Modern Bir Finansman Yöntemi: Kitle Fonlaması

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 1, 328 - 348, 15.06.2024

Emrullah Dumlu

https://doi.org/10.18505/cuid.1424632

Öz

Kitle fonlaması, bir projesi ya da iş fikri olan girişimcinin bir internet platformu üzerinden yaptığı açık çağrıyla kitlelerden fon toplayarak projesini finanse ettiği yeni nesil bir finansman yöntemidir. Bu yöntem daha ziyade güçlü maddi kaynakları olmayan, geleneksel finansman kaynakları tarafından istenen teminatı göstermekte zorlanan, çok fazla iş tecrübesi ve tanınırlığı bulunmayan girişimciler için iş yapma imkânı sunan alternatif bir finansal kaynak oluşturma mekanizmasıdır. Bu yöntemin bağışa, ödüle, paya ve borca dayalı fonlama şeklinde dört temel çeşidi bulunmaktadır. Bu çalışma, işte bu dört temel çeşit üzerinden kitle fonlaması yöntemini ele alıp fıkhî mahiyetini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Konu, somut olay ve belge inceleme yöntemi kullanılarak araştırılmış, her bir alt konunun fıkhî neticesine ise analiz ve sentez yöntemleri kullanılarak ulaşılmaya çalışılmıştır. Yapılan araştırma neticesinde metin içerisinde fıkhî temellendirilmesi yapılmış olan şu temel sonuçlara ulaşılmıştır: Bağışa dayalı kitle fonlamasında fon sağlayıcıların girişimcilere bağış yoluyla destekte bulunmaları fıkhî açıdan tipik bir hibe işlemidir. Ödüle dayalı kitle fonlamasında tebrik veya teşekkür kartı göndermek gibi maddi olmayan ödüllerin söz konusu olduğu fonlama uygulaması da yine bir hibe işlemidir. Şapka, tişört, anahtarlık gibi düşük de olsa maddi değeri bulunan ödül uygulaması ivaz şartlı hibedir. İleride üretilecek ürünün fon sağlayıcıya önceden sipariş hakkının verildiği ön alım/ön satım uygulaması ise nev‘i şahsına münhasır bir karma sözleşme niteliğindedir. Paya dayalı kitle fonlamasında girişimci ve girişim şirketinin yatırımcılardan gelen fonlarla kurduğu anonim şirket türü ortaklık, inan tipi bir müşârekedir. Borca dayalı kitle fonlamasında girişimcinin yatırımcılardan alıp faizsiz olarak geri ödediği borçlanma uygulaması tipik bir karz işlemi, borcun önceden belirlenen faiziyle birlikte ödendiği uygulama ise ribâlı bir borç işlemidir. Alınan borcun kurulacak olan şirketin payı ile ödenmesi işlemi fıkhî açıdan bir istibdâl yani borcun nakit yerine onun yerini tutan bir başka şeyle ödenmesi işlemidir. İstibdâlle birlikte taraflar arasındaki borç ilişkisi sona erer. Lakin şirketten alınan pay nedeniyle taraflar arasında paya dayalı bir ortaklık ilişkisi kurulmuş olur. Faaliyet alanlarının meşru olması şartıyla, borcun faiziyle geri ödenmesi şeklindeki borca dayalı uygulama hariç diğerlerinde fıkhî açıdan herhangi bir sıkıntı görünmemektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, İslam İktisadı, Finansman, Kitle fonlaması.

