An Analysis on the Belief Teaching in Imam-Hatip Secondary School and Secondary School Religious Culture and Moral Knowledge Lessons

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 3, 939 - 953, 15.12.2022

Süleyman Gümüş , Mikail İpek

https://doi.org/10.18505/cuid.1072792

Cited By: 1

Öz

In this study, secondary school DKAB (Religious Culture and Moral Knowledge) lesson’s belief learning domain has been examined structurally. In this context, the basic principles of belief have been discussed according to Māturīdīsm, Ash'arism, Mutazilite and in places according to Shia. The common points and different aspects of the ideas in the domain of belief of these schools have been examined in a comparative way. Subjects such as the attribute of taqwin/creation, which is the main discussion between Māturīdīsm and Ashʿarism, whether Allah can be known by reason, whether the good and the evil are determined by reason or nass/verses are the examples. Additionally existance of the immutable attributes and that whether they are eternal or not, that whether ru’yatullah/seeing God is possible or not and the conditions of the afterlife which have been points of discussion between Mutazilite and Ahl es-Sunnah have been handled in the article. Surely these are matters of extensive discussion; this study evaluated these topics in the pedagogical context of the belief learning domain of the DKAB lesson. Firstly the theological background of the belief learning domain of DKAB lesson has been handled. Then learning outcomes which are the first elements of the curriculum have been classified. And thirdly the text books which are the second dimension of the curriculum have been analyzed. The method of the study is document analysis. Belief is the first of the learning domains designated as worship, morality, Prophet Muhammad and culture, and it is also of great importance because it is the basis of other learning domains. Belief learning domain is in the interest of curriculum designers in terms of having some pedagogical features but it must also be in harmony with theological acceptances as it is one of the basic components of religiosity. The theological background is also directly related to the political and legal context of the lesson, such as doctriner and non-confessional status. Because when various interpretations of religion do not have common points or when the common points are weak, the non-confessional feature will always be a controversial matter. In theological texts God has been described as essential, the almighty, the omniscient and one who intervenes in the history. Discussions between Kalam schools and philosophical schools about God's attributes, or the discussions within the Kalam schools are very important in terms of reflecting God-universe-human relationship. One of the most important problems in this issue is that the conception of God is not decisive, and that the conception of matter and human must be compatible with the conception of God. Developing a theology in the context of God's attributes, excluding matter and human conceptions leads to an over-abstraction of the theological background. Moreover, changes in the conception of matter and human will harm the conception of God, and the contribution of religious education to those who searching for meaning will decrease. The fact that the faith principles of Islamic religion do not vary depending on the sects strengthens the status of non-confessional religous education. In addition, an essential God conceptualization facilitates the management of people their lives. For believers, life has a purpose and it is a preparation for the afterlife. Furthermore in the context of cultural knowledge, gaining in-depth knowledge is a remarkable support for social life. On the other hand, the achievements in the lesson curriculum are at the first levels in terms of taxonomy and this shows that the lesson does not support high level learning and identity formation. Considering the speed and severity of the transformation in social life, it is necessary to provide some qualities that will support the construction of self and personality of those who take religious education. However, the low level of objectives of the curriculum and the one-dimensionality of Bloom's taxonomy used in the curriculum have been an unsolved problem for a long time. This points out the importance of developing a curriculum of religious education, taking into account the theological background and the individual and social dimensions of human beings. On the other hand, it can be thought that there are some problems in the establishment of the relationship between God-universe-human in the textbooks. Although the content is suitable for personal God representation and gives prominence to causality tought, when it comes to the idea of order of the universe, it contradicts with personal God representation and moral development. When the idea of order is over-objectivized in the textbooks, it becomes unclear how God intervenes in the universe. So, it remains suspended that the learners how make sense of events and their actions.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Kalam, Belief, Belief Education, Religious Culture and Moral Knowledge Lesson.

