Ubūdī-ye Gulshanī’s Mathnawī: Dar Fazīlat-e Ilm o Amal wa Qabāhat-e Jahl o Kasal

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 2, 513 - 537, 15.12.2022

Muzaffer Kılıç

https://doi.org/10.18505/cuid.1080578

Öz

Ubûdî, who is known to had lived in Egypt at the end of the 16th century and the beginning of the 17th century, is one of the Gulsheni dervish poets. What is known about the life of this secluded poet, whose name is not mentioned in the tazkiras and biographical sources, is due to his work called Menâkıb-ı Ev-liyâ-yı Mısr (Legends of Egyptian Saints). He has another 359 couplet mathnawi on the virtue of knowledge and action, and the ugliness of ignorance and laziness. This masnavi, which will be introduced by presen-ting its text here, has been brought into being with quotations and translations from verses and hadiths. In the masnavi, which has the integrity of the subject, it is mentioned about the virtues of studying science and acting by avoiding ignorance and laziness as a religious obligation. In this article, after briefly menti-oning the life, works and poems of Ubûdî-i Gülşenî, his mathnawi about wisdom and the virtue of action is introduced and evaluations are made about its language, form and content features. In this mathnawi, which was written in a religious-didactic style, the wisdom and virtues of learning are mentioned and advice is given from time to time. In the last part of the article, the text of Ubûdî's masnavi on the virtue of knowledge and action and the ugliness of ignorance and laziness is given, and the translations and sour-ces of the quotations made from the verses and hadiths in the text are presented and the poet's references and references are revealed.

Anahtar Kelimeler

Sixteenth and Seventeenth Senturies, ‘Ubūdī, Gulshaniyye, Egypt, Knowledge-Deed, İgnorance-İdleness, Nasihatnāma.

Ubûdî-i Gülşenî’nin Der Fazîlet-i İlm ü Amel ve Kabâhat-i Cehl ü Kesel Adlı Mesnevisi

Öz

16. yüzyılın sonu ile 17. Yüzyılın başlarında Mısır’da yaşadığı bilinen Ubûdî, Gülşenî dervişi şairlerinden biridir. Bilinen tezkire ve biyografik kaynaklarda ismi geçmeyen bu gözlerden uzak kalmış şairin hayatı hakkında bilinenler, Menâkıb-ı Evliyâ-yı Mısr adlı eseri dolayısıyladır. Onun ilim ve amelin fazileti ile ceha-let ve tembelliğin çirkinliği konulu 359 beyitlik bir mesnevisi daha bulunmaktadır. Burada metni sunula-rak tanıtılacak olan bu mesnevi ayet ve hadislerden iktibas ve tercümelerle vücuda getirilmiştir. Konu bütünlüğü bulunan mesnevide dinî bir yükümlülük olarak cehalet ve tembellikten sakınarak ilim tahsilinin ve onunla amel etmenin faziletlerinden bahsedilmektedir. Bu makalede, Ubûdî-i Gülşenî’nin hayatı, eser-leri ve şiirlerinden kısaca bahsedildikten sonra ilim ve amelin fazileti hakkındaki mesnevisinin tanıtımı yapılarak dil, şekil ve muhteva özellikleri hakkında değerlendirmelerde bulunulmaktadır. Dinî-didaktik tarzda kaleme alınan bu mesnevide, okuyucuya ilim tahsilinin hikmet ve faziletlerinden bahsedilerek yer yer öğütlerde bulunulmaktadır. Makalenin son bölümünde, Ubûdî’nin İlim ve amelin fazileti ile Cehalet ve tembelliğin çirkinliği konulu mesnevisinin metni verilmekte, metindeki ayet ve hadislerden yapılan ikti-basların tercüme ve kaynakları sunularak sunularak şairin telmih ve atıfları göz önüne serilmektedir.

Anahtar Kelimeler

16.-17. yüzyıl, Ubûdî, Gülşeniyye, Mısır, ilim-amel, cehalet-tembellik, nasihatnâme

Kaynakça

• Aclûnî. Keşfu’l-hafa ve muzîlu’l-ilbâs: Amma iştehera mine’l-ahâdîs alâ elsineti’nnâs. thk., Ahmed Kalaş. 2 Cilt. Ha-leb: Mektebetu’t-Turasi’l-İslamî. Ahmed b. Hanbel [Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybani Ahmed]. Müsnedu el-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaut vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1419/1999.
• Ak, Mahmut. “Mehmed Paşa Damad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/504-505. Ankara: TDV Ya-yınları, 2003.
• Bâkî. Dîvân. Ankara: Millî Kütüphane, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 262. 1b-45b. https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/manuscripts/catalog/details/199665?SearchType=2
• Baltacı, Cahid. XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, 2005.
• Beyhakî [Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali Beyhakî]. Şuabu’l-Îmân. thk. Abdülali Abdülhamid Hamid. Bom-bay: ed-Dârü's-Selefiyye, 1423/2003. Birnbaum, Eleazar. “Turkish Collective Biographical Manuscripts İn Cairo University Library, II: Works By ‘Ubûdî Gülşenî, Nazmîzâde Murtazâ, Gazzîzâde ‘Abdullatif, and The “Anonymous” Tezkeret ül-Evliyâ”. Jo-urnal Of Turkish Studies: Hasibe Mazıoğlu Armağanı 21, (1997) 80-92.
• Buhârî. el-Kütübü's-sitte ve şüruhuha: Sahihü’l-Buhari. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, Tunis: Sahnûn, 1413/1992.
• Emre, Side. Ibrahim-i Gulshani and the Khalwati-Gulshani Order: Power Brokers in Ottoman Egypt. Edited by Rachida Chih vd. Leiden: Brill, 2017.
• İbn Abdülber, Câmiu beyâni'l-ilm [ve fazlihi ve ma yenbagi fî rivayetihi ve hamlihi], 2 Cilt, thk. Ebü'l-Eşbal ez-Züheyri, Demmâm: Dâru İbni'l-Cevzi, 1994.
• İbn Mâce. es-Sünen. nşr. Muhammed Mustafâ el-A‘zamî. Riyad: 1403/1983.
• İbnu’ş-Şecerî [Ebu’s-Sa‘âdât Ziyâuddîn Hibetullah b. ‘Ali b. Muhammed b. Hamza el-Hâşimî el-‘Alevî]. Tertıbü’l-Emâlî. I-III Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İçli, Ahmet. “Ubûdî ve Türkçe Şiirleri”, Bilimsel Eksen-Sicientific Axis-Научный Меридиан 25 (2018) 11-12.
• İçli, Ahmet. “Ubûdî, Abdurrahman, Dervîş Ubûdî (?), Ubûdî el-Gülşenî (?)”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü (09.02.2022).
• Kaplan, Mahmut. “Manzûm Nasîhat-nâmelerde Yer Alan Konular”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 9 (2001) 172-179.
• Kara, Mustafa. “Gülşeniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/256-257. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Kelâmî-i Rûmî. Vekâyi‘-i Ali Paşa [Yavuz Ali Paşa’nın Mısır Valiliği (1601-1603)]. Haz. Soner Demirsoy. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2012.
• Koç, Mustafa. “Kâhire Mevlevîhaneleri”. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 1, (2006), 99-110.
• Koç, Mustafa. Muhyi-i Gülşeni: Baleybelen İlk Yapma Dil. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.
• Konuk, Ahmed Avni. Mevlânâ Celâleddîn Rûmî: Mesnevî-i Şerîf Şerhi. İstanbul: Kitabevi, 2005.
• Kudâî [Ebu Abdullah Muhammed b. Selame b. Ca'fer]. Müsnedü’ş-Şihâb. thk. Hamdi Abdülmecid Selefi. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. Haz. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Ba-sım, 2011.
• Macit, Muhsin. “Osmanlı Kültür ve Sanatında İbrahim Gülşenî’nin İşlevi”. Bilig 60 (Kış 2012), 193-214.
• Mahmud Cemaleddin el-Hulvî. Lemezât-ı Hulviyye ez Lemezât-ı Ulviyye (Yüce Velilerin Tatlı Halleri). Haz. Mehmet Serhan Tayşi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1993.
• Mahmud Cemaleddin el-Hulvî. Lemezât. İstanbul: Millet Yazma Eserler Kütüphanesi, Ali Emiri Şer‘iyye 1100, 1b-217a.
• Mevlânâ Celâleddîn Rûmî. Mesnevî-i Ma‘nevî; Celâle’d-dîn Muhammed bin Muhammed Mevlevî. Haz. Reynold A. NİCHOLSON. Tahran: İntişârât-ı Hermes, 1390.
• Nev‘îzâde Atâyî. Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik [Nev‘îzâde Atâyî’nin Şakâ’ik Zeyli]. Haz. Suat Donuk İs-tanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Soytürk, Hünkâr. Ubûdî’nin Menâkıb-ı Evliyâ-yı Mısr’ı (Giriş-Gramer İncelemesi-Metin-Sözlük-Notlar-Tıpkı Basım). İstanbul: Fatih Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. Yay. Haz. Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Akt. Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Taberanî [Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-Dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb Taberani]. el-Mu‘cemü’l-Kebîr. 3 Cilt. thk. Hamdi Abdülmecid Selefi. Beyrut: Dâru İhyai't-Türasi'l-Arabi, 1404/1984.
• Târîh-i Silsile-i Ulemâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Kütüphanesi, 2142, 210a-b.
• Tok, Özen. XVII. Yüzyılda Mısır Eyaleti. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
• Ubûdî [Dervîş Ubûdî, Ubûdî-i Gülşenî]. Terceme-i Mürşidü'z-Zevâd, Ankara: Millî Kütüphane, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, 5279. 1b-157a. https://dijital-kutuphane.mkutup.gov.tr/tr/manuscripts/catalog/details/329178?SearchType=2
• Ubûdî [Gülşeni Hasan Efendi]. Menakıb-ı Evliyâ-yı Mısr. Trc. Salih. Bulak: Dârü't-tıbâati'l-âmire, 1262.
• Yaşar, Önder. Muhyî-i Gülşenî [ö. 1604] Dîvânı (İnceleme-Metin). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araş-tırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.