Ijāzah in Arabic Poetry as an Improvisational Poetry Reciting Skill

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 1, 350 - 369, 15.06.2024

Fatih Yavaş

https://doi.org/10.18505/cuid.1413113

Öz

Poetry has been one of the most important branches of art in Arab culture since ancient times, perhaps the first. In Arab societies, where poetry and therefore poets are highly respected, one of the criteria that gives value to a poet is his ability to recite poetry extemporaneously, his ability to respond to his interlocutor, and his quick wit. Ijāzah, which means a poet's improvisational continuation of another poet's poem with the same content, meter and rhyme, is a poetic skill whose roots go back to the Age of Ignorance. For this reason, the study deals with the characteristics of this skill, which has been sought after in poets since ancient times and aims to reveal why it is important for poets to have ijazah as a virtue. In the article, the definition, types and methods of ijazah are emphasized by using the document analysis method, one of the qualitative research methods, and the differences between these types are explained with the examples given. In addition, the ways in which ijāzah differs from naḳīḍa, which is a type of poetry sung in a bedīhī way, and from muʿāraḍa type poems, which are written with the intention of presenting a poem that is better than a poem that has been sung before, although not improvised, have been touched upon. The reasons that led poets to ask for ijāzah were examined through examples, and it was determined that the poems of the type of ijāzah emerged as a result of a poet challenging another poet, a desire to test his poetry without a challenge, a request for help in the continuation of the poem, or a joking argument between poets. The content analysis of the couplets uttered by the poet who wants his poem to continue (mustajīz) and the poet or poets who continues the poem (mujīz) has pointed out the differences between them. It has been observed that the sections spoken by the poet who wants to add to the poem in the ijāzah type poems and the poet who continues the poem are not of the same length. As a result, it has been concluded that the ijāzah type poems, which require the unity of content, meter and rhyme, have a flexible structure in terms of the sections spoken by the parties. In addition, one of the issues that was determined was that in some examples of ijāzah, although the meter and rhyme were adhered to, the subject changed. While it is generally observed that a literary purpose is not at the forefront in ijāzah, which are characterized by two or more poets composing a poem together, some poets have exhibited an extremely rich expression example in terms of style in the couplets they added. Another point that should be emphasized in terms of the results of the research is that ijāzah type poems consist of short poems, as they do not allow for any preparation beforehand. Another feature worth mentioning about these poems is that the poets used different themes such as qualification, satire, ġazal and complaint in the examples of ijāzah that they said with different motives. As a result, ijāzah type poems have long existed in Arab society as a type of poetry that shows the power and skill of the poet, reflects the literary taste of the living environment, and contains important data about the socio-cultural structure of the society.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Poetry, Ijâzah, Tamlît, Mumâtana