İmam-Hatip Ortaokulu ve Ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Derslerinde İnanç Öğretimi Üzerine Bir İnceleme

Öz

Bu çalışmada ortaokul DKAB dersinin inanç öğrenme alanı yapısal olarak incelenmiştir. Çalışmada ilk olarak DKAB dersleri inanç öğrenme alanının teolojik arka planı incelenmiştir. Bu bağlamda temel inanç esasları, Mâtürîdîlik, Eş’arîlik ve Mu’tezile ekseninde ele alınmış, zaman zaman Şîa’nin konuya ilişkin görüşlerine de değinilmiştir. Dolayısıyla söz konusu ekollerin inanç alanında ortaya koydukları fikirlerin ortak paydaları ve farklı yönleri mukayeseli bir şekilde incelenmiştir. Mâtürîdîlik ile Eş’arîlik arasında tartışma konusu olan tekvin sıfatı, Allah’ın akılla bilinip bilinemeyeceği, güzel ve çirkinin akılla mı yoksa nakille mi belirlendiği gibi konular buna örnek verilebilir. Ayrıca Mu’tezile ile Ehl-i Sünnet arasında tartışma konusu olan sübûtî sıfatların varlığı ve ezeli olup olmadığı, rü’yetullah ve ahiret gibi konulara da yer verilmiştir. Elbette ki bunlar kapsamlı tartışmaların konusu olmuştur; çalışma bu konuları DKAB dersinin inanç öğrenme alanının pedagojik bağlamında değerlendirmiştir. Teolojik arka plandan sonra dersin öğretim programının ilk ögesi olan kazanımlar ele alınmış; daha sonra dersin öğretim programının ikinci ögesi olan içeriği oluşturan ders kitapları analiz edilmiştir. Çalışmada doküman analizi yöntemi benimsenmiştir. İnanç; ibadet, ahlak, Hz. Muhammed ve kültür şeklinde belirlenmiş olan öğrenme alanlarının ilkidir ve aynı zamanda diğer öğrenme alanlarının temeli olması sebebiyle büyük bir önemi hâizdir. İnanç öğrenme alanı, birtakım pedagojik özellikleri taşıması açısından program tasarlayıcılarının ilgi alanındadır. Bununla birlikte onun dindarlığın temel bileşenlerinden olması sebebiyle onun teolojik kabullerle uyumu da gözetilmelidir. Teolojik arka plan, öğretim programının doktrinerlik ve mezheplerüstülük gibi politik ve hukuki bağlamını doğrudan ilgilendirmektedir. Zira dinin çeşitli yorumlarının ortak noktaları olmadığında veya söz konusu ortak noktalar zayıf olduğunda, mezheplerüstü özellik tartışmaların odağı olmaktan kurtulamayacaktır. Teolojik metinlerde zâtî, her şeye gücü yeten, her şeyi bilen ve tarihe müdahale eden bir Tanrı tasavvuru bulunmaktadır. Allah’ın sıfatlarıyla ilgili Kelam ekolleriyle felsefî ekoller arasındaki tartışmalar veya Kelam ekollerinin kendi içlerindeki tartışmalar, Tanrı-âlem-insan ilişkisini yansıtması açısından oldukça önemlidir. Bu konudaki en önemli sorunlardan birisi, sadece Tanrı tasavvurunun tek başına belirleyici olmaması, madde ve insan tasavvurunun Tanrı tasavvuruyla uyumunun zorunlu olmasıdır. Madde ve insan tasavvuru dışarıda bırakılarak sadece Allah’ın sıfatları bağlamında bir teoloji geliştirmek, teolojik arka planı aşırı şekilde soyutluğa mahkûm etmektir. Üstelik madde ve insan tasavvurundaki değişimler, öyle veya böyle Tanrı tasavvuruna zarar verecek ve din eğitiminin insanın anlam arayışına yapacağı katkı azalacaktır. İslam dininin inanç esasları ayrıntıda birtakım ihtilafları bünyesinde barındırmakla birlikte, temelde mezheplere göre değişiklik göstermediği için bu durum dersin mezheplerüstü özelliğini güçlendirmektedir. Ayrıca zâtî bir Tanrı kavrayışı, insanların yaşamlarının şekillendirilmesini kolaylaştırmaktadır. İnanan insanlar için yaşam, amaçlı ve öte dünya için bir hazırlıktır. Kültür bilgisi bağlamında da derinlikli bilgi edinmek toplumsal yaşam için dikkate değer bir destektir. Bununla birlikte DKAB öğretim programında kazanımlar, taksonomik açıdan ilk seviyelerde yer almaktadır ve böyle bir durum, dersin üst düzey öğrenmeleri ve kimlik oluşumunu destekleyecek nitelikte olmadığını göstermektedir. Sosyal yaşamdaki dönüşümün hızı ve şiddeti göz önünde bulundurulduğunda, din eğitimi alanların benlik ve kişilik inşasını destekleyecek birtakım niteliklerin sağlanması gerekmektedir. Fakat hem kazanımların düşük seviyede olması hem temel olarak Bloom taksonomisinin tek boyutluluğu, uzun zamandır göze çarpmakta olan bir sorundur. Bu, din eğitimi alanında teolojik arka planı dikkate alarak ve insanın bireysel ve toplumsal boyutlarını dikkate alarak program geliştirmenin önemine işaret etmektedir. Diğer taraftan ders kitaplarında Tanrı-âlem-insan arasındaki ilişkinin kurulmasında birtakım sorunlar olduğunu düşünülebilir. İçerik, zâtî Tanrı tasavvuruna uygun olsa ve nedensellik fikrini ön plana çıkarsa da evrenle ilgili açıklamalarda işlenen düzen fikri hem zâtî Tanrı tasavvuruyla hem de ahlaki gelişimle çelişmektedir. Ders kitaplarında düzen fikri nesnelleştirilirken Allah’ın âleme nasıl müdahale ettiği belirsizleşmektedir. Böylece öğrenenlerin kendi eylemleriyle kendileri dışında meydana gelen olayları, teolojik ve ahlaki olarak hangi ilkelere göre anlamlandıracağı askıda kalmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Kelâm, İnanç, İnanç Öğretimi, DKAB dersi., DKAB Dersi

