Fıkhî Açıdan Atıksuların Arıtılabilirliği

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 1, 415 - 432, 15.06.2022

Hüseyin Baysa

https://doi.org/10.18505/cuid.1065879

Öz

İklim değişikliği, israf ve yanlış kullanım gibi sebeplerle ortaya çıkan su yetersizliği, küresel bir problem haline gelmiştir. Atıksuların yeniden kullanımı, bu sorunun aşılması için önemli bir çözüm olarak düşünülmektedir. Bu amaçla geliştirilen teknoloji ile atıksular arıtıma tabi tutulup, zirai ürünler ile parkları sulama ve yangın söndürme başta olmak üzere birçok alanda kullanılmaktadır. Nasslarda kirli suları arıtma yöntemleri ile doğrudan ilgili bilgi yer almamaktadır. Bugünkü teknolojik imkânların bulunmadığı geçmiş dönemlerde, fukaha birtakım arıtma teknikleri belirlemiştir; ancak bunlar necâsete maruz kalan sular hakkında olup, yoğun miktarda necis unsurlar barındıran atıksularla ilgili değildir. Nitekim bu yöntemlerle atıksuların temiz hale getirilmesi imkânsız görünmektedir. Günümüzde geliştirilen sistemlerle atıksular, kullanım alanlarına göre farklı seviyelerde arıtılabilmektedir. Buna göre, işlenmiş atıksuların fıkhî hükmü belirlenirken her arıtım seviyesindeki çıktıya ilişkin analiz bilgileri ayrı değerlendirilmelidir. Bu çalışmada fıkıh kitaplarında tartışılan arıtma yöntemlerinin ilgili nasslarla birlikte incelenip, arıtmada esas alınan ölçülerin tespit edilmesi ve arıtılmış atıksu çıktılarının fıkhî hükmünün bu ölçüler dâhilinde belirlenmeye çalışılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Arıtılmış Atıksu, Arıtma Yöntemleri, Temiz Su Kriterleri, Su Kıtlığı

Teşekkür

Bu çalışmayı baştan sona büyük bir titizlikle okuyup, tenkit ve tashihleri ile değerli katkılar sağlayan İstanbul Teknik Ünv. Çevre Mühendisliği Fak. öğretim üyesi ve Membran Teknolojileri Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. İsmail KOYUNCU ile Kilis 7 Aralık Ünv. Fen Edebiyat Fak. Kimya Bölümü Dr. Öğr. Üyesi Mehmet AKYÜZ’e şükranlarımı arz etmeyi bir borç olarak kabul ediyorum.

Treatability of Wastewater from a Fiqh Perspective

Öz

The lack of water, which has arisen due to reasons such as climate change, excessive and misuse, has become a global problem. The reuse of wastewater is considered as an important solution to overcome this problem. With the technology developed for this purpose, wastewater is treated and used in many fields, especially in irrigation of agricultural products and parks and fire extinguishing. There is no information directly related to the methods of treating polluted water in the religious texts. In the past, when today's technological possibilities were not available, fuqaha determined some treatment techniques, but these are about waters exposed to najāsat (filthy things), not about wastewater that contains a large amount of najis elements. As a matter of fact, it seems impossible to clean wastewater with these methods. With the systems developed today, wastewater can be treated at different levels according to their usage areas. Accordingly, the analysis information regarding the output at each treatment level should be evaluated separately when determining the fiqh provision of treated wastewater. In this study, it is aimed to examine the purification methods discussed in fiqh books together with the relevant texts and to determine the criteria taken as basis in purification and to try to determine the fiqh provision regarding the treated wastewater outputs within these criteria.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Treated Wastewater, Treatment Methods, Clean Water Criterias, Water Scarcity

