Dinî Kimliğin Oluşumunda Çocukluk Döneminin Etkisi Rol Teorisi Bağlamında Psikolojik Bir Analiz

Yıl 2023, Cilt: 27 Sayı: 2, 684 - 705, 15.12.2023

Şerife Ericek Maraşlıoğlu , Saffet Kartopu

https://doi.org/10.18505/cuid.1341334

Öz

Hayata gözlerini açan insanoğlu, kendisini bir dinî geleneğin ve kültürün içerisinde bulur. Dinî sözler ve telkinlerle karşılaşır, dinî nesne ve mekânları müşahede eder, dindar kimselerle görüşür ve onlarla iletişim içerisinde hayatını sürdürür. Din hakkında ailesinden, çevresinden çeşitli bilgiler öğrenir; dinî ibadetlerini yerine getiren insanları görür ve zaman zaman bu ibadetlere kendisi de katılır. Sorular sorar, araştırmalar yapar, dinî söz ve kavramları kullanmaya yönelir. Çocukluk dönemi, yetişkinlik dönemi dinî inanç, tutum ve davranışlarının oluşmasında başka bir deyişle dinî kimliği inşasında önemli etkiye sahiptir. Bu çalışma kapsamında bireysel ve kolektif dinî kimliğin kökenleri, çocukluktan yetişkinliğe kadar olan dinî deneyimler ve kültürel bağlamlar incelenmiştir. Böylece, katılımcıların dinî anlatılar ve geleneklerden edindiği referans çerçevelerini anlamlandırarak dinî kimliklerini nasıl inşa ettikleri araştırılma yoluna gidilmiştir. Bu bağlamda dinî kimliğin inşasını şekillendiren ve tanımlamaya yardımcı olan faktörler teorik ve alan araştırması olmak üzere iki boyutta analiz edilmiştir. 2021-2022 yılları arasında Kahramanmaraş’ta ikamet eden 25-75 yaş arasında 60 katılımcı ile görüşülmüştür. Çalışmada yetişkin dindar bireylerin dinî kimliklerini nasıl inşa ettikleri ile ilgili elde edilen bulguların analizi nitel veri toplama yöntemlerinden fenomenolojik desen kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Çalışmada fenomenolojik desenle özdeşleşmiş olan amaçlı örneklem yöntemi ile katılımcılar seçilmiş, 5 ana kategori ve 13 alt kategori için ayrı ayrı hazırlanmış yarı yapılandırılmış sorularla 40-160 dakika arasında yüz yüze derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Elde edilen veriler MAXQDA 12 paket programı ile analiz edilmiş ve kategoriler oluşturulmuştur. Bu noktada araştırmamızda Bir insanın dinî kimliğinin şekillenmesinde ve sürdürülmesinde etkili olan faktörler nelerdir? sorusuna araştırma bulguları çerçevesinde cevap aranmaktadır. Rol kuramının temel yaklaşımlarından hareket eden çalışma sonucunda elde edilen bulgulardan hareketle bireyin dini kimliğini inşasında “aile” faktörünün önemli olduğu gözlemlenmiştir. Dinî kimliğin şekillenmesinde aile üyelerinden etkili olanlar anne-baba olmasının yanında bazı katılımcıların üzerinde ailenin diğer büyüklerinden büyük-anne, büyük-baba gibi aile fertlerinin de etkisi olduğu gözlemlenmiştir. Bunun yanı sıra ailenin veya çevrenin yönlendirmesi ile gidilen okul ve kursların, tanışılan din görevlisi ve dini grupların, takip edilen medya programlarının aileden sonra bireyin dinî kimliği inşasını etkileyen faktörler olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada aynı zamanda dinî metinlerin ve folklorik öğelerin, bireyin yaşantısında sembolik olarak yansıtılan kılık kıyafet tarzı, yeme içme gibi seçimlerin yapılmasında, dinî emirlerinin ve ahlâkî ilkelerin uygulanmasında kısacası dinî kimliğinin inşasında kalıp roller sağladığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Deneyim, Dindarlık, Çocukluk, Kimlik, Rol Teorisi

The Effect of Childhood on the Formation of Religious Identity: A Psychological Analysis in the Context of Role Theory

