Din-Bilim İlişkisi Tutum Ölçeği

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 3, 955 - 970, 15.12.2022

Ahmet Çakmak , Fikrullah Çakmak , Hüsnü Aydeniz

https://doi.org/10.18505/cuid.1078101

Öz

Çalışmanın amacı, ilahiyat/İslami ilimler fakültelerinde öğrenim gören öğrencilerin din-bilim ilişkisine yönelik yaklaşımlarının belirlenmesi için hazırlanan bir din-bilim ilişkisi tutum ölçeği geliştirmektir. Din-bilim ilişkisi din, bilim ve felsefesinin en önemli kesişim noktalarından birini oluşturmaktadır. Modern dönemde bu ilişkinin sorgulanmasına dair tartışmalar farklı unsurların etkisiyle oldukça ileri boyutlara ulaşmıştır. Son yıllarda ülkemizde bu durumun yoğunlaştığı çevrelerden biri de ilahiyat/İslami ilimler fakülteleridir. Özellikle Bu fakültelerin öğrencileri açısından meselenin farklı boyutlarıyla ele alınması önem arz etmektedir. Ancak çalışmalar ağırlıklı olarak teorik boyutta yürütülmekte olup, nicel boyutların eksik kaldığı söylenebilir. Bu açıdan makale alanda yapılan ilk örnek konumundadır. Ölçek sorularının oluşturulmasında, din-bilim ilişkisine yönelik ortaya konan en kapsamlı çalışmalardan biri olan Ian G. Barbour’un dörtlü tipolojisi esas alınmıştır. Özellikle bu tipolojideki çatışma, ayrışma ve uzlaşma yaklaşımları belirleyici olmuştur. Üç farklı çalışma grubu oluşturulmuş ve Atatürk Üniversitesi İlahiyat fakültesinde öğrenim görmekte olan toplam 594 öğrenci ile çalışılmıştır. Ölçeğin geliştirilmesinde karma yöntem araştırmalarından keşfedici sıralı desen kullanılmış olup, dört adım bulunmaktadır. İlk adımda araştırmacılar tarafından maddeler yazılmış ve alan uzmanlarının görüşleri alınarak düzeltmeler yapılmıştır. İkinci adımda madde analizi için uygulama yapılmış, üçüncü adımda açımlayıcı faktör analizi (AFA) için uygulama yapılmış, dördüncü ve son adımda doğrulayıcı faktör analizi (DFA) yapılmıştır. Çalışmadan elde edilen bulgulara göre ölçeğin çatışma/ayrışma ve uzlaşma diye isimlendirilen iki alt boyuttan oluşan bir ölçek geliştirilmiştir. Ölçeğinin güvenirliği iç tutarlılık (cronbach alpha) yöntemi ile analiz edilmiş ve her bir alt boyutu için cronbach alpha değerleri çatışma alt boyutu için .90, uzlaşma alt boyu için de .77 olarak hesaplanmıştır. Bu sonuçlar ölçeğin her bir alt boyutunun güvenilir olduğuna işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Din Felsefesi, Kelam, Din-Bilim İlişkisi, Ölçek Geliştirme

Destekleyen Kurum

Atatürk Üniversitesi

Proje Numarası

SBA-2021-9772

Teşekkür

İlgi ve alakanızdan dolayı teşekkür eder çalışmalarınızda başarılar dilerim.

Religion-Science Relationship Attitude Scale

Öz

The purpose of this study is to develop a religion-science relationship attitude scale prepared to determine the approaches of the students studying at the faculties of theology/Islamic sciences towards the religion-science relationship. The relationship between religion and science constitutes one of the most important intersection points of religion, science and philosophy. In the modern period, the debates on the questioning of this relationship have reached quite advanced dimensions with the influence of different elements. In recent years, one of the environments in which this situation has intensified in our country is theology/Islamic sciences faculties. Especially for the students of these faculties, it is important to deal with the issue from different dimensions. However, the studies are mainly carried out in the theoretical dimension and it can be said that the quantitative dimensions are inadequate. In this respect, the article is the first example in the field. Ian G. Barbour's quartet typology, which is one of the most comprehensive studies on the religion-science relationship was used as a basis in the formation of the scale questions. Especially conflict, separation and reconciliation approaches in this typology have been decisive. Three different study groups were formed and a total of 594 students studying at Atatürk University Faculty of Theology were studied. In the development of the scale, exploratory sequential pattern model from mixed method research was used and there are four steps. In the first step, the items were written by the researchers and corrections were made by taking the opinions of the field experts. In the second step, an application was made for item analysis; in the third step, an application was made for exploratory factor analysis (EFA), and in the fourth and final step, confirmatory factor analysis (CFA) was performed. According to the findings obtained from the study, a scale consisting of two sub-dimensions called conflict/separation and dialogue/consensus was developed. The reliability of the scale was analyzed with the internal consistency (cronbach alpha) method, and the cronbach alpha values for each sub-dimension were calculated as .90 for the conflict sub-dimension and .77 for the dialogue consensus sub-dimension. These results indicate that each sub-dimension of the scale is reliable.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Philosophy of Religion, Kalām, Religion-Science Relationship, Scale Development

