Seyyid Muhammed Ali Rıza’nın Gencü’l-Esrâr’ındaki Cennet Tasviri

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 1, 341 - 363, 15.06.2022

Duygu Kayalık Şahin

https://doi.org/10.18505/cuid.1057306

Cited By: 2

Öz

Türk İslam Edebiyatında, dinî-tasavvufî muhtevalı çok sayıda telif veya tercüme nasihatname kaleme alınmıştır. İslam kültürü ve klasik Türk edebiyatı dairesinde manzum ya da mensur formda yazılan bu eserlerde İslam inanç ve ibadet esasları hakkında bilgiler verilmiş; insanların ahlaklı, imanlı, dinin emir ve yasaklarına riayet eden, Hz. Peygamber’in hadislerini önceleyen, yardımsever ve hoşgörülü bir birey olmaları öğütlenmiştir. Bu nasihatnamelerden biri, farklı nazım türleri ve şekillerinden oluşan manzumelerin vasıta beyitleriyle birbirine bağlandığı Gencü’l-Esrâr’dır. Sufi geleneğin bir halkası olan müellif Gaziantepli Seyyid Muhammed Ali Rıza, cennet mefhumunu çeşitli yönlerden ele alarak müritleri irşat etmeye gayret göstermiştir. Kimi zaman ayet ve hadisleri iktibas ederek ikna ve delil tekniğiyle sözünü güvenilir kılmış; kimi zaman da edebiyat sanatının unsurlarıyla ferdî cennet tasavvurunu harmanlayarak, insanların cennete vasıl olabilme arzularını artırmaya çalışmıştır.
Gencü’l-Esrâr’da, cennet mefhumunun hangi boyutlarda ve suretlerde tasvir edildiğini ortaya koymayı hedeflediğimiz çalışmamızda öncelikle cennet ile ilgili veriler tespit edilerek sınıflandırılmıştır. Seyyid Muhammed Ali Rıza’nın cennet tasavvuru ve tasvirine dair bir çıkarımda bulunmamıza yardımcı olabilecek her türlü bilgi, yorum ve anlatı “Cennetin Fizikî Tasviri ve Muhtevası”, “Cennet İsimlerinin, Çeşitlerinin ve Kapılarının Tasviri”, “Cennet Sakinlerinin Tasviri” ve “Esrârî’nin Cennete Kavuşma Aruzusunu Dile Getirişi” olmak üzere dört başlık altında incelenmiştir. Makalede ayrıca, cennetin tasvir ve tahkiye edildiği bölümlerde müellifin başvurduğu anlatım teknikleri ve sergilediği anlatım üslubu da ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, Manzum Nasihatname, Gencü’l-Esrâr, Gaziantepli Seyyid Muhammed Ali Rıza, Cennet, Tasavvur, Tasvir.

The Description of Paradise in Sayyid Muḥammad ʿAlī Rıḍā’s Genc al-Esrār

Öz

In Turkish-Islamic literature, many copyright or translation nasihatnama with religious-mystical content have been written. In these works written in verse or prose form within the scope of Islamic culture and classical Turkish literature, information about the principles of Islamic belief and worship was given, and people were advised to be moral, faithful, observant of the orders and prohibitions of religion, prioritizing the hadiths of the Prophet, benevolent and tolerant. One of these nasihatnamas is Gencü’l-Esrâr, in which verses consisting of different verse types and shapes are connected to each other with instrumental couplets. The author, Sayyid Muhammed Ali Riza from Gaziantep, who is a link of the Sufi tradition, tried to guide the disciples by addressing the concept of heaven from various aspects. Sometimes by quoting verses and hadiths, he used argument and proof to make his word trustworthy, and he tried to boost people's desire to attain Paradise by combining aspects of literature with the fantasy of individual paradise on occasion. In our study, in which goals and forms the notion of heaven is targeted in Gencü'l-Esrâr. For this purpose, first of all, data about the paradise in Gencü'l-Esrâr were determined by using the scanning model, which is one of the research methods. All kinds of information, comments, and narratives that can help us to make an inference about Sayyid Muhammed Ali Rıza’s vision and description of paradise has been studied under four headings: “Physical Description and Content of Paradise”, “Description of Names, Types, and Gates of Paradise”, “Description of the Inhabitants of Paradise” and “Mysterious Expression of His Desire to Reach Paradise”. In the article, it has also been tried to reveal the narrative techniques used by the author and the narrative style he exhibited in the sections where heaven is depicted and narrated . This study, which reveals that heaven is handled in detail and artistically in Gencü'l-Esrâr, which was written in 1923 by adhering to the tradition of divan literature, is important in terms of shedding light on the existence of Islamic literature in the 20th century.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Literature, Poetic Nasihatnama, Gencü’l-Esrâr, Seyyid Muhammed Ali Rıza from Gaziantep, Paradise, Imagination, Description.

Kaynakça

• Ahmed Ziyâüddîn Gümüşhânevî. Râmûz el-Ehâdîs. çev. Arif Pamuk- Naim Erdoğan. İstanbul: Pamuk Yayıncılık, 2012.
• Akdeniz, Safiye. “Tasvirî (Descriptif) Metin Tipleri ve Tanzimat Döneminde Tasvirî Metinlerin Gelişim Çizgisi”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 1/13 (Ocak 2007), 1-20.
• Ay, Mahmut. “İşârî Tefsîrde Yöntem Meselesi”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (Eylül 2012), 59-110.
• Beydâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl. Beyrut: Dâru’r-Reşîd, 2000.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh, nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. nşr. Hüseyin Selîm Esed ed-Dârânî. Suudi Arabistan: Dâru’l Müğnî li’n-Neşri ve’t-Tevzi, 2000.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî. Sıfatü’l-cenne. nşr. Ali Rızâ Abdullah. Beyrut-Dımaşk 1407/1987.
• Ertürk, Mustafa. “Havz-ı Kevser”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/546-549. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı. Mârifetnâme. haz. Faruk Meyan. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1991.
• Eşrefoğlu Rumi. Müzekki’n-Nüfus. çev. Hamdi Aktaş. İstanbul: İpek Yayınları, 2015.
• Fatiş, Emrullah. “Huri, Gılman ve Vildanların Kimliği Problemi”, Kelam Araştırmaları 13/1 (2015), 121-139.
• Görmez, Mehmet. “Terğib ve Terhib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/508-509. (stanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Gül, Ahmet. “Yorumun Literal Anlamını Aşması: Sûfî Te’vilde Anlam Genişlemesi, Cennet ve Nâr (Cehennem) Örneği”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 12/3 (Ağustos 2020), 506-517. https://doi.org/10.26791/sarkiat.728047
• Hançerlioğlu, Orhan. Dünya İnançları Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2000.
• Hindî, Alâuddin, Aliyyu’l-Muttekî. Kenzü’l-Ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-efâl. Beyrut: Müessesetü’r-risâle,1993.
• İbn Mâce. es-Sünen. nşr. Salih b. Abdülaziz b. Muhammed b. İbrahim Âl eş-Şeyh. Riyad: Darussalam, 1991.
• Kaplan, Mahmut. “Türk Edebiyatında Manzum Nasihat-nâmeler”. Türkler. 11/1545-1553. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Kara, Ömer. “Kur’ân’da Âdem Cenneti”, Ekev Akademik Dergisi 1/3 (1998), 77-111.
• Kayalık Şahin, Duygu. “Gaziantepli Seyyid Muhammed Ali Rıza ve Hakîkatü’l-Envâr İsimli Manzum İlmihâli”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 5/2 (Ağustos 2021), 1071-1120. https://doi.org/10.34083/akaded.953181
• Kayalık Şahin, Duygu. “Seyyid Muhammed Ali Rızâ’nın Mevlid’i”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/34 (2018), 539-572. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.505033
• Kayalık Şahin, Duygu. Gaziantepli Seyyid Muhammed Ali Rıza’nın Gencü’l-Esrâr’ı. Çanakkale: Paradigma Akademi, 2021.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Kurtubî. et-Tezkire bi Ahvâli’l-mevtâ ve Umûri’l-âhire. nşr. Ebû Süfyân Mahmûd b. Mansûr el-Bestavîsî. Medine: y.y., 1997.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiu’s-Sahih. nşr. Muhammed Fuad Abdülbâkî. (Beyrut: Dâru İhyâ’t-Türâsî’l-Arabiyyi, ty.
• Öztoprak, Nihat. “Divan Şiirinde Giyim Kuşam Üzerine Bir Deneme”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 4 (2010), 103-154.
• Parlakkılıç Mucan, Ayşe. Türk İslâm Edebiyatında Manzum Nasihat-nâmeler ve Urlalı Yakûb Oğlu Hüseyin’in Miftâh-ı Cennet’i. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî. Gunyetü’t-Tâlibîn. çev. Faruk Meyan. İstanbul: Berekat Yayınları, 1994.
• Şahin, M. Süreyya. “Cennet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/374-376. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Şentürk, Ahmet Atilla. XVI. Asra Kadar Anadolu Sahası Mesnevȋlerinde Edebȋ Tasvirler. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2002.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiü’l-Beyân an Te’vili âyi’l-Kurân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Müesestu’r-Risâle, 2000.
• Tâhirü’l-Mevlevî. Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1973.
• Tirmizî, Ebu İsa Muhammed ibn İsa. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1975.
• Topaloğlu, Bekir. “Huri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/387-390. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
• Uğur, Abdullah. Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân Efendi ve Envârü'l-Âşıkîn Adlı Eseri (İnceleme-Metin). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Uludağ, Sülayman. “Avam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/105-106. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Uludağ, Süleyman. “Havas”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/517. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Yazıcıoğlu Mehmed. Muhammediyye. nşr. Amil Çelebioğlu. İstanbul: Dergah Yayınları, 2018.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili, sad. İsmail Karaçam-Emin Işık-Nusrettin Bolelli-Abdullah Yücel. İstanbul: Azim Yayınları, 1992.
• Yüksel, Mukadder Arif. “Kur’ân’da Cennet ve Cennetliklerin Yaşına Dair Tartışmalar”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7/2 (Aralık 2019), 103-122. https://doi.org/10.5281/zenodo.3594060.