Doğaçlama Şiir Söyleme Becerisi Olarak Arap Şiirinde İcâze

Öz

Şiir kadim dönemlerden bu yana Arap kültüründe en önemli sanat dallarından biri belki de birincisi olagelmiştir. Şiirin ve dolayısıyla şairlerin büyük bir itibar gördüğü Arap toplumunda şaire kıymet kazandıran ölçütlerden biri irticalen şiir söyleyebilmesi, muhatabına cevap verebilme yetisi ve hazırcevaplığıdır. Bir şairin başka bir şairin şiirini aynı muhteva, vezin ve kafiyede irticalen devam ettirmesi anlamına gelen icâze de kökleri Câhiliye Dönemi’ne kadar uzanan bir şairlik hüneridir. Çalışma bu nedenle şairlerde kadim dönemlerden bu yana aranan bu hünerin hususiyetlerini konu edinmekte, bir meziyet olarak icâzenin şairlerde niçin bulunmasına önem verildiğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Makalede nitel araştırma yöntemlerinden belge analizi yöntemi kullanılarak icâzenin tanımı, türleri ve yöntemleri üzerinde durulmuş, verilen örneklerle bu türler arasındaki farklılıklar izah edilmiştir. Ayrıca icâzenin yine bedîhî olarak söylenen bir şiir türü olan nakîzadan, irticalen söylenmese de öncesinde söylenmiş bir şiirden daha güzelini orta koyma saikiyle yazılan muʿâraza türü şiirlerden ayrıştığı yönlerine temas edilmiştir. Şairleri icâze istemeye sevk eden sebepler örnekler üzerinden incelemeye tabi tutularak icâze türü şiirlerin bir şairin başka bir şaire meydan okuması, meydan okuma olmaksızın şairliğini sınama isteği, şiirin devamı konusunda yardım talebi veya şairlerin aralarında şaka yollu atışması neticesinde ortaya çıktığı tespit edilmiştir. Şiirinin devamını isteyen şairle (müstecîz) şiiri devam ettiren şair (mücîz) veya şairlerin söylediği beyitlerin muhteva analizi yapılarak aralarındaki farklara işaret edilmiştir. İcâze türü şiirlerde şiire ekleme yapılmasını isteyen şairle şiiri devam ettiren şairin söylediği kesitlerin aynı uzunlukta olmadığı görülmüş, bunun sonucunda muhteva, vezin ve kafiye birliğini gerektiren icâze türü şiirlerin tarafların söylediği kesitler itibariyle esnek bir yapısının olduğu sonucuna varılmıştır. Buna ilaveten bazı icâze örneklerinde vezin ve kafiyeye bağlı kalınmasına rağmen konu değişiminin meydana geldiği de tespit edilen hususlardan biri olmuştur. İki veya daha çok şairin birlikte şiir inşâd etmesi şeklinde temayüz eden icâzelerde genelde edebî bir gayenin ön planda olmadığı müşahede edilirken bazı şairler ise ekleme yaptığı beyitlerde üslup açısından son derece zengin bir anlatım örneği sergilemişlerdir. Araştırmanın vardığı sonuçlar itibariyle vurgulanması gereken bir başka husus öncesinde bir hazırlık yapmaya imkân vermemesi dolayısıyla icâze türü şiirlerin kısa şiirlerden meydana gelmesidir. Şairlerin farklı saiklerle söylemiş olduğu icâze örneklerinde vasıf, hiciv, gazel, şikâyet gibi farklı temaları işlemiş olmaları bu şiirlerle ilgili zikre değer bir başka özelliktir. Netice olarak icâze türü şiirler eskiden beri Arap toplumunda şairin gücünü ve maharetini gösteren, yaşanılan ortamın edebî zevkini yansıtan, toplumun sosyokültürel yapısına dair önemli veriler ihtiva eden bir şiir türü olarak tebarüz etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Şiir, İcâze, Temlît, Mümâtene

Etik Beyan

Çalışmadaki bütün bilgileri etik davranışlar ve akademik kurallar çerçevesinde makaleye eklediğimi, kendime ait olmayan bilgiler için alınan kaynaklara doğru şekilde atıf yaptığımı ve makaleyi İSNAD Atıf Sisteminin yazım kılavuzuna uygun şekilde hazırladığımı beyan ederim.

Kaynakça

• ‘Akkâvî, İn‘âm Fevvâl. el-Mu‘cemu’l-mufaṣṣal fî ‘ulûmi’l-belâğa. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 2006.
• ῾Azzâm, Muhammed. el-Muṣtalahu’n-naḳdî fî’t-turâsi’l-edebî. Beyrut: Dâru’ş-Şarkı’l-῾Arabî, 2010.
• ‘Alevî, el-Muzaffer b. el-Faḍl. Naḍratu’l-ağrîḍ fî nuṣrati’l-ḳarîḍ. thk. Nuhâ Arif el-Hasen. Beyrut: Dâru Sâdır, 2. Basım, 1995.
• Bağcı, Abdullah Esat. “Arap Edebiyatında Bedîhenin Kavramsallaşma Süreci ve Müstakilleşme Sorunu Ali b. Ẓâfir’in Bedâi‛u’l-Bedâih İsimli Eseri Örneği”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (2023), 352-379.
• Buhârî, Ebî Abdillâh Muhammed b. İsmaîl. Ṣaḥîḥu’l-Buhârî. Dımaşḳ: Dâru İbn Kesîr, 2003.
• Cevherî, İsmail b. Ḥammâd. Kitâbu’l-ḳavâfî. thk. Kenan Demirayak. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, 1995.
• Çetin, Nihad Mazlum. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Kapı Yayınları, 3. Basım, 2021.
• Durmuş, İsmail. “Hiciv”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/447-449. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Durmuş, İsmail. “Şiir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/158-161. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Ebü’l-‘Aynâ. Dîvânu Ebi’l-‘Aynâ ve nevâdiruhu. Beyrut: Dâru Sâdır, 1994.
• Emîl Bedî‘, Ya‘kûb. el-Mu‘cemu’l-mufaṣṣal fî‘ilmi’l-‘arûḍ ve’l-ḳâfiye ve fünûnu’ş-şi‘r. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1991.
• Eminoğlu, Ali. Şekil ve Muhteva Yönünden Muallakât Kasideleri. Konya: Aybil Yayınları, 2017.
• Evsat, Ebu’l-Hasen Sa‘îd b. Mes‘ade el-Ahfeş. Kitâbu’l-ḳavâfî. thk. Ahmed Râtib en-Neffâh. Beyrut: Dâru’l-Emâne, 1974.
• Ezdî, Ebü’l-Hasen Cemâlüddîn Alî b. Zâfir b. el-Hüseyn. Bedâi‘u’l-bedâih. thk. Mustafa Abdulkâdir 'Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 2007.
• Ferâhîdî, el-Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-‘Ayn. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Yâkub. el-Ḳâmûsu’l-Muḥîṭ. thk. Muhammed Na‘îm el-‘Araksûsî. Beyrut: Müesssetu’r-Risâle, 8. Basım, 2005.
• Gökgöz, Turgay. “Arap Şiirinde Nakîza Türü”. Nüsha 51 (2020), 31-56.
• İbn Ḳuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. eş-Şi‘r ve’ş-Şu‘arâ. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-Ma‘ârif, 1982.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Reşîḳ, Ebû Ali el-Hasen el-Ḳayrevânî. el-‘Umde fî meḥâsini’ş-şi‘r ve âdâbih. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 5. Basım, 1981.
• İmruülkays. Dîvânu İmrii’l-Kays. thk. İbrâhîm Ebu’l-Faḍl. Kâhire: Dâru’l-Ma’ârif, 1984.
• Küçüksarı, Mücahit. “Osmanlı Dönemi Arap Şiirinde Taştîr”. Marife 15 (2015), 189-206.
• Maḳḳarî, Ahmed b. Muhammed et-Tilimsânî. Nefḥu’t-ṭîb min ğuṣni’l-Endelüsi’r-raṭib. thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1968.
• Matar Hüseyn, Müzâhim. “el-İcâzetü’ş-şi’riyye”. Mecelletü Külliyeti’l-Fıkhiyye Câmi’atü Kûfe 4 (2007), s.y.
• Maṭlûb, Ahmed. Mu‘cemu naḳdi’l-‘arabiyyi’l- ḳadîm. 2 Cilt. Bağdat: Dâru’ş-Şuûni’s-Seḳâfiyyeti’l-‘Amme, 1989.
• Merzübânî, Ebî Abdillah Muhammed b. İmran b. Musa. el-Muvaşşah fî meâhizi’l -‘ulemâ ‘ale’ş -şu‘ara. thk. Muhammed Huseyn Şemsüddîn. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1995.
• Özaydın, Abdülkerim. “Ali b. Zâfir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/459-460. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Slouh, Fahed. “el-İcâze fi’ş-şi’ri’l-endelüsî”. Al-Jinan 12 (2019), 93-118.
• Şâyib, Ahmed. Târîhu’n-nekâiḍ fi’ş-şi’ri’l-‘arabî. Kahire: Mektebetü’n-Nahda el-Mısriyye, 2. Basım, 1954.
• Şentemerî, el-A‘lem. Şi‘ru Züheyr b. Ebî Sülmâ. thk. Fahruddin Ḳabâve. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 3. Basım, 1980.
• 'Ukberî, Ebü’l-Bekâ. et-Tibyân fî şerhi’d-dîvân. thk. Kemal Tâlip. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 2008.