Allah'ın Hükümleriyle Hükmetme Meselesi: Maide Suresi 44., 45. ve 47. Ayetler Özelinde

Yıl 2023, Cilt: 27 Sayı: 2, 310 - 328, 15.12.2023

Nasi Aslan , Derviş Dokgöz

https://doi.org/10.18505/cuid.1333186

Öz

Mâide suresi 44, 45 ve 47. ayetlerin sonunda umum sîgasıyla, “Allah’ın indirdikleriyle hükmetmeyenlerin kâfirler, zâlimler ve fâsıklar” olarak nitelendiği görülmektedir. Özellikle surenin 44. ayetinde Allah’ın indirdikleriyle hükmetmeyenlerin kafirlikle nitelenmiş olması erken dönemden beri tartışma konusu olmuştur. Ayette belirtilen küfür kapsamına kimlerin girdiği, ayetin muhatabının kimler olduğu, buradaki küfrün Allah’ı inkar ve İslam’dan tamamen çıkma şeklindeki küfür mü yoksa bundan farklı bir küfür mü olduğu konularında müfessirler arasında birçok farklı görüş ortaya çıkmıştır. Bu konuya dair müfessirlerin tartışmalarının genelde ayetin kimleri kapsadığı ve küfür yani dinden çıkma konusu üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu makalede öncelikle ilk dönem tefsir kaynaklarında yer alan, bu ayetlerin sebebi nüzulüne dair bilgiler aktarılmıştır. Bunun yanında ilgili ayetlerin muhatabının kimler olduğuna, ayetlerde kafir, zalim ve fasık olarak nitelenenler kapsamına kimlerin girdiğine dair görüşlere de yer verilmiştir. Sebeb-i nüzule dair kaynaklarda yer alan bilgilerden anlaşıldığına göre bu ayetler Yahudilerin, Allah’ın Tevrat’ta koyduğu hükümleri tahrif etmeleri, çeşitli yollarla değiştirmeleri ve insanlar arasında çeşitli şekillerde ayırım yaparak uygulamaları nedeniyle inmiştir. Maide suresindeki ilgili ayetler ile tüm bu haksızlık, hukuksuzluk ve adaletsizlikler ortadan kaldırılmış ve bunları yapan Yahudiler şiddetle eleştirilmiştir. Bu durumdan hareketle bir kısım müfessir tarafından ilgili ayetlerin hükmünün nüzul sebebine hasredilerek ayetteki kafir, zalim ve fasık şeklindeki nitelemelerin yalnızca bu davranışları yapan Yahudileri kapsadığı şeklinde yorumlandığı görülmektedir. Ancak ilgili ayetlerin nüzulüne ilişkin bilgiler, her ne kadar bu ayetlerin Yahudiler hakkında nazil olduğunu gösterse bile, bu durum ayetin kapsamının sadece onlarla sınırlı olmasını gerektirmemektedir. Zira hem Kur’an mesajlarının genel olarak evrensel oluşu hem de ayetlerdeki hitabın umumi şekilde gelmiş olması bu hükümlerin sadece belli bir gruba tahsisine imkân vermemektedir. Ayrıca istinbat kurallarına göre şer’î bir hükmün konulmasında sebebin hususi oluşu, hükmün umumiliğine engel değildir. Açıklanan bu esaslar çerçevesinde düşünüldüğünde ayetlerdeki hükümlerin bu şekilde sadece belli bir zümreye tahsis edilerek hükmünün daraltılmasının doğru bir yaklaşım tarzı olmadığı ortaya çıkmaktadır. Bu makalede ilgili ayetlerin fıkıh usulündeki delalet türleri yönüyle değerlendirilmesi halinde ortaya çıkan anlam zenginliğine dikkat çekilmek istenmiştir. Hüküm çıkarma yönünden ele alındığında şer’î hükümlerin dayanağı olan Kur’an ve hadis metinleri yalnızca ibarelerinin delaleti ile hükme işaret etmezler. Bunun yanında işaretin delaleti, iktizanın delaleti gibi farklı delalet yolları ile de birçok hükmün elde edilmesine olanak sağlarlar. İşte konumuz dahilindeki ayetlerin de bu şekilde farklı delalet türleri açısından değerlendirildiğinde birçok yeni hükme ve önemli hukuki ilkelere işaret ettiği görülmektedir. Buna göre ayetlerin özellikle sebeb-i nüzulü ve bağlamı da dikkate alınarak delalet ettiği anlamlar incelendiğinde ilk olarak adalet ilkesine titizlikle uyulmasına işaret edildiği görülmektedir. Bunun yanında hukukun üstünlüğüne ve kanun önünde eşitlik ilkelerine de ayetlerde işaret bulunmaktadır. Zira bu ilkelere aykırı davranışların ayette şiddetle reddedildiği görülmektedir. Ayrıca devlet başkanının yetkilerinin de kısıtlı olduğuna, Allah’ın açık hükümlerinin bulunduğu yerde farklı yönde ictihad faaliyeti yürütülemeyeceğine ve kanuna karşı hile yollarına gidilemeyeceğine de işaret yoluyla delalet ettiği görülmektedir. Bu şekilde bir yaklaşım, gaî açıdan (makâsıd açısından) da önemli olup, böylece Şâriʿin bu ayetler çerçevesinde gözettiği maslahatlar daha geniş çerçevede ortaya çıkarılmış olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Allah’ın hükümleri, Maide Suresi, Hukukun Üstünlüğü, Kanun Önünde Eşitlik

The Issue of Ruling With Allah's Provisions: In Specific to the 44th, 45th and 47th Verses of Surah al-Maida

Öz

At the end of the verses 44th, 45th, and 47th of the Surat al-Māʾida, it is seen that those who do not judge by what Allah has revealed are described as unbelievers, oppressors, and fāsiqs with the general expression. Especially in verse 44th of the surah, the fact that those who do not judge by Allah's revelations are characterized as misbelievers has been a subject of debate since the early period. Many different opinions have been expressed by the mufassirs about who are included in this scope, who are the addressees of the verse, whether the” kufr” here is blasphemy in the form of denying Allah and leaving the religion, or is it a different type of “kufr”. As it is understood from the information in the sources regarding the asbāb al-nuzūl of these verses were revealed as the Jews destroyed the provisions set by Allah in the Torah, changed them with various ways, and discriminated between people in various ways and applied them. With the relevant verses in Sūrah al-Māʾida, all these injustices, lawlessness, and unfairness were made away and the Jews who committed them were strongly criticized. In this regard, it is seen that some commentators have devoted themselves to the reason for the verdict of the relevant verses and interpreted the characterizations in the verse as infidels, cruel, and fāsiqs as covering only the Jews who committed these acts. However, even if the information about the contents of the relevant verses shows that these verses are about the Jews, this does not mean that the scope of the verse should be limited to them. Because both the universality of the messages of the Qur'an in general and the fact that the address in the verses came in a public way do not allow these provisions to be allocated only to a certain group. In addition, according to the rules of istinbat, the fact that the reason for making a religious provision is specific does not prevent the generalization of it. When considered within the framework of the principles we have explained, it becomes clear that narrowing down the provisions of the verses by allocating them only to a certain group is not a correct approach. In this article, it is aimed to draw attention to the richness of meaning that emerges when the relevant verses are evaluated in terms of the types of indications in the fiqh method. When the verses within our subject are evaluated in terms of the types of indications, it is seen that these verses indicate that the implementation of a provision in force cannot be avoided. In the relevant verses, it's concluded that important principles and rules of law such as the realization of justice, the rule of law, equality before the law, no one's being privileged in the sight of the law, the powers of the head of state are limited, that there is no place for ijtihad where Allah's clear judgment exists.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Allah, Surat al-Maida, Rule of Law, Equality Before the Law.

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa. Mecelle-i Aḥkāmı ʿAdliyye. İstanbul: Matbaʿatü Osmaniyye, 1300(h.).
• Ak, Ahmet. “Ebu'l-Müîn en-Nesefî'ye Göre İman-Amel İlişkisi”. Dini Araştırmalar 8/24 (2006), 245-252.
• Âmidî, Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-fıkh. thk. Abdurrezzak Afîfî. 4 Cilt. Riyad: Dâru’s-Samiî, 2003.
• Apaydın, Yunus. İslam Hukuk Usûlü. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2017.
• Aslan, Nasi. “Adalet Medeniyeti Üzerine”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 28 (2016), 9-27.
• Aslan, Nasi. “Hukukun Üstünlüğü ve İslâm Hukuku”, İslâmî Araştırmalar/Journal of Islamic Research 14/2 (2001), 252-266.
• Beydâvî, Nâsıruddîn Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Reşîd, 2000.
• Buhârî, Abdülaziz b. Ahmed. Keşfü’l-esrâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-sahîh. Dımeşk: Dâru İbni Kesîr, 2002.
• Çelikan, Serkan. Mecelle’nin Külli Kaidelerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2023.
• Demir, Halis –Aydoğdu, Necdet. “Hadis ve Fıkıh Usûlü Alimlerinin Hadislerin Değerlendirilmesine Farklı Yaklaşımları Üzerine Bir İnceleme: Muâz’ın (r.a.) İctihad Hadisi Örneği”. Artvin Çoruh Üniversitesi İlahiyat Araştırmaları Dergisi 4/1 (Haziran 2020), 44-68.
• Demirci, Sabri. “Maide Suresi 44, 45 ve 47. Ayetleri Hakkında Müfessirlerin Görüşlerinin Tahlili”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11/2 (Ağustos 2013), 391-413.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Muhammed b. Salih er-Râcihî. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, ts.
• Ebüssuûd Efendi, İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’l-kitâbi’l-kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsil Arabiy, ts.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• Erturhan, Sabri. “Hadd Ve Kısas Cezalarının Tarihselliği Veya Evrenselliği Sorunu”, İslam Ceza Hukuku Uluslararası Sempozyumu Tebliğler Kitabı, ed. Refik Korkusuz-Abdurrahman Eren. 1/476-513. İstanbul: Lale Yayıncılık, 2017.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfâ, thk. Muhammed Abdusselam Abduşşâfiî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1993.
• Gözlügöl, Said Vakkas. “Uluslararası Hukuk Boyutuyla Hukukun Üstünlüğü”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 17/1-2 (2013), 1423-1453.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîrü’l- Kur’âni’l-ʿAzîm. 8 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1999.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid. et-Tahrîr fî usûli’l-fıkh. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbî'l- Halebî, 1351(h.).
• Karaman, Hayreddin. “Adalet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/343-344. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Kallek, Cengiz. “Vesk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/70. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Köse, Saffet. İslam Hukukunda Kanuna Karşı Hile. İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 1996.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el- Câmiʿ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et- Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’t-tevhîd (Açıklamalı Tercüme). çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsam Yayınları, 2014.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr, Tevilâtü’l-Kur’an, çev. Sadık Kemal Sandıkçı. 17 cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2016.
• Mukâtil b. Süleymân, Tefsîru Mükâtil b. Süleymân. 5 Cilt. Beyrut: Müessetü Târîhu’l-Arabiy, 2002.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-sahîh. Riyad: Dâru Tayyibe, 2006.
• Nesefî, Ebu'l-Muin. Tabsıratü'l-edille fî usûli'd-dîn, thk. Hüseyin Atay–Şaban Ali Düzgün. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât. Tefsîru’n-Nesefî (Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-teʾvîl). thk. Yusuf Ali Bedîvî. Beyrut: Dâru'l- Kelimü't-Tayyib, 1998/1419.
• Pezdevî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed. Kenzü’l-vüsûl ilâ ma’rifeti’l-usûl. Karaçi: Mîr Muhammed Kütüphane Merkezi, ts.
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-ġayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1981.
• Salim b. Zekvân, es-Sîre (Bir Haricî/İbadî Klasiği), çev. Harun Yıldız. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2011.
• Şehristânî, Ebü’l- Feth Muhammed Abdulkerim. el-Milel ve’n-nihal. thk. Ahmed Fehmi Muhammed. 3 Cilt. Beyrut: Daruʹl Kütübiʹl İlmiyye, 1992.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et- Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Udeh, Abdülkadir. İslam Hukuku ve Beşeri Hukuk (Teşri’u’l-Cinâî). çev. Ruhi Özcan-Ali Şafak. Ankara: Rehber Yayıncılık, 1990.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. Tefsîru’l-keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2009.
• Zeydan, Abdulkerim. el-Vecîz fî şerhi’l-kavâidi’l-fıkhiyye fi’ş-şerîaʿti’l-İslâmiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2015.
• Zeydan, Abdulkerim. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Bağdat: Müessesetü Kurtuba, 1976.
• Zuhaylî, Vehbe. Tefsîrü’l-Münîr. 16 Cilt. Şam: Dâru’l-Fikr, 2009.