Molla Sadrâ’nın İdealar İspatlaması

Yıl 2022, Cilt: 26 Sayı: 3, 1127 - 1141, 15.12.2022

Fevzi Yiğit

https://doi.org/10.18505/cuid.1139767

Öz

Bu makalede Molla Sadrâ’nın idealar ispatlaması -onun Fârâbî, İbn Sînâ ve Sühreverdî’nin görüşleri hakkındaki değerlendirmeleri de esas alınarak- konu edilmiştir. Makalenin amacı Sadrâ’nın yapmaya çalıştığı ispatlama hakkında belirli bir kanaatin oluşmasını sağlamaya çalışmaktır. Sadrâ’nın genel olarak idealar hakkında ikili bir tavır sergilediği görülür. Sadrâ’nın birinci tavrı kelamcıların isimler öğretisini, Sühreverdî’nin türlerin efendisi görüşünü, tasavvufçuların a’yân-ı sâbite teorisini ve Meşşâîlerin türsel küllî anlayışını idealar ile eşleştirmektir. Onun ikinci tavrı, Eflâtun’u anlama ve meselenin künhüne erme noktasında yalnız kaldığı yönündedir. Başka bir ifadeyle o, kendisine kadar meseleyi olması gerektiği biçimde anlayan ve anlatan birisinin olmadığını dile getirir. Sadrâ konuyla ilgili kendi başarısını hem keşif ve ilhama hem de varlık merkezli aklî araştırmalarına bağlar. Sadrâ’nın amacı Eflâtun ve Aristoteles arasını birleştirmeye çalışmaktır. Dolayısıyla o, kendisinden önce bu amaca sahip olan Plotinos ve Fârâbî’yi de takip eder. Konuyla ilgili olarak İbn Sînâ’yı eleştiren Sadrâ, doğruya en yaklaşan filozof olarak Sühreverdî’yi görür ancak onun da bazı noktalarda yetersiz kaldığını dile getirir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Felsefesi, Molla Sadrâ, İbn Sînâ, Sühreverdî, İdealar.

Mulla Sadrā’s Proof of Ideas

Öz

In this article, I will discuss Mulla Sadrā's proof of ideas together with his evaluations of Fārābī, Ibn Sīnā and Suhrawardī's views. The aim of the article is to try to provide a certain opinion about the proof that Sadrā developed. It is seen that Sadrā generally exhibits a dual attitude about ideas. Sadrā's first attitude is to match the theologians' teaching of names, Suhrawardi's view of the master of genres, the sufists' a'yan al-sābita theory and the Peripatetics’ concept of universal with ideas. His second attitude is that he is alone at the point of understanding Plato and reaching the clearness of the issue. In other words, he states that there has been no one who have understood and explained the issue as it should be. Sadrā attributes his own success on the subject both to discovery and inspiration, and to his intellectual research on existence. The aim of Sadrā is to try to unite between Plato and Aristotle. Therefore, he also follows Plotinos and Fārābī, who had this purpose before him. Sadrā, who criticizes Avicenna on the subject, sees Suhrawardī as the philosopher who comes closest to the truth, but states that he is also inadequate in some points.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Mulla Sadrā, Ibn Sīnā, Suhrawardī, Ideas.