Öz

A human who open their eyes to life finds themselves within a religious tradition and culture. They encounter religious objects and places, meets religious people and live in communication with them. They learn about religion from their family and their surroundings; they see people who perform their religious worship, and from time to time, they themselves participate in these worships. They ask questions, do research, and turn to the use of religious words and concepts. Childhood period has a significant impact on the formation of religious belief, attitudes and behaviours in adulthood, in other words, on the construction of religious identity. The study examined the origins of individual and collective religious identity, religious experiences from childhood to adulthood and cultural contexts. Thus, it was investigated that how participants constructed their religious identities by making sense of the reference frameworks that they acquired from religious narratives and traditions. In this context, the factors that shape and define the construction of religious identity have been analysed in two dimensions, theoretical and field research. 60 participants aged 25 to 75 living in Kahramanmaraş were interviewed in between 2021 and 2022. The study analysed findings about how adult religious individuals build their religious identities using phenomenological patterns from qualitative data collection methods. In the study, the participants were selected with the purposeful sampling method identified with the phenomenological pattern and the study conducted 40-160 minutes of face-to-face in-depth interviews with semi- structured questions prepared separately for 5 main and 13 sub-categories. The data obtained was analysed and categorised using the MAXQDA 12 package program. At this point in our research, the question of what are the factors that influence the formation and maintenance of a person’s religious identity is sought in the framework of the research findings. According to the findings obtained as a result of the study which is based on the basic approaches of role theory it has been observed that the family factor is prominent in building an individual’s religious identity. In addition to the influence of parents on family members in shaping religious identity, it has been observed that some participants are influenced by extended family members such as grandparents. On the other hand, it has been found that schools and courses attended under the referral of the family or the society, the religious officials and religious groups met, and media programmes followed are factors that influence the building of the individual’s religious identity after the family. It has been determined that religious texts and folkloric elements provide stereotyped roles in making choices such as the style of clothing eating and drinking, which are symbolically reflected in the individual’s life, in the implementation of religious orders and moral principles, in short, the construction of religious identity.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Experience, Religiosity, Childhood, Identity, Role Theory

Kaynakça

• Argyle, Michael. Psychology and Religion: An İntroduction. New York: Routledge, 2000.
• Ayim-Aboagye, Desmond. The Function of Myth in Akan Healing Experience: A Psychological İnquiry İnto Two Traditional Akan Healing Communities. Uppsala: Uppsala University, 1993.
• Ayten, Ali. “Kimlik ve Din: İngiltere’deki Türk Gençleri Üzerine Bir Araştırma”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2012), 101-119.
• Budak, Selçuk. Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2000.
• Capps, Donald. “Sundén’s Role-Taking Theory: The Case of John Henry Newman and His Mentors”. Journal for the Scientific Study of Religion 21/1 (Mart 1982), 58. https://doi.org/10.2307/1385570
• Demi̇r, Hüdanur - Çinar, Mehmet. “Gençlerin Beş Vakit Namaz Kılma Durumlarını Etkileyen Faktörlerin CHAID Analiz Yöntemi ile İncelenmesi”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/3 (2022), 1016-1029. https://doi.org/10.17859/pauifd.1205116
• Enninger, Werner. “Giyim”. çev. Nebi Özdemir. Milli Folklor Dergisi 39 (1998), 92-96.
• Ericek Maraşlıoğlu, Şerife. “Hjalmar Sunden’in Rol Kuramı ve Din Psikolojisi Çalışmaları Üzerindeki Etkisi”. International Journal of Socıal Humanities Scıences Research 10/94 (2023), 931-936.
• Geels, Antoon - Wikström, Owe. Den Religiosa Manniskan: En İntroduktion Till Religionspsykologin. Stockholm: Natur & Kultur Akademisk, 2012.
• Güngör, Erol. Ahlâk Psikolojisi ve Sosyal Ahlâk. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 4. Basım, 1997.
• Hjärpe, Jan. “Legitimering av Krig och Fred i Muslimsk Tankevärld”. Bloms Boktrykeri 71/3 (1995), 103.
• Holm, Nils G. Din Psikolojisine Giriş. çev. Abdulkerim Bahadır. İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
• Holm, Nils G. Religionsvetenskapliga Skrifter. Åbo: Åbo akademi, 1993.
• Holm, Nils G. “Sunden’s Role Theory and Glossolalia”. Journal for the Scientific Study of Religion 26/3 (September 1987), 383. https://doi.org/10.2307/1386441
• Holm, Nils G. Tungotal och Andedop: En Religionspsykologisk Undersökning av Glossolali hos Finlandssvenska Pingstvänner. Uppsala: Uppsala Universitet, 1976.
• Hood, Ralph W. et al. The Psychology of Religion: An Empirical Approach. New York: Guilford Press, 4th ed., 2009.
• James, William. The Principles of Psychology: İn Two Volumes. New York: Henry Holt, 1995.
• Källstad, Thorvald. John Wesley and the Bible: A Psychological Study. Stockholm: Nya Bokförlags Aktiebolaget, 1974.
• Karslı, Necmi. “Beş Faktörlü Kişilik Yapısı ve Dindarlık”. Dindarlık Kişilik ve Ruh Sağlığı. ed. Nevzat Gencer - Muammer Cengil. 36-62. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2020.
• Kartopu, Saffet. Umudun Psikolojisi ve Teolojisi-Umudun Psiko-Teolojik Dönüşümlerinin Doğum Travması Bağlamında Analizi-. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2020.
• Kimter, Nurten. “Namaz ve Psikolojik İyi Olma Arasındaki İlişki Üzerine Bir İnceleme”. EKEV Akademi Dergisi 68 (2016), 299-332.
• Kirkpatrick, Lee A. Attachment, Evolution, and the Psychology of Religion. New York: Guilford Press, 2005.
• Kuş, Elif. Nicel-Nitel Araştırma Teknikleri. Ankara: Anı Yayıncılık, 2003.
• Korkmaz, Sezai. “Üniversite Öğrencilerinde Selfitis, Narsisizm, Dini Davranış ve Dini İbadet İlişkisi”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 1089-1119. https://doi.org/10.46353/k7auifd.725660
• Lans, Jan van der. Religieuze Ervaring en Meditatie. Deventer: Loghum Slaterus, 1980.
• Mol, Hans. Kimlik ve Kutsal: Yeni Bir Sosyal Bilimsel Din Teorisi. çev. Darende Ömer Faruk - Taştan Abdulvahap. Kayseri: Kardeşler Matbaası, 2020.
• Pamuk, Akif. Kimlik ve Tarih: Kimliğin İnşasında Tarihin Kullanımı. İstanbul: Yeni İnsan Yayınevi, 1. Basım, 2017.
• Pettersson, Thorleif. The Retention of Religious Experiences. Stockholm: Almqvist & Wiksell international, 1975.
• Schultz, Duane P. - Schultz, Sydney Ellen. Theories of Personality. Boston: Cengage Learning, 11th edition, 2017.
• Stifoss-Hanssen, Hans. “Roles Constitute Religious Experience: Fiction and Fact in Hjalmar Sunden’s Role Theory, Attribution Theory and Psychodynamic Theory”. Sunden’s Role Theory - an Impetus to Contemporary Psychology of Religion. ed. Nils G Holm - Jacob A. Belzen. 105-127. Åbo: ÅboAkademi, 1995.
• Sundén, Hjalmar. Die Religion und die Rollen : Eine psychologische Untersuchung der Frömmigkeit. Boston: Reprint, 1966.
• Şahi̇n, İlkay. “Dinî Hayatın Ritmi: Ritüel ve Müzik”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49/2 (2008), 269- 285. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000979
• Turner, Victor. From Ritual to Theatre: The Human Seriousness of Play. New York: PAJ Publications, 1982.
• Turner, Victor. The Ritual Process: Structure and Anti-Structure. Ithaca: Cornell University Press, 1977.
• Unger, Johan. On Religious Experience. Uppsala: Acta Universitas Uppsaliensis, 1976.
• Wikstrom, Owe. “Attribution, Roles and Religion: A Theoretical Analysis of Sunden’s Role Theory of Religion and the Attributional Approach to Religious Experience”. Journal for the Scientific Study of Religion 26/3 (Semtember 1987), 390. https://doi.org/10.2307/1386442
• Wikstrom, Owe. Guds Ledning: En Explorativ Religionspsykologisk Studie av Fromheten hos ett Antal Västerbottniska Aldringar, med Särskild Hänsyn Tagen Till Upplevelsen av Guds Ledning. Uppsala: Acta Universitatis Upsaliensis, Doktora Tezi, 1975.
• Wulff, David M. Psychology of Religion: Classic and Contemporary. New York: John Wiley & Sons, 2nd ed., 1997.
• Yapıcı, Asım. “Dinî Grup Kimliği: Kimlik ve Dini Aidiyetler”. Kimlik ve Din. ed. Abdullah Özbolat - Mustafa Macit. 41-65. Adana: Karahan Kitabevi, 2016.
• Yapıcı, Asim. Din kimlik ve Ön Yargı: Biz ve Onlar. Adana: Karahan kitabevi, 2004.
• Yıldırım, Ergün. Simurgun Kanatları Sosyal Teori ve Din. İstanbul: Tezkire Yayınları, 2016.
• Yörükan, Turhan. Alfred Adler Sosyal Roller ve Kişilik. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.