A Modern Financing Method: Crowdfunding

Öz

Crowdfunding is a contemporary method of financing where an entrepreneur with a project or an idea of business finances his/her project by raising funds from the crowds through an open call made on an internet platform. This method is more of an alternative mechanism for generating financial sources, enabling entrepreneurs who do not have rich financial sources, who find it difficult to provide collateral required by traditional financial sources, and who do not have without enough experience or recognition to do business. This method has four basic types of funding; namely, donation-based, award-based, share-based and loan-based. This study aims to present the fiqhi (jurisprudential) aspects of these by addressing the crowdfunding method based on these four basic types. The research on the subject was carried out through analysis of concrete events and documents, and fiqhi judgments were attempted for each sub-topic through analysis and synthesis methods. As a result of the conducted research, the following basic conclusions were made with fiqhi justification: In donation-based crowdfunding, the support provided by the funders to the entrepreneurs is a typical act of granting. In terms of award-based crowdfunding, the practice of funding that includes intangible awards, such as sending a congratulatory or thank you card, is also an act of granting. The practice of awarding items of material value, albeit at a low level, such as hats, T-shirts and key rings, is a contingent-consideration type of granting. As for the pre-emption/presale practice, where the funder is given the right to pre-order the product to be manufactured, it is a contract for work, i.e. a contract for work. In the share-based crowdfunding, the type of partnership corporation established with the funds provided by the entrepreneur and the funders of the entrepreneurship company is joint stock equity partnership (‘inan), in which the partners share equally in the profit or loss with varying levels of tenure. In loan-based crowdfunding, the entrepreneur’s practice of borrowing from the investors and repaying without any interest is a typical loan process, but the practice of repaying the debt with the predetermined interest is a loan process with interest. Paying the debt borrowed from the investors with the shares of the company, is called istibdal in terms of fiqh, which means paying a debt not money but with something that can replace it. The istibdal terminated the debt relationship between the parties. However, due to the share taken from the company creates a relationship between the two parties. Provided that the field of activity is legitimate, in terms of fiqh, there are no problems in any of these practises, with the exception of the loan-based practice where the debt is paid with addedtional interest.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Islamic Economy, Financing, Crowdfunding