Proje Numarası

SBA-2021-9772

Kaynakça

• Açıkgenç, Alparslan. İslam Medeniyetinde Bilgi ve Bilim. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
• Atalay, Serdar. John Charlton Polkinghorne’da Din-Bilim İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Bakar, Osman. İslam Bilim Tarihi ve Felsefesi. çev. Işık Yanar. İstanbul: İnsan Yayınları, 2012.
• Barbour, Ian G. Bilim ve Din: Çatışma, Ayrışma, Uzlaşma. çev. Nebi Mehdi, Mübariz Cemal. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
• Batuhan, Hüseyin. Bilim ve Din Eğitimi. İstanbul: Bulut Yayınları, 2006.
• Begenir, Murat. Pragmatist Filozoflarda Din-Bilim İlişkisi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Belek, İlker. Din, Bilim, Felsefe: Aklın Dogmayla Savaşı. İstanbul: Yazılama Yayınları, 2017.
• Bigliardi, Stefano. “Barbour’un Sınıflandırması ve İslam ve Bilim Hakkındaki Çağdaş Tartışma”. çev. Hüsnü Aydeniz, Fatih Toplaoğlu. Din Bilim Okumaları. 203-230. Ankara: Elis Yayınları, 2015.
• Coşkun, Cüneyt. “Din-Bilim İlişkisi ve Çatışmanın Araçsallığı”. Bilimname 2019/37 (2019), 1057-1084.
• Çardaklı, Nisa Nur. Din-Bilim İlişkisi Bağlamında Mûcize (Ferîd Vecdî Örneği). İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Çaylı, Zafer. Ahmet Mithat Efendi’nin Din-Bilim İlişkisine Dair Görüşleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Çelik, Kevser. Süreç Din Felsefesinde Din-Bilim İlişkisi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Delice, Ali. “Karma Yöntem Desen Seçimi”. Karma Yöntem Araştırmaları Tasarımı ve Yürütülmesi. 61-116. Ankara: Anı Yayıncılık, 2020.
• Doğan, Recai. “İlahiyat Fakültelerinin Eğitim Anlayışı Nasıl Olmalıdır?” Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalı? Sorunlar ve Çözümleri. 351-370. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Dutlu, Demet. Din Bilim İlişkisinde İndirgemecilik Ve Yarattığı Sorunlar. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Efil, Şahin. Din-Bilim İlişkisi Bağlamında Evrenin Birliği ve Çokluğu Sorunu. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Efil, Şahin. Din-Bilim İlişkisi Bağlamında Evrenin Yaratılışı. Samsun: On Dokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
• Ergün, Zeynep. Fen Bilimleri Öğretmen Adaylarının Din-Bilim İlişkisi Tartışmalarına ve Fen Sınıflarında Çoklu Bilme Biçimlerine Yer Verilmesine Yönelik Görüşleri. Sinop: Sinop Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 2019.
• Ermiş, Sema. Ahmet Midhat Efendi’nin Nizâ-i İlm ü Din Eserinde Din Bilim İlişkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Ertürk, Ramazan. Varoluşsal Din Felsefesine Giriş. İstanbul: Yarın Yayınları, 1. Basım, 2012.
• Gary B. Ferngren (ed.). Batı Geleneğinde Bilim ve Din. çev. Ceyda Pekşen vd. İstanbul: Say Yayınları, 2016.
• Hegel, Georg Wilhelm Friedrich. Din Felsefesi Dersleri. çev. Doğan Naci Kadıoğlu. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2016.
• Karadaş, Cağfer. “İlahiyat Lisans Programının Değerlendirilmesi”. Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalı? Sorunlar ve Çözümleri. 205-263. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Karcı, Bayram. Eleştirel Gerçekçilik Akımında Din-Bilim İlişkisi: Ian G. Barbour, John C. Polkinghorne ve Arthur R. Peacocke Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Koca, Özgür. Al-Ghazali’s Account of Causality and Its Implications to Contemporary Science and Religion Discussion. İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Köse, Rıdvan. Carl Sagan’a Göre Din-Bilim İlişkisi. Uşak: Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Kroesbergen, Hermen. “An Absolute Distinction Between Faith and Science: Contrast Without Compartmentalization”. Zygon 53/1 (2018), 9-28.
• Mehdi, Nebi. “Bilim-Din İlişkisi Problemine Süreççi Yaklaşım ve Ian G. Barbour’un Dörtlü Tipolojisi” 23 (2002), 59-75.
• Mengüşoğlu, Takiyettin. İnsan Felsefesi. İstanbul: Doğu Batı Yayınları, 2015.
• Mevlüt Uyanık (ed.). Çağdaş İslam Bilimine Giriş. Ankara: Fecr Yayınları, 2012.
• Michael L. Peterson, Raymond J. Vanarragon (ed.). Din Felsefesinde Çağdaş Tartışmalar. thk. Ferhat Akdemir. Ankara: Elis Yayınları, 2014.
• Okumuş, Ejder. “İslâm, Müslümanlar ve Toplumsal Değişim”. Tevilat: Selçuk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 1/1 (2020), 61-95.
• Özalp, Hasan. “Din-Bilim Çatışması Üzerine: Kopernik Merkezli Bir Okuma”. Bilimname 2017/33 (2017), 67-88.
• Özcan, Hanifi. “Mâtüridî’ye Göre Din Şeriat Ayrımının Felsefi Temelleri”. Büyük Türk Bilgini İmam Mâtüridî ve Mâtüridîlik. 138-140. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Özelçi, Haticetül Kübra. Richard Dawkins’e Göre Din-Bilim İlişkisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Öztürk, Mustafa. “İlahiyatın Adı ve Amaçları”. Bugünün İlahiyatı Nasıl Olmalı? Sorunlar ve Çözümleri. 29-58. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
• Sain, Mehmet. Diyanet Dini İhtisas Eğitim Merkezi Kursiyerlerinin Felsefe ve Din Bilimlerine Yönelik Tutumları İle Dini Tutumları Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Seçer, İsmail. Psikolojik Test Geliştirme ve Uyarlama SPSS ve LISREL Uygulamalar. Ankara: Anı Yayıncılık, 2015.
• Serdar, Ziyaüddin. İslam, Bilim ve Kültürel İlişkiler. İstanbul: Pınar Yayınları, 2011.
• Sevinç, Kenan. Kuantum Fiziği Bağlamında Din-Bilim İlişkisi. Çanakkale: Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Sezgin, Fuat. Bilim Tarihi Sohbetleri. İstanbul: Timaş Yayınları, 2010.
• Şimşek, Ömer Faruk. Yapısal Eşitlik Modellemesine Giriş Temel İlkeler ve LISREL Uygulamaları. Ankara: Ekinoks Yayınları, 2007.
• Topakkaya, Arslan. “Tarihsel Materyalizm ve Diyalektik”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/27 (2009), 65-77.
• Üzümcü, Muzaffer. “İlahiyat Fakülteleri Felsefe ve Din Bilimleri Bölümlerinde Akademik Yapılanma ve Lisansüstü Eğitim Üzerine Bir Değerlendirme”. Mevzu – Sosyal Bilimler Dergisi 3 (2020), 167-192.
• Yıldırım, Cemal. Bilim Felsefesi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1979.
• Yıldırım, Cemal. Bilim Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2001.
• Yılmaz, Mustafa Necip. İkinci Meşrutiyet’in İlk Yıllarında Din-Bilim-Medeniyet Kavramları Arasındaki İlişkiler (1908-1914). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• https://istatistik.yok.gov.tr/, Erişim 08 Şubat 2022
• http://www.divinity.ankara.edu.tr/?page_id=101, Erişim 08 Şubat 2022