Kaynakça

• Akpınar, Burhan. Eğitim Programları ve Öğretim. Ankara: Data Yayınları, 2011.
• Anderson, Lorin W. - Krathwohl, David R. A Taxonomy for Learning Teaching and Assessing: a Revision of Bloom`s Taxonomy of Educational Objectives. New York: Longman, 2001.
• Arı, Asım. “Bilişsel Alan Sınıflamasında Yenilenmiş Bloom, SOLO, Fink, Dettmer Taksonomileri ve Uluslararası Alanda Tanınma Durumları”. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/2 (2013), 259-290.
• Arslan, Hulusi. İslâm Düşünce Geleneğinde Şia-Mu’tezile Etkileşimi. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2017.
• Atalay, Talip. İlköğretim ve Liselerde Dindarlık. İstanbul: DEM Yayınları, 2005.
• Atılgan, Hakan vd. Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme. Ankara: Anı Yayıncılık, 2007.
• Ayas, Mehmet. “‘Kader-Kaza’ Kavramının Öğretimi ve Kavram Yanılgıları Üzerine Bir İnceleme”. Turkish Academic Research Review 5/3 (2020), 359-378.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî. Usûlü’d-Dîn. İstanbul: Matba’atü’d-Devle, 1. Basım, 1968.
• Baktır, Mehmet. “Câhız’ın Nübüvvet Anlayışı” 10/2 (ts.).
• Barlak, Muzaffer. Bir Kelam Problemi olarak Nübüvvet (Bâkillânî ve Kâdî Abdülcebbâr Örneği). Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Doktora Tezi, 2013.
• Bekir Topaloğlu, Yusuf Şevki Yavuz ve İlyas Çelebi. İslâm’da İnanç Esasları. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 7. Basım, 2009.
• Bilen, Mürüvvet. Plandan Uygulamaya Öğretim. Ankara: Anı Yayıncılık, 2002.
• Bloom, Benjamin S. vd. Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals: Handbook I Cognitive Domain. Michigan: Longmans, 1956.
• Bulut, Nurgül. Allah İnancı-Ahlak İlişkisi: Din Eğitimi Bağlamında Bir İnceleme. İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2020.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. er-Resâil, (Hücecü’n-Nübüvve). Mektebetü Lisânü’l-Arab, ts.
• Câsim ve Esved, Muhammed Safa ve Nihad Hammâd. “Mevkivi’l-Mu’tezile mine’n-Nübüvve”. Mecelletü’t-Terâsi’l-İlmiyyi’l-Arabî 4 (2015), 241-266.
• Dam, Hasan. “Çocukluk Dönemi Din Eğitimi”. Gelişimsel Basamaklara Göre Din eğitimi. ed. Mustafa Köylü. Ankara: Nobel Akademi Yayınları, 2013.
• Demir, İlkay. “Benlik, Kimlik, Kişilik”. Gelişim Psikolojisi. ed. Hatice Ergin - S. Armağan Köseoğlu. Ankara: Nobel Akademi Yayınları, 2020.
• Demirel, Özcan. Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2010.
• Doğan, Recai. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 8. Ankara: Gezegen Yayıncılık, 2020.
• Eagleton, Terry. Hayatın Anlamı. çev. Kutlu Tunca. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2007.
• Erdem, Eda - Demirel, Özcan. “Program Geliştirmede Yapılandırmacılık Yaklaşımı”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 23 (2002), 81-87.
• Erden, Münire. Eğitimde Program Değerlendirme. Ankara: Anı Yayıncılık, 1998.
• Erdoğan, İsmail vd. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 5. Ankara: lisans Yayınları, 2020.