Kaynakça

• AATTUT, Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği. Resmî Gazete 27527 (20 Mart 2010). Erişim 06 Ocak 2022. www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/03/20100320-7.htm
• Ak, Mesut - Top, İlayda. “Arıtılmış Kentsel Atıksuların Tarımsal Sulama Amaçlı Kullanımı”. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi 24/6 (Aralık 2018), 1161-1168.
• Aslan, Mehmet Selim. “İslam Hukukuna Göre İstihâle ve İstihlâkın Necis Katkı Maddesi İçeren Gıda, İlaç, Kozmetik ve Temizlik Malzemelerinin Hükmüne Etkisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/43 (Nisan 2016), 2326-2345.
• Benî Abdillâh, Yahyâ Mûsâ Hamd. el-Kavâ‘idü’l-fıkhiyye fî ictimâ‘i’l-helâl ve’l-harâm ve tatbîkâtühe’l-mu‘âsıra. Amman: Ürdün Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Fakültesi, Doktora Tezi, 2004.
• Bingül, Züleyha - Altıkat, Aysun. “Evsel Nitelikli Atıksu Arıtma Tesisi Çıkış Sularının Tarımsal Sulamada Kullanılabilirliği”. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 7/4 (Aralık 2017), 69-75.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Burhânüddîn el-Buhârî, Ebü’l-Me‘âlî Mahmûd b. Ahmed. el-Muhîtu’l-Burhânî fi’l-fıkhi’n-Nu‘mânî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2004.
• Candan, Abdurrahman. “Doğrulanabilirlik İlkesi Açısından Fıkıh Literatüründeki İstihâle Örnekleri ve Güncel Bazı Tespitler”. Diyanet İlmi Dergi 53/1 (Ocak 2017), 103-130. https://dergipark.org.tr/tr/pub/did/383148
• Debbûs, Nâsır Abdüllatîf Raşîd. Hukmü tathîr ve isti’mâli’l-miyâhi’l-’âdime fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Nablus: Necâhu’l-vatâniyye Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Demir, Özlem vd. “Atıksuların Geri Kazanılması ve Yeniden Kullanılması”. Harran Üniversitesi Mühendislik Dergisi 2 (Ekim 2017), 14.
• Dere, Turgay. Kentsel Atıksuyun Membran Biyoreaktör ile Arıtılması ve Modellenmesi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2010.
• Desûkî, Muhammeb b. Ahmed b. Arafe. Hâşiye ’ale’ş-Şerhi’l-kebîr. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Şu’ayb el-Arnaût, Muhammed Kamil Karabellî. 7 Cilt. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-’Âlemiyye, 2009.
• el-Lecnetü’d-dâime li’l-bühûsi’l-ilmiyye ve’l-iftâ es-Su‘ûdiyye. “Hukmü isti‘mâli’l-miyâhi’n-necese”. Mecelletü’l-buhûsi’l-İslâmiyye 35 (Şevvâl 1992), 35-59.
• Fakıoğlu, Malhun vd. “Arıtılmış Atıksuların Yeniden Kullanımı: Bilimsel Gerçekler, Psikolojik ve Dini Tereddütler”. Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi 2/2 (Aralık 2020), 1-20. https://dergipark.org.tr/tr/pub/head/issue/58407/746527
• Güler, Çağatay vd. Kentsel Atıksu Arıtımı. Ankara: Yazıt Yayıncılık, 2011.
• Güner, Esra Deniz. “Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Çevresel Risk Analizi”. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi 24/3 (Haziran 2018), 476-480.
• Güngördü, Ayşe. Atıksulardan İleri Arıtım Yöntemleri ile Antibiyotik Giderimi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Hammâd, Nezîh. el-Mevâddü’l-muharreme ve’n-necese fi’l-gızâi ve’d-devâi beyne’n-nazariyyeti ve’t-tatbîk. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 2004.
• Hattâb er-Ruaynî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdirrahmân. Mevâhibü’l-celîl fî şerhi Muhtasarı Halîl. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1966.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Ahmed b. Ali. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379h.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed el-Makdisî. el-Mugnî. 10 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-Kahire, 1969.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. nşr. Şu’ayb el-Arnaût. 5 Cilt. b.y.: Dâru’r-Risâleti’l-’Âlemiyye, 2009.
• İbn Müflih, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed ed-Dımaşkî. el-Mübdiʿ fî şerhi’l-Mukniʿ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Eşbâh ve’n-nezâir ’alâ mezhebi Ebî Hanîfe en-Nu’mân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbnü’l-Hümâm, Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî. Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1970.
• Kallek, Cengiz. “Kulle”. İslâm Ansiklopedisi. 26/357-358. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd. Bedâiʿu’s-sanâiʿ fî tertîbi’ş-şerâiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1986.
• Katip, Aslıhan. “Arıtılmış Atıksuların Yeniden Kullanım Alanlarının Değerlendirilmesi”. Ömer Halisdemir Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi 7/2 (Temmuz 2018), 541-557.
• Kavutçu, Mustafa. “Su ve pH”. Biyokimya. 387. Ankara: Akademisyen Tıp Kitapevi, 2014.
• Keha, Eşref Edip - Küfrevioğlu, İrfan. Biyokimya. Erzurum: Aktif Yayınevi, 2015.
• Kîkî, Ramazân Hamdûn Alî Rimû. “Hukmü isti’mâli miyâhi’s-sarfi’s-sıhhiyyi’l-mu’âlece fi’l-fıkhi’l-İslâmî”. Jurnal Islam dan Masyarakat Kontemporari 16 (Ocak 2018). 140-172.
• Koyuncu, İsmail. “Dezenfeksiyon”. Atıksu Arıtma Tesisleri Tasarım Rehberi. T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, 2013.
• Kunt, Müjgan vd. Türkiye Çevre Durum Raporu. Ankara: T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, 2016.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr fi’l-fıkhi mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1999.
• Merzûk, Hannân Garîb - Sükker, Muhammed. “el-Ahkâmü’l-müstecedde fî miyâhi’s-sarfi’s-sıhhiyyi ve’l-etribeti’l-mülevvese dirâsetün fikhiyyetün mükârenetün bi’t-teşrî’âti’l-Küveytiyye”. Mecelletü’l-câmi’ati’l-İslâmiyye li’d-dirâsâti’ş-şer’iyye ve’l-kânûniyye 26/2 (Aralık 2018), 543-573.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd Mecdüddîn Ebü’l-Fadl el-. el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Kahire: Matba’atü’l-Halebî, 1937.
• Müslim, Ebü’l-Huseyn b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmi’u’s-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-’Arabî, ts.
• Nefrâvî, Ahmed b. Guneym b. Sâlim Şihâbüddîn el-Ezherî. el-Fevâkihü’d-devânî alâ Risâleti İbn Ebî Zeyd el-Kayravânî. 2 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1995.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. es-Sünen. nşr. Abdulfettâh Ebû Gudde. 9 Cilt. Haleb: Mektebü’l-Metbû’âti’l-İslâmiyye, 1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriya Muhyiddîn b. Yahyâ b. Şeref. el-Mecmûʿ şerhu’l-Mühezzeb. 20 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• Onat, Taner. Biyokimyaya Giriş (Sağlık Bilimleri İçin). İstanbul: Palme Yayıncılık, 2006.
• Oral, Rıfat. “İstihlâk (Helal Gıda Açısından Fiziksel Değişimin Teorik Sonuçları)”. 2. Ulusal Helal ve Sağlıklı Gıda Kongresi. ed. Fatih Gültekin. 492-502. Konya: Aybil Yayınları, 2013.
• Öztürk, İzzet vd. “Biyolojik Arıtma”. Atıksu Mühendisliği. İstanbul: İSKİ Genel Müdürlüğü Yayınları, 2017.
• Öztürk, İzzet vd. “İleri Atıksu Arıtımı”. Atıksu Mühendisliği. İstanbul: İSKİ Genel Müdürlüğü Yayınları, 2017.
• Sebâ‘ineh, Nasrî Râşid Kâsım. el-Müstahlas mine’n-neces ve hukmühû fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Mafrak: Âlü’l-Beyt Üniversitesi, Fıkıh ve Hukuk Eğitimi Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1993.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Usûl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdris. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1990.
• Şener, Gülsevim. Atıksu Arıtma Tesislerinin Kırsal Alan Üzerine Etkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Şerîf, Abduh es-Seyyid Ahmed. “İstihâletü’n-necesin ilâ tâhirin li’l-intifâ‘i bihi fi’l-fıkhi’l-İslâmî”. Mecelletü’d-dirâsâti’t-terbeviyye ve’l-insâniyye 4/3 (2013), 221-418.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Neylü’l-evtâr şerhu Münteka’l-ahbâr. Lübnan: Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, 2004.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Mugni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti me‘ânî elfâzi’l-Minhâc. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1994.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu me‘âni’l-âsâr. 5 Cilt. b.y.: Âlemü’l-Kütüb, 1994.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. es-Sünen. thk. Beşşâr ’Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Yaşar, Aynur. Membran Teknolojiler Kullanılarak Arıtılmış Kentsel Atıksulardan Sulama Suyu Geri Kazanımı. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Yılmaz, Tuğba Nur. Arıtılmış Kentsel Atıksulardan İleri Osmoz/Membran Distilasyon Sistemiyle Su Geri Kazanımı. Gebze: Gebze Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.