Kaynakça

• Akkanat, Hasan. “Aleksander’dan İbn Sînâ’ya İntikal Eden Büyük Problem: Tümellerin Önceliği ve Sonralığı”. İslâmî Araştırmalar 31/2 (2020), 298-314.
• Aydın, Salih. Molla Sadrâ’da Mahiyet Felsefesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
• Akyol, Aygün. “Zorunlu Varlığın Tikellere Dair Bilgisi Üzerine: İbn Sînâ-Şehristânî Merkezli Bir Tartışma”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (2006/2), 111-130.
• Bhagavadgita, Hinduların Kutsal Kitabı. çev. Korhan Kaya. Ankara: Dost Kitabevi, 2001.
• Cihan, Ahmet Kamil. Sühreverdî’nin Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri. Kayseri: Laçin Yayınları, 2003.
• Cross, R.C-Woozley, A.D., “Bilgi, İnanç ve Formlar”. İdealar Kuramı Platon’un Felsefesi Üzerine Araştırmalar. çev. Ahmet Cevizci. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1999.
• Fârâbî. Kitâbü’l-cem‘ı beyne ra’yeti’l-hakîmeyn. Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1986.
• Fazlur Rahman. İslam Felsefesi ve Problemleri. çev. Ömer Ali Yıldırım – Mehmet Ata Az. Ankara: Otto, 2015.
• Fazlur Rahman. The Philosophy of Mullā Ṣadrā. New York: State University of New York Press, 1975.
• Izutsu, Toshihiko. “Mîr Dâmâd ve Metafiziği”. çev. M. Nesim Doru. Eskiyeni 30 (Bahar 2015), 175-184.
• İbn Sînâ. Metafizik. çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker. 2 Cilt. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
• Kalın, İbrahim. Varlık ve İdrak, Molla Sadrâ’nın Bilgi Tasavvuru. çev. Nurullah Koltaş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Kavşut, Muhammet Sait. “Molla Sadrâ’nın Platonik İdealar Savunması”. Dicle İlahiyat Dergisi 25/1 (2022), 1-13.
• Meçin, Mahmut. Molla Sadrâ Felsefesinde Zaman Öğretisi ve Tarih Bilinci. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2021.
• Mîr Dâmâd. Kitâbü’l-kabasât. thk. T. Izutsu-A. Mûsavî Behbahânî-I. Dibajî. Tahran: Tahran University Publications, 1988.
• Molla Sadrâ. Hikmetü’l-işrâk ve Ta‘lîkatü Sadrül-mütellihîn, İlahiyyât. thk. Necefkulu Habibi. 4 cilt. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1396.
• Molla Sadrâ. el-Hikmetü’l-müte‘âliye fî esfâri’l-erba‘a. thk. Maksud Muhammedî. 9 cilt. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1380.
• Molla Sadrâ. Hudûsü’l- ‘âlem. thk. Hüseyin Museviyân. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1378.
• Molla Sadrâ. Kitâbü’l-Meşâ‘ir. çev. Ahmet Kamil Cihan-Salih Yalın-Fevzi Yiğit. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2. Baskı, 2021.
• Molla Sadrâ. Kalbin Uyanışı (İkâzü’n-nâimîn). çev. Fevzi Yiğit. İstanbul: Önsöz Yayıncılık, 2018.
• Molla Sadrâ. el-Mebde’ ve’l-me‘âd fî Hikmeti’l-müte‘âliye. thk. Muhammed Zebihî - Cafer Şah Nazarî. 2. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1381.
• Molla Sadrâ. Mefâtihü’l-gayb. thk. Necefkulu Habibî. 2 cilt Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1384.
• Molla Sadrâ. Şerhu hidâyetü’l-Esîriyye fî İlâhiyyât. thk. Maksut Muhammedî. 2 Cilt. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1393.
• Molla Sadrâ. Şerhu ve ta‘lîkatü Sadrü’l-müte’ellihîn İlâhiyyâti’ş-Şifâ’. thk. Necefkulu Habibî. 2 Cilt. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1382. Molla Sadrâ. eş-Şevâhidü’r-rubûbiyye. Mecmû‘a-yi resâ’il-i felsefî-yi Sadrü’l-müte’ellihîn. Tahran: Bunyâd-i Hikmet-i İslâmi-yi Sadrâ, 1389.
• Özalp, Hasan. “Tanrı-Doğa İlişkileri Bağlamında Metafiziksel Fail Neden: İbn Sina Örneği”. İslâmî Araştırmalar 24/3 (2013), 146-159.
• Pirinç, Ahmet. Molla Sadrâ Kozmolojisi. Ankara: Sonçağ Akademi, 2021.
• Sühreverdî, Şihâbüddîn. Kitabü’l-Meşâri ve’l-Mutârahât (İlahiyyât). ed. Henry Corbin. Tahran: Müessese-i Mütalaat ve Tahkikat-ı Ferhengi, 1993.
• Uluç, Tahir. Sühreverdî’nin İbn Sînâ Felsefesine Yönelttiği Eleştiriler. Konya: İdeal Ofset, 2009.
• Yiğit, Fevzi. “Aristoteles’ten Hareketle İbn Sînâ’nın Ontolojik Açıdan İdealar Eleştirisi”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/11 (Eylül 2019), 257-286.