• Eş’arî, Ebu’l-Hasan. el-İbâne ve Usûlü Ehli’s-Sünnet. çev. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2010.
• Ev, Hait. “Yapılandırmacılık: Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersi İçin Tehdit Mi Yoksa Fırsat Mı?” Türkiye’de Okullarda Din Öğretimi. ed. Recep Kaymakcan vd. İstanbul: DEM Yayınları, 2011.
• Fârâbî. Kitâbu’l-Burhân. çev. Ömer Türker - Ömer Mahir Alper. İstanbul: Klasik Yayınları, 2008.
• Fer, Seval. Öğretim Tasarımı. Ankara: Anı Yayıncılık, 2009.
• Fromm, Erich. Umut Devrimi. çev. Şemsa Yeğin. İstanbul: Payel Yayınları, 1995.
• Gündüz, Turgay. “Gençlik Dönemi Din Eğitimi”. Gelişimsel Basamaklara Göre Din Eğitimi. Ankara: Nobel Akademi Yayınları, 2013.
• Hökelekli, Hayati. “Gençlik ve Din”. Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi. ed. Hayati Hökelekli. İstanbul: DEM Yayınları, 2006.
• İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan. Mücerradü Makâlât. Kahire: Mektebetü Sekâfetü’d-Diniyye, 2005.
• İpek, Mikail. Mu’tezile’nin Nübüvvet Savunması. Erzincan: Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi, 2020.
• İsfahânî, Râğıb. İstanbul: Pınar Yayınları, 3. Basım, 2012.
• Kâdî Abdülcebbâr. el-Muğnî fî Ebvâbi’t-Tevhîdi ve’l-Adl, ty.
• Kâdî Abdülcebbâr. El-Muğnî Fî Ebvâbi’t-Tevhîd-İ Ve’l-Adl. Kahire, ts.
• Kâdî Abdülcebbâr. Mu’tezile’de Din Usûlü (el-Muhtasar fî Usûli’d-Dîn). çev. Murat Memiş. İstanbul: İz Yayınları, 2. Basım, 2011.
• Kâdî Abdülcebbâr. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. Kahire: Mektebetü Vehbe, 3. Basım, 1992.
• Kaya, Zeynep. Türk Toplumunda İnanç Gelişimi ve Din Eğitimi. İstanbul: DEM Yayınları, 2015.
• Kesici, Ahmet. “Eğitimde Postmodern Durum: Yapılandırmacılık”. İnsan ve İnsan 6/20 (2019), 219-238.
• Keskiner, Emine. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarındaki Kader Öğretisi Üzerine Bir Değerlendirme”. Düzce Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2018), 50-65.
• Kılavuz, A. Saim. Ana Hatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş. İstanbul: Ensar Yayıncılık, 4. Basım, 1998.
• Koç, Bozkurt. “Çocuklarda Cennet ve Cehennem Tasavvuru (İlköğretim Okulu Öğrencileri Örneklemi)”. EKEV Akademi Dergisi 39 (2009), 155-178.
• Köylü, Mustafa. “Çocukluk Dönemi Dini İnanç Gelişimi ve Din Eğitimi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 45/11 (2004), 137-154.
• Kula, Naci. “Gençlik Döneminde Kimlik ve Din (Lise Öğrencileri Üzerinde Bir Araştırma)”. Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi. ed. Hayati Hökelekli. İstanbul: DEM Yayınları, 2006.
• Lefebvre, Henri. Modern Dünyada Gündelik Hayat. çev. Işın Gürbüz. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.
• Macit, Sadullah. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 7. İstanbul: FOM Yayıncılık, 2019.
• Macit, Yılmaz. “İnanç Öğrenme Alanları Açısından Lise Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarının İncelenmesi”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 18/3 (2014), 117-134.
• Marzano, Robert J. - Kendall, John S. The New Taxonomy of Educational Objectives. California: Corwin Press, 2007.
• Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd. Ankara: TDV Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Bahrü’l-Kelâm. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2. Basım, 2010.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Tabsıratü’l-Edille Fî Usûli-Dîn. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymun b. Muhammed. Tevhidin Esasları. çev. Hülya Alper. İstanbul: İz Yayınları, 2017.
• Okumuşlar, Muhiddin. “Yapılandırmacı Yaklaşıma Göre Din Öğretiminin İmkân ve Sınırları”. Türkiye’de Okullarda Din Öğretimi. ed. Recep Kaymakcan vd. İstanbul: DEM Yayınları, 2011.
• Osmanoğlu, Cemil. “Din Eğitiminin Gelişimsel Temeli Olarak İnanç”. Bilimname 27/2 (2014), 177-206.
• Öcal, Mustafa. “Okulöncesi ve İlköğretim Çağı Çocuklarının Allah Tasavvurları Üzerine Bir Araştırma”. T.C. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2004), 59-80.
• Özdemir, Safiye. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 6. Ankara: Dörtel Yayıncılık, 2019.
• Pezdevî, Ebu’l-Yusr. Usûlü’d-Dîn (Ehl-i Sünnet Akâidi). çev. Şerafettin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2013.
• Sâbûnî, Nûreddin. el-Bidâye fî Usûli’d-Dîn (Mâtürîdiyye Akâidi). İstanbul: İFAV Yayınları, 10. Basım, 2014.
• Taftazânî, Sa’düddîn. Şerhu’l-Akâid. çev. Talha Hakan Alp. İstanbul: İFAV Yayınları, 4. Basım, 2017.
• Taftazânî, Sa’düddîn. Şerhu’l-Makasıd. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1998.
• Tekin, Mustafa. Hikmet Sosyolojisi. İstanbul: Mana Yayınları, 2017.
• Tomlinson, John. Küreselleşme ve Kültür. çev. Arzu Eker. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2013.
• Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmi. İstanbul: Damla Yayınları, 2010.
• Tosun, Cemal. Din Eğitimi Bilimine Giriş. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2012.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Usûl-i Selâse”. İslâm Ansiklopedisi. C. 42. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Yavuzer, Haluk. Çocuk Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993.
• Yıldız, Murat. Çocuklarda Tanrı Tasavvurunun Gelişimi. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları, 2007.
• Yılmaz, Hasan - Sünbül, Ali Murat. Eğitimde Planlama ve Değerlendirme. Konya: Mikro Yayıncılık, 2000.
• Yürük, Tuğrul. “İlk ve Ortaöğretimde Din Öğretimi: Din Dersleri”. Din Eğitimi. ed. Recai Doğan - Remziye Ege. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t-Tenzîl. ed. Murat Sülün. İstanbul: TYEKBY, 1. Basım, 2018.
• Zengi̇n, Mahmut. “Yapılandırmacı Öğrenme Yaklaşımına Göre Din Eğitiminin İmkânına Dair Bir Değerlendirme”. Türkiye’de Okullarda Din Öğretimi. ed. Mahmut Zengi̇n vd. İstanbul: DEM Yayınları, 2011.
• “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (İlkokul 4 ve Ortaokul 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar)”. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, 2018. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı.