Şâtıbî’nin (öl. 590/1194) Ḥırzü’l-emânî’de (eş-Şâṭıbiyye) Tażʻîf Ettiği Vecihler ve Bu Vecihlerin Günümüz Kıraat Tedrisatı Pratiğine Yansıması

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 2, 699 - 716, 15.12.2022

Abdulhalim Başal

https://doi.org/10.18505/cuid.1147097

Cited By: 1

Öz

Bu makale, Kâsım b. Fîrruh eş-Şâtıbî’nin yedi kıraate (kırâ’ât-i sebaʻ) ait farklılıkların kolay bir şekilde ezberlenmesi amacıyla kaleme aldığı Ḥırzü’l-emânî ve vechü’t-tehânî adlı manzum eserinde zayıf addettiği vecihlerin tespiti ve kıraat tedrisatı pratiğindeki durumlarını konu edinmektedir. Şâtıbî’nin, bu vecihleri bazen leyse müʻavvelâ (لَيْسَ مُعَوَّلاَ) ve lem yeṣıḥḥa fe yuḥmelâ (لَمْ يَصِحَّ فَيُحْمَلاَ) gibi ifadelerle açıkça; bazen de yüftelâ (يُفْتَلاَ), helhelâ (هَلْهَلاَ), uḫmilâ (اُخْمِلَا) ve mâce (مَاجَ) gibi kelimelerle dolaylı olarak tażʻîf ettiği anlaşılmaktadır. Söz konusu bu vecihlerin toplamda sekiz tane olduğu; bunlardan iki tanesinin usul, altı tanesinin de ferşî farklılıkları içerdiği görülmektedir. Makalede öncelikle ilgili vecihler, usul ve ferş farklılıkları şeklinde ikiye ayrılmıştır. Ardından bu vecihlerin, hem kıraat sahasının mühim kaynaklarında nasıl işlendiği hem de Ḥırzü’l-emânî’nin otorite kabul edilen şârihleri tarafından yorumlanma biçimi aktarılmıştır. Son olarak bu vecihlerin, gerek ülkemizde tedavülde bulunan İstanbul ve Mısır tarîkleri gerekse Arap dünyasında yürütülen kıraat öğretimi faaliyetleri pratiğindeki durumları belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Şâtıbî, Ḥırzü’l-emânî (eş-Şâṭıbiyye), Vecih, Tażʻîf, Şârih.

Wajhs which Shâtıbī (d. 590/1194) Reduplicated (Tażʻîf) in Ḥırzu’l-emânî (esh-Shâṭıbiyye) and Position of These Wajhs in the Today’s Practice of the Recitation Education

Öz

This article discusses the identification of the wajhs regarded as weak in Kâsım b. Fîrruh esh-Shâtıbî’s poetical book Ḥırzu’l-emânî wa wajhu’t-tehânî that he wrote to make the differences of seven recitations (kırâ’ât-i sebaʻ) easy to memorize and the status of the practice of these wajhs in the Recitation Education. It is understood that Shatibi weakened these wajhs, sometimes explicitly with expressions such as leyse müʻavvelâ (لَيْسَ مُعَوَّلاَ) and lem yeṣıḥḥa fe yuḥmelâ (لَمْ يَصِحَّ فَيُحْمَلاَ), and sometimes indirectly with words such as yüftelâ (يُفْتَلاَ)”, helhelâ (هَلْهَلاَ), uḫmilâ (اُخْمِلَا)” and mâce (مَاجَ)”. It is seen that there are eight of these wajhs in total; two of them are about method and six of them are about farshi differences. First of all, in the article the relevant wajhs are divided into two as the differences in the method and fersh. Afterwards it is narrated how these wajhs were handled in the significant sources of the qiraat field in addition to the interpretation style of the shârihs whom were accepted as authority in Ḥırzu’l-emânî. Finally, it is remarked that the wajhs of the tarîqs of Istanbul and Egypt which are in circulation in our country moreover the conditions of the practice of these wajhs in the qiraat education activities which are run in Arab world.

Anahtar Kelimeler

Recitation, S̲h̲āṭibī, Ḥirz al-amānī (al-Shāṭibiyya), Wajh, Lighten, Commentator.

Kaynakça

• Akaslan, Yaşar. “Kırâat-i Aşere’de Ferş Yönünden Farklılıklar”, İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi 2 / 4 (Samsun 2017), 6-31.
• Ca‘berî, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer b. İbrâhîm b. Halîl. Şerḥu’l-Caʻberî ʻalâ metni’ş-Şâṭıbiyye: Kenzü’l-meʿânî fî şerḥi Ḥırzi’l-emânî. thk. Ferġalî Seyyid ʻArbâvî. 5 Cilt. Gize: Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Türâs, 2011.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 2015.
• Çollak, Fatih. Kıraat İlminde İmam Şâtıbi ve eş-Şâtıbiyye. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1991.
• Dabbâʻ, Ali Muhammed. İrşâdü’l-mürîd ilâ maḳṣûdi’l-Ḳaṣîd. thk. Cemâl es-Seyyid Rıfâʻî eş-Şâyib. Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2011.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîʻd b. Osmân. Câmi‘u’l-beyân fi’l-ḳırâ’âti’s-seb‘i’l-meşhûra. thk. Muhammed Saddûk el-Cezâirî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîʻd b. Osmân. et-Teysîr fi’l-ḳırâ’âti’s-seb‘. nşr. Otto Pretzl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabiyye, 1984.
• Emîn Efendi, Molla Mehmed. ʻUmdetü’l-ḫullân fî îżāḥi Ẕübdeti’l-ʿirfân. İstanbul: el-Mektebetü’l-Hanefiyye, ts.
• Emîn Efendî, Molla Mehmed. Ẕuḫru’l-erîb fî îḍāḥi’l-cemʿ bi’t-taḳrîb, Süleymaniye Kütüphanesi-İbrahim Efendi, no. 11. vv.1-b-317-a.
• Hamdullah Efendi. Füyûżu’l-itḳān fî vücûhi’l-Ḳur’ân. thk. Mehmet Çaba. İstanbul: Hacıveysizade İlim ve Kültür Vakfı Yayınevi, 2019.
• Hârûf, Muhammed Fehd. et-Teshîl li ḳırâ’âti’t-tenzîl mine’ş-Şâṭıbiyyeti ve’d-Dürre. Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 2018.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Muḳaddimetü İbn Ḫaldûn. thk. Abdullah b. Muhammed ed-Derviş. 2 Cilt. Dımaşk: Daru Ya’rub, 2004.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs et-Temîmî. Kitâbü’s-Sebʿa fi’l-ḳırâʾât. thk. Şevki Dayf. Kahire: Dâru’l-Meârif, 2009.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-ḳırâ’âti’l-‘aşr. thk. Ali Muhammed Dabba. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Ġāyetü’n-nihâye fî ṭabaḳāti’l-ḳurrâ. thk. Gotthelf Bergstraesser. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütüb’l-‘İlmiyye, 2006.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Müncidü’l-muḳriîn ve mürşidü’ṭ-ṭālibîn. thk. ‘Ali b. Muhammed el-‘İmrân. Mekke: Dâru ‘Âlemü’l-Fevâid, 1998.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed. Taḳrîbü’n-Neşr fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr, thk. Ali Abdülkuddûs. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʻArabî, 2013.
• Kâdî, Abdülfettâh Abdülganî. el-Vâfî fî şerḥi’ş-Şâṭıbiyye fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ. Cidde: Mektebetü’s-Sevâdî, 1992.
• Mağribî, Hâşim b. Muhammed. Ḥıṣnü’l-ḳāri fi’ḫtilâfi’l-meḳārî. thk. Habîbullâh b. Sâlih es-Sülemî. Beyrut: Dâru’l-Ahyâb, 2012.
• Makdisî, Ebû Şâme Ebü’l-Kasım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm. eẕ-Ẕeyl ‘ale’r-ravżateyn, terâcimü ricâli’l-ḳarneyni’s-sâdis ve’s-sâbi‘. thk. Muhammed Zâhid Kevserî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Makdisî, Ebû Şâme Ebü’l-Kasım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm. İbrâzü’l-me‘ânî min Ḥırzi’l-Emânî fi’l-ḳırâ’âti’s-seb‘. thk. İbrahim Atve İvaz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Hammûş b. Muhammed el-Kaysî. et-Tebṣıra fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ. thk. Muhammed Gavs en-Nedvî. Bumbai: ed-Daru’s-Selefiyye, 1982.
• Özgören, Adem. Ṣuveru’l-ʻaşera. b.y.: y.y., ts.
• Pâlûvî, Abdülfettâh. Ẕübdetü’l-ʻirfân fî vücûhi’l-Ḳur’ân. İstanbul: Âsitâne Yayınevi, ts.
• Pilgir, Eren. “Ḥırzü’l-emânî’nin Kıraat Tedrisatındaki Serancamı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 62 / 1 (Ankara 2021), 251-268.
• Saîd Arâb. el-Ḳurrâ ve’l-ḳırâ’at bi’l-Maġrib. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1990.
• Sarakustî, Ebû Tâhir İsmail b. Halef b. Saîd b. İmrân. el-‘Unvân fi’l-ḳırâ’âti’s-seb‘. nşr. Züheyr Gazi Zahid-Halil Atiyye. Suudi Arabistan: 2005.
• Sehâvî, Ebü’l-Hasen Alemüddîn Alî b. Muhammed b. Abdissamed. Fetḥu’l-vaṣîd fî şerḥi’l-Ḳaṣîd. thk. Mevlây Muhammed İdrîsî et-Tâhirî. 4 Cilt. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 2002.
• Şahin, Ali. el-Vücûhâtü’l-Ḳur’âniyye ʻale’l-eimmeti’l-ʻaşrati min ṭarîḳi’t-Teysîr indirâcen. b.y.: y.y., ts.
• Şaʻle, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. el-Mevsılî el-Hanbelî. Kenzü’l-meʿânî fî şerḥi Ḥırzi’l-emânî. thk. Muhammed İbrahim el-Meşhedânî. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Bereke, 2012.
• Şâtıbî, Kâsım b. Fîrruh Halef b. Ahmed. Ḥırzü’l-emânî ve vechü’t-tehâni fi’l-ḳırâ’âti’s-seb‘. nşr. Muhammed Temîm. Medine: Mektebetü Dâru’l-Hüdâ, 2010.
• Şüreyh, Ebû Abdillah Muhammed er-Ruaynî el-Endelüsî. el-Kâfî fi’l-ḳırâ’âti’s-sebʻ. thk. Ahmed Muhammed Abdüsselâm eş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Türkmen, Ömer. “Türkiye’deki Kıraat Tedrisatına Eleştirel Bir Yaklaşım”. İslâmî İlimler Dergisi 16 / 2 (Kasım 2021), 89-102.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî. Ma‘rifetü’l-ḳurrâi’l-kibâr ‘ale’ṭ-ṭabaḳāti ve’l-a‘ṣār. thk. Tayyar Altıkulaç. İstanbul: y.y., 1995.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʻArabî, 1995.