Kaynakça

• Açıkgöz, Betül vd. “Muhasebe Bakış Açısından Bağış (Yardım) ve Ödüle Dayalı Kitlesel Fonlama”. Muhasebe ve Finansman Dergisi 86 (Nisan, 2020), 57-78.
• Ahmed Cevdet Paşa. Sadeleştirilmiş Mecelle. sad. İbrahim Ural - Salih Özcan. İstanbul: Fey Vakfı, 1995.
• Akbaş, Serengül Yüksel. Girişimciler Ve Yatırımcıları Buluşturan Alternatif Finansman Yöntemi: Kitlesel Fonlama. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Aktan, Hamza. İslam Borçlar Hukukunda Selem ve İstisna’ Akitleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1976.
• Aktan, Hamza. “İstisnâ‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/393-396. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Atsan, Nuray - Erdoğan, Eda Oruç. “Girişimciler İçin Alternatif Bir Finansman Yöntemi: Kitlesel Fonlama (Crowdfunding)”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi 10/1 (Nisan, 2015), 297-320.
• Aybakan, Bilal. “Selem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/402-405. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ayhan, Fatih - Ertemsir, Esin. “Girişimciler İçin Yeni Bir Finansman Yöntemi Olarak Kitlesel Fonlama”. Yıldız Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/2 (2019), 221-237.
• Bardakoğlu, Ali. “Hibe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/421-426. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Bayındır, Servet. İslam Hukuku Penceresinden Faizsiz Bankacılık. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2005.
• Can, Reyhan - Başaran, Nizamettin. “Yeni Bir Finansman Modeli: Kitle Fonlaması”. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Osmaniye Korkut Ata University İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 4/2 (Aralık, 2020), 55-66.
• Canbaz, Muhammet Fatih - Çonkar, Mehmet Kemalettin. “Girişimcilere Faizle Borçlanmaya Alternatif İslamî Bir Yöntem: Kitle Fonlaması”. Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi 10/18 (Ocak 2018), 37-55.
• Çıtak, Muhammed. Fıkhi Açıdan Paya Dayalı Kitle Fonlaması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Çıtak, Muhammed - Durmuş, Abdullah. “Paya Dayalı Kitle Fonlamasında Emanet Yetkilisinin Saklama Prosedürü ve Fıkhi Açıdan Değerlendirmesi”. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi 9/1 (2023), 1-22.
• Çubukçu, Ceren. “Kitlesel Fonlama: Türkiye’deki Kitlesel Fonlama Platformları Üzerinden Bir Değerlendirme”. Girişimcilik ve İnovasyon Yönetimi Dergisi 6/2 (Aralık, 2017), 155-172.
• Dumlu, Emrullah. Ticaret Mallarının Zekâtı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2012.
• Fink, Andrew C. “Protecting The Crowd And Raising Capital Through The Jobs Act” (April 2012). http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2046051
• Hâkim eş-Şehîd, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Mervezî. el-Kâfî (Serahsî’nin el-Mebsût adlı eserinin içinde). Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Hattâb, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed er-Ruaynî. Mevâhibü’l-celîl li-şerhi Muhtasarı Halîl. b.y. Daru’l-Fikir, 1992.
• Hemer, Joachim. “A snapshot on crowdfunding”. Fraunhofer Institute for Systems and Innovation Research (ISI) No. R2/2011 (2011).
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. 14 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’t- Türâsi’l-Arabî, 1998.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed. el-Muğnî. thk. Muhammed Şerefuddîn Hattâb-Seyyid Muhammed Seyyid. 16 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1996.
• İşler, Serhat Tahsin. “Kitle Finansmanında Yeni Bir Dönem: Kitle Fonlama - Crowdfunding”. TSPB Gösterge Dergisi (Sonbahar 2014), 51-65
• Kadri Paşa, Muhammed. Mürşidü’l-ḥayrân ilâ maʿrifeti aḥvâli’l-insân. Mısır: Bulak, 1891.
• Karaaslan, Mustafa Halid - Altuntaş, Başar. “Sosyal Pazarlamanın Yeni Aracı: Kitle Fonlaması”. 20. Ulusal Pazarlama Kongresi Bildiri Kitabı, 2/487-497, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Karabulut, Ömer. Possibility Of Crowdfunding Applications Through Participation Banking. İstanbul: Marmara Ünı̇versı̇tesı̇ İslam Ekonomı̇sı̇ Ve Fı̇nans Enstı̇tüsü İslam Ekonomı̇sı̇ Ve Fı̇nans Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1991.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 10 Cilt. Beyrut : Dârü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Muhammed. Muhtasaru’l-Kudûrî. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Kuran, İhsan. “Kitle Fonlamanın Bölgesel Kalkınma Sürecinde Kullanımı”. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi 58(1) (2023), 748-764.
• doi: 10.15659/3.sektor-sosyal-ekonomi.23.03.2006
• Merğînânî, Ebu’l-Hasan Burhanüddin Ali b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl. el-Hidâye şerḥu bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. İstanbul: Eda Neşriyat, 1991.
• Mevsilî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. thk. Halit Abdurrahman el-‘Akk. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2002.
• Meydânî, Abdülganî. el-Lübâb fî şerḥi’l-Kitâb. 4 Cilt. İstanbul: Dersaadet, ts.
• Mollick, Ethan - Kuppuswamy, Venkat. “After the Campaign: Outcomes of Crowdfunding”. UNC Kenan-Flagler Research Paper No: 2376997 (January 2014). http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2376997
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfizüddîn Abdullah b. Ahmed. Kenzü’d-deḳāʾiḳ. 2 Cilt. Beyrut: İdâretü’l-Kur’an ve’l- Ulûmi’l-İslâmiyye, 2004.
• Onur, Mediha Nur - Değirmenci, Öznur. Crowdfunding – Kitle Fonlaması. T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Çalışma Raporları, 2015.
• https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2018/11/Crowdfunding-%E2%80%93-Kitle-Fonlamas%C4%B1.pdf
• Ordanini, A., Meceli, L., Pizzeti, M. ve Parasuraman, A., “Crowd-funding: Transforming Customers İnto İnvestors Through İnnovative Service Platforms”, Journal of Service Management 22 (4) (August, 2011), https://doi.org/10.1108/09564231111155079
• Özdemir, Ceyda. Yeni Finansman Yöntemi Kitle Fonlaması: Paya Dayalı Modelde Kalite Sinyalleri ve Diğer Başarı Faktörleri. Ankara: Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• ÖGH, Özden Güçlü Hukuk. "Fikri Mülkiyet Nedir?" Erişim 11.01.2024. https://www.ozdenguclulegal.com/fikri- mulkiyet-nedir/
• Parlıyan, Naime. Kitle Fonlaması ve İslam Hukuku Açısından Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Sağır, Alihan. Kitle Fonlaması Sisteminde Platform Sözleşmesi Ve Hukuki Sonuçları. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Sakızlı, Emre. Alternatif Bir