A Study on Naḳīḍa Poems in The Period of The Prophet: Example of Ḍirār b. al-Khattāb and Ka'b b. Mālik in the Battle of Badr

Yıl 2023, Cilt: 27 Sayı: 2, 640 - 660, 15.12.2023

Mehmet Yılmaz

https://doi.org/10.18505/cuid.1322322

Öz

The subject of this study is the naḳīḍa (opposing) type of poetry competitions between the Meccan poet Ḍirār b. al-Khaṭṭāb (d. 12/633) and the Muslim poet Kaʿb b. Mālik (d. 50/670) from Medina during the Battle of Badr, when the Muslims and the polytheists confronted for the first time. The problem is the questioning of the approaches reflected in the naḳīḍa poems, which were used as a means of propaganda and psychological superiority by the Muslims and polytheists during the Battle of Badr. Naḳīḍa poems, the subject of the study, are important for getting to know the two opposite understandings closely and forming an opinion about the naḳīḍa poems sung during the era of the Prophet Muhammad. Although there are some recent studies on naḳīḍa poems from the era of the Prophet, these studies lacked details and only mentioned general features. The interesting approaches and fine details reflected in the verses, such as Ḍirār b. al-Khaṭṭāb's claims aiming to distract attention and discredit the Muslims of Medina in the face of the unexpected defeat of the Meccan army at Badr that the Battle of Badr was a tribal war between the Meccans and the Medinans, makes this study prominent. On the other hand, Kaʿb b. Mālik's verses reflect the approaches bearing traces of the Islamic faith and draw attention to the fact that the battle was between faith and unbelief and the Muslims of Medina were proud of their support for the Messenger of Allah. Undoubtedly, Meccan immigrants participated in the Battle of Badr along with the Muslims of Medina. Even so, Kaʿb b. Mālik does not mention Muhājirs (immigrants) in his verses. This suggests that Kaʿb b. Mālik may have concentrated on responding to the allegations made by Ḍirār b. al-Khaṭṭāb. Document analysis, one of the qualitative method techniques, was used in the study. First, a literature review was conducted to better understand the subject, and the studies related to the field were briefly mentioned. Then, summary information about the concept and background of naḳīḍa is provided. Two call-and-response poems between the Jāhiliyyah period poet Imruʾ al-Qays (d. 545) and ʿAbīd b. al-Abraṣ (d. 555) are included as an example for the first phases of naḳīḍa poems. Then, brief information about the Meccan poet Ḍirār b. al-Khaṭṭāb and the Medinan poet Kaʿb b. Mālik are presented. After the background information, two naḳīḍa poems of both poets were examined and analyzed, and the differences in the Battle of Badr were pointed out. Concepts that are common in the eulogies of the Jāhiliyyah period, such as nobility, being a master warrior, and generosity, draw attention in Ḍirār b. al-Khaṭṭāb's verses. On the other hand, in his verses Ka'b b. Mālik uses terms and expressions brought by Islam such as the Messenger of Allah, there is no Lord but Allah, unbelievers, Hell, and hellfire. In the verses of both poets, there are clues about the commonly used battle orders and war equipment of the period. The opinions are summarised in the conclusion part of the study.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Naḳīḍa, the Era of the Prophet, Ḍirār b. al-Khaṭṭāb, Ka, Battle of Badr

Hz. Peygamber Dönemi Nakîza Şiirleri Üzerine Bir İnceleme: Bedir Savaşında Dırâr b. el-Hattâb ve Ka'b b. Mâlik Örneği

Öz

Bu çalışmanın konusu Müslümanlarla Müşriklerin ilk defa karşı karşıya geldikleri Bedir savaşı münasebetiyle Mekkeli şair Dırâr b. el-Hattâb (öl. 12/633) ve Medineli Müslüman şair Ka‘b b. Mâlik (öl. 50/670) arasında geçen nakîza türü şiir atışmalarıdır. Problemi ise Bedir savaşı sırasında iman ve şirk blokları tarafından hem propaganda hem de psikolojik üstünlük sağlama aracı olarak kullanılan nakîza şiirlerine yansıtılan yaklaşımların sorgulanmasıdır. Çalışma konusu nakîza şiirleri birbirine zıt iki anlayışı yakından tanıma ve Hz. Peygamber döneminde söylenen nakîza şiirleri hakkında kanaat oluşturma bakımından önem arz etmektedir. Her ne kadar Hz. Peygamber dönemine ait nakîza şiirleriyle ilgili son dönemlerde bazı çalışmalar yapılmış olsa bile bu çalışmalarda detaylara inilmemiş ve genel özelliklere değinmekle yetinilmiştir. Çalışmamızı ayrıcalıklı kılan husus, Bedir’de Mekke ordusunun beklenmedik yenilgisi karşısında Dırâr b. el-Hattâb tarafından dikkatleri dağıtmak ve Medineli Müslümanları itibarsızlaştırmak amacıyla Bedir savaşının Mekkelilerle Medineliler arasında bir kabile savaşı olduğu iddiasının öne sürülmesi gibi beyitlere yansıtılan ilginç yaklaşımlar ve ince detaylardır. Buna mukabil Ka‘b b. Mâlik’in ise bu savaşın imanla küfrün savaşı olduğuna dikkat çekmesi ve Medineli Müslümanların Allah Resûlü’ne verdikleri destek ile övünmesi gibi İslâm inancının izlerini taşıyan yaklaşımları beyitlere yansıtmasıdır. Kuşkusuz Bedir savaşına Medineli Müslümanlarla birlikte Mekkeli Muhacirler de katılmışlardır. Hal böyle olmakla birlikte Ka‘b b. Mâlik, beyitlerde Muhacirlerden söz etmemektedir. Bu durum Ka‘b b. Mâlik’in Dırâr b. el-Hattâb tarafından öne sürülen iddialara karşılık vermeye yoğunlaşmış olabileceği ihtimalini akıllara getirmektedir. Çalışmada nitel yöntem tekniklerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Öncelikle konunun daha iyi anlaşılması amacıyla literatür değerlendirmesi yapılmış ve alanla ilgili çalışmalara kısaca değinilmiştir. Ardından nakîza kavramı ve arka planı hakkında özet bilgiler verilmiştir. Burada Câhiliye şairi İmru’u’l-Kays (öl. 545) ile 'Abîd b. el-Abras (öl. 555) arasında geçen ve nakîza şiirlerinin ilk evrelerine örnek teşkil edecek mahiyette olan iki adet atışma şiirine yer verilmiştir. Daha sonra Mekkeli şair Dırâr b. el-Hattâb ve Medineli şair Ka'b b. Malik'le ilgili özet bilgiler sunulmuştur. Arka plan mahiyetindeki özet bilgilerden sonra Bedir savaşı özelinde her iki şaire ait tespit edilen iki adet nakiza şiiri incelenmiş, tahlil edilmiş ve farklılıklara dikkat çekilmiştir. Dırâr b. el-Hattâb'a ait beyitlerde Câhiliye devri övünme şiirlerinde sıkça rastlanan asalet, usta savaşçı olma ve el açıklığı gibi kavramlar dikkat çekmektedir. Buna mukabil Ka‘b b. Mâlik'e ait beyitlerde ise Allah Resûlü, Allah'tan başka Rab olmadığı, kafir, Cehennem ve Cehennem ateşi gibi İslâm dininin beraberinde getirdiği terimler ve ifadeler yer almaktadır. Her iki şaire ait beyitlerde dönemin yaygın olarak kullanılan savaş düzeni ve savaş araç gereçleri ile ilgili ipuçlarına da rastlanmaktadır. Çalışmada sona gelindiğinde edinilen kanaatler sonuç kısmında toparlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Nakîza, Hz. Peygamber Dönemi, Dırâr b. el-Hattâb, Ka‘b b. Mâlik, Bedir

Teşekkür

Cumhuriyet İlahiyat Dergisi'nin değerli akademisyenlerine akademik çalışmaları yayınlanma yolunda yapmış oldukları takdire şayan katkılar sebebiyle teşekkürlerimi arz ediyorum.

Kaynakça

• ‘Abbâs b. Mirdâs. Dīvān. thk. Yahyâ el-Cebbûrî. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 1991.
• ‘Abdunnûr, Cebbûr. el-Mu‘cemu’l-edebī. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1979.
• ‘Abîd b. el-Abras. Dīvān. şrh. Eşref Ahmed ‘Adra. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1994.
• ‘Âsî, Mîşâl. Ya'kûb, Emîl. el-Mu‘cemu’l-mufassal fi’l-lugati ve’l-edeb. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• ‘Askalânî, Ahmed b. Ali b. Hâcer. el-İsābe fī temyīzi’ṣ-ṣaḥābe. thk. 'Abdullah b. 'Abdulmuhsin et-Turkî. Kahire: Merkezu Hecr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-‘Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 2008.
• Asfâhânî, Ebu'l-Ferec 'Ali b. el-Huseyn. Kitābu'l-Agānī. thk. İhsân 'Abbâs vd. Beyrut: Dâru Sâdır, 2002.
• Bekrî, Ebû ‘Ubeyd 'Abdullah b. 'Abdulazîz. Mu‘cemu me’sta‘cem. thk. Mustafa es-Sakkâ. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kutub, 1945.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâ'îl b. İbrahîm b. el-Mugîra el-Cu‘fî. el-Cāmi’u’ṣ-ṣaḥīḥ. thk. Muhibbudîn el-Hatîb vd. Kahire: el-Mektebetu’s-Selefiyye, 1400.
• Câhız, Ebû ‘Usmân ‘Amr b. Bahr. el-Ḥayavān. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Şeriketu Mektebeti ve Matba‘ati Mustafa el-Bâbî el-‘Halebî ve Evlâduh, 1965.
• Cevherî, İsmâ'îl Hammâd. eṣ-Ṣıḥāḥ tācu’l-lugati ve ṣıḥāḥu’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed ‘Abdulgafûr ‘Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1984).
• Cezerî, ‘İzzuddîn b. el-Esîr Ebi’l-Hasen 'Ali b. Muhammed. Usdu’l-gābe fī ma‘rifeti’ṣ-ṣahâbe. thk. eş-Şeyh 'Ali Muhammed Mu‘avvad vd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, ts.
• Cundî, Muhammed Selîm. İmru’u’l-Ḳays. Birleşik Krallık: Muessesetu Hindâvî, 2017.
• Cerbû', Abdullah Suleymân. "Eseru'l-İslām fī şi'ri'ṣ-ṣaḥābiyyi'l-celīl Ka'b b. Mālik el-Ensārī", Mecelletu'l-Bahsi'l- 'İlmī ve't-Turāsi'l-İslāmī. Cidde: Câmi'atu'l-Melik ‘Abdilazîz Kulliyyetu'ş-Şerî'ah ve'd-Dirâsâti'l-İslâmiyye, 1982.
• Dırâr b. el-Hattâb el-Fihrî. Dīvān. thk. Fârûk Useylim b. Ahmed. Beyrut: Dâru Sâdır, 1996.
• Ekim, Tahsin Bedir Savaşı’nı Hazırlayıcı Etkenler ve Sonuçları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzību'l-luga. tkd. 'Abdusselâm Hârûn. Kahire: Dâru'l-Kavmiyyeti'l- 'Arabiyye, 1964.
• Fayda, Mustafa. “Bedir Gazvesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/326 İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed. Kitābu'l-'ayn. thk. 'Abdulhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-'İlmiyye, 2003.
• Ferrûh, 'Umar. Tārīhu'l-edebi'l-'Arabī. Beyrut: Dâru'l-'İlm li'l-Melâyîn, 1981.
• Fihrî, Dırâr b. el-Hattâb. Dīvān. thk. Fârûk Useylim b. Ahmed. Beyrut: Dâru Sâdır, 1996.
• Gökgöz, Turgay, “Arap Şiirinde Nakiza Türü”. Nüsha. cilt 20/sayı 51 (2020), 31-56.
• İbn ‘Asâkir, Ebu’l-Kâsım, 'Ali b. el-Hasen b. Hibetullâh b. 'Abdullah eş-Şâfi‘î. Tārīhu medîneti Dimaşḳ. thk. Muhibbuddîn Ebû Sa‘îd vd. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1995.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed 'Abdulmelik. Sīretu’n-Nebī. thk. Mecdî Fethi es-Seyyid. Tanta: Dâru’s-Sahâbe Li’t- Turâs, 1995.
• İbn Kesîr, ‘İmâdudîn Ebi’l-Fidâ İsmâ'îl b. ‘Amr. el-Bidāyetu ve’n-nihāye. thk. 'Abdullah b. 'Abdulmuhsin et-Turkî. Cîze: Hecr li’t-Tıbâ‘ati ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘ ve’l-İ‘lân, 1999.
• İbn Manzûr. Lisānu'l-'Arab. Kahire: Dâru'l-Ma'ârif, ts.
• İbn Sa'd b. Menî‘ ez-Zuhrî. Kitābu’ṭ-ṭabaḳāti’l-kebīr. thk. ‘Ali Muhammed ‘Umar. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 2001.
• İbn Sellâm, Muhammed el-Cumahî. Ṭabakātu fuḥûli’ş-şu‘arâ’. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Cidde: Dâru’l- Medenî, ts.
• İmru’u’l-Kays. Dīvān. thk. Mustafa ‘Abduşşâfî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2004.
• Ka‘b b. Mâlik el-Ensârî. Dīvān. thk. Sâmî Mekkî el-‘Ânî. Bağdat: Mektebetu’n-Nahda, 1966.
• Kabeş, Ahmed. Mecma'u'l-ḥikem ve'l-ems̠āl fi'ş-şi'ri'l-'Arabī. Dimaşk: Dâru'r-Raşîd, 1979.
• Mâlikî, Muhammed b. Yahyâ b. Muhammed b. Yahyâ b. Ahmed b. Ebî Bekr. et-Temhīd ve’l-beyān fî maḳteli’ş- şehīd ‘Us̠mān. thk. Ahmed Ferîd el-Hicâzî vd. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-'İlmiyye, 2003.
• Muberrid, Ebu’l-‘Abbâs Muhammed b. Yezîd. el-Fādıl. thk. ‘Abdulazîz el-Meymenî. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l- Mısriyye, 1995.
• Nas, İhsân. el-‘Asabiyyetu’l-ḳabeliyye ve eseruhâ fi’ş-şi‘ri’l-umevī. Dimaşk: Dâru’l-Fikr, 1973.
• Nemerî, Yûsuf b. 'Abdullah b. 'Abdilazîz el-Kurtubî. el-İstī‘āb fī ma‘rifeti’l-aṣḥāb. thrc. ‘Âdil Murşid. Amman: Dâru’l-A‘lâm, 2002.
• Nîsâbûrî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Mecma‘u’l-ems̠âl. thk. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd. Kahire: Matba‘atu’s-Sunneti’l-Muhammediyye, 1955.
• Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Ebî Hâtim Muhammed b. İdrîs b. el-Munzir et-Temîmî el-Hanzalî. Kitābu'l-cerḥ ve't-ta'dīl. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-'İlmiyye, 1953.
• Saffâr, İbtisâm Merhûn. el-Emālī fi'l-edebi'l-islāmī. Amman: Dâru'l-Minhâc, 2005.
• Suheylî, Abdurrahmân. er-Ravḍu’l-unuf fī şerhi’s-Sīreti’n-Nebeviyye li’bn’i-Hişām. thk. ‘Abdurrahmân el-Vekîl. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-İslâmiyye, 1967.
• Şâyib, Ahmed. Tārīhu’n-nakāiḍ fi’ş-şi‘ri’l-‘Arabī. Kahire: Mektebetu’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1954.f
• Yeşildağ, Abdussamed. “Sadru’l-İslâm Dönemi Nakâid Şiirleri Üzerine”. Nüsha. cilt 19/sayı 49 (2019), 121-150.
• Yıldız, Neslihan Siyer ve Meğazi Eşliğinde Kur’an Vahyini Okumak Enfâl Sûresinde Bedir Savaşı Örneği. Ankara: Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.