim adamlarının en önemli dayanağı, Allah Rasûlü’nün Hendek Savaşı sürerken bazı namazları kendi vakitleri dışında kılmış olması yani kazaya bırakmasıdır. Ancak bu yaklaşımın önünde “korku namazı” gibi ciddi bir engel vardır. Kur'ân’ın yaklaşımından anlaşıldığı kadarıyla korku namazı, doğrudan savaş ortamları ile ilişkilidir. Dolayısıyla bu namaz şeklini, namazlar hakkındaki “vakit” unsuruna işarette bulunan önemli bir veri olarak yorumlamak mümkündür. Zira korku namazı cumhurun tercihine göre Hendek Savaşı’ndan sonra vaz edilmiştir. Buna bakarak denilebilir ki din, Hendek Savaşı esnasında bazı namazların kazaya bırakılması uygulamasının bir daha tatbik edilmesini istememektedir. Aksine âyetler ve hadislerdeki tariflerinden hareketle oldukça meşakkatli bir eda tarzına sahip bulunduğu söylenebilecek bu namazı kazaya bırakma seçeneğinin yerine teşri kıldığı anlaşılmaktadır. Hendek Savaşı’ndan sonra da çeşitli savaş veya çatışma ortamlarında bulunmasına rağmen Allah Rasûlü’nün herhangi bir namazı kazaya bırakmayıp korku namazı kılmış ve kıldırmış olması bunun en net göstergelerinden biridir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Namazların Kazası, Vakit, Hendek Savaşı, Korku Namazı.

Kaynakça

• Abdürrezzâk, Ebû Bekir Abdürrezzâk b. Hemmâm es-Sanânî. el-Muṣannef. thk. Habîburrahman el-Azamî. 11 cilt. Hindistan: el-Meclisu’l-İlmî, 1403.
• Ahmet Nâim. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercemesi ve Şerhi. 12 cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları: 1987.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Şuayb el-Arnaût. 50 cilt. Kahire: Müessesetü Kurtuba, ts.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddin Mahmud b. Ahmed. ʿUmdetü’l-ḳārî fî şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. 25 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes‘ûd eş-Şâfiî. et-Tehẕîb fî fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muavviz. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali. Aḥkâmu’l-Ḳurʾân. thk. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Çapan, Ergun. “Kur'an ve Sünnet'te Kaza Namazı”. Ekev Akademi Dergisi, 15/47 (2011/Bahar), 195-211. Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahman. es-Sünen. nşr. Fevvâz Ahmed. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1407.
• Ebû Dâvûd Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen. nşr. Şuayb el-Arnaût. 7 cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-İlmiyye, 1430/2009.
• Erdem, Mehmet. “Salâtu’l-havf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/21-23. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Halebî, Ali b. Burhanüddin. el- es-Sîretü’l-Ḥalebiyye. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1400.
• Halîfe b. Hayyât Ebû Amr eş-Şeybanî. et-Târîḫ. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. 1 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1397.
• Hamîdullah, Muhammed. “Hendek Gazvesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/194-195. İstanbul: TDV Yayınları 1998.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed. Meʿâlimü’s-Sünen. 4 cilt. Haleb: el-Matbaatü’l-İlmiyye, 1351/1932.
• Irakî, Ebu’l-Fadl Abdürrahim b. el-Hüseyin el-Irakî. Ṭarḥu’t-tes̱rîb fî şerḥi’t-Taḳrîb. 8 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2020.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah en-Nemerî. el-İstiẕkâr. thk. Sâlim Muhammed Ata - Muhammed Ali Muavviz. 9 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvaṭṭaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî- Muhammed Abdülkebîr el-Bekrî. 24 cilt. Mağrib: Vüzâratü Umûmi’l-Evkâf, 1378.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fetḥu’l-bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Muhibbuddin el-Hatîb. 13 cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1379.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali el-Askalânî. Tehẕîbü’t-tehẕîb. 12 cilt. Hindistan: Matbaatu Dâirati’l-Meârif, 1326.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed el-Kurtubî. el-Muḥallâ bi’l-âs̱âr. 12 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Büstî. Ṣaḥîḥu İbn Ḥibbân bi tertîbi İbn Balabân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1414/1993.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshak b. Huzeyme es-Selmî. es-Ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. 2 cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1424/2003.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdülmelikb. Hişâm el-Basrî. es-Sîretü’n-Nebeviyye. thk. Tâhâ Abdürraûf Sa‘d. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1411.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekir el-Hanbelî. Zâdü’l-meʿâd fî hedyi ḫayri’l-ʿibâd. 5 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekir el-Hanbelî. İʿlâmü’l-muvaḳḳıʿîn. thk. Tâhâ Abdürrauf Sa‘d. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1973.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida İsmail b Ömer el-Kuraşî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. thk. Sami b. Muhammed Selâme. 8 cilt. Beyrut: Dâru Taybe, 1420/1999.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer el-Kuraşî. es-Sîretü’n-Nebeviyye. thk. Mustafa Abdülvahid. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1395/1976.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed el-Makdisî. el-Muġnî. 10 cilt. Kâhire: 1388/1968.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. nşr Muhammed Fuad Abdülbaki. 2 cilt. Beyrut: Dâru’lh-Fikr, ts.
• İbn Receb el-Hanbelî, Abdurrahman b. Ahmed el-Bağdadî. Fetḥu’l-bârî şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. İzzet el-Mürsî. 9 cilt. Kahire: Mektebetü Tahkîki Dâri’l-Haremeyn, 1417/1996.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muḳteṣid. 4 cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1425/2004.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa‘d el-Basrî. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• İbnü’l-Hümâm, Kemalüddin Muhammed b. Abdilvahid es-Sivasî. Fetḥu’l-ḳadîr. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts. Kâdî İyâz, Ebu’l-Fadl İyâz b. Musa. İkmâlu’l-muʿlim bi fevâidi Müslim. thk. Yahya İsmail. 8 cilt. Mısır: Dâru’l-Vefa, 1419/1998.
• Kastallanî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed el-Mısrî. el-Mevâhibu’l-ledünniyye bi’l-minaḥi’l-Muḥammediyye . 3 cilt. Kâhire: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, ts.
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Umretü’l-Kazâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/152-155. İstanbul: TDV Yayınları 2012.
• Mâlik b. Enes el-Medenî. el-Muvaṭṭaʾ. nşr. Muhammed Mustafa el-Azamî. 8 cilt. Abu Dabi: Müessesetü Zâyed b. Sultan, 1425/2004.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Bağdadî. el-Ḥâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavviz- Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 19 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1999.
• Mâzerî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ali et-Temîmî. Şerḥu’t-Telḳīn. thk. Muhammed el-Muhtâr es-Selamî. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2008.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud el-Hanefî. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. thk. Abdüllatif Muhammed Abdurrahman. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• Müslim b. el-Haccâc el-Kuşayrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuad Abdülbaki, 4 cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünen, nşr. Abdülfettâh Ebû Ğudde. 8 cilt. Haleb: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1406/1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref. el-Minhâc fî şerḥi Ṣaḥîḥi Müslim b. Ḥaccâc. 18 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabî, 1392.
• Pala, Ali İhsan. “Namazların Kazası Meselesine Metodolojik Bir Yaklaşım”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 3 (2004), 231-251.
• Remlî, Şihabuddin Muhammed b. Ebi’l-Abbâs. Nihâyetü’l-muḥtâc ilâ şerḥi’l-Minhâc. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984. Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsûṭ. thk. Halil Muhyiddin el-Meyyis. 31 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1421/2000.
• Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1410/1990. Şâmî, Muhammed b. Yusuf es-Salihî. Sübülü’l-hedy ve’l-irşâd fî sîreti ḫayri’l-ʿibâd. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud- Ali Muhammed Muavviz. 12 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1993.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Muʿcemü’l-evsaṭ. thk. Tarık b. Ivâzullah- Abdülmuhsin b. İbrahim. 10 cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1415.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdî b. Abdülmecid es-Silefî. 25 cilt. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîḫu’l-rusul ve’l-mülûk. 11 cilt. Beyrut: Dâru’l-Turâs, 1387.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed. Aḥkâmu’l-Ḳurʾân. thk. Sadettin Önal. 2 cilt. İstanbul: Merkezü’l-Buhûsi’l-İslâmiyye, 1416/1995.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. es-Sünen, nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Vâkidî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer. el-Meġâzî. thk. Martin Jons. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-A‘lemî, 1409/1989.
• Yaşaroğlu, M. Kâmil. “Kazâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/110-113. Ankara: TDV Yayınları 2002.
• Yatkın, Nihat. “Hz. Peygamber’in Sünnetinde Namazların Kazası”. Ekev Akademi Dergisi, 3/1 (2001/Bahar), 163-177.
• Yücel, İrfan. “Kaza Namazı Konusundaki Tereddütlerle İlgili Bir Açıklama”. Diyanet Dergisi, 27/3 (1991/Temmuz-Eylül), 67-78.
• Zürkânî, Muhammed b. Abdülbaki. Şerḥü’z-Zürkānî ʿalâ Muvaṭṭai’l-İmâm Mâlik. thk. Taha Abdurrauf Sa‘d. 4 cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfe, 1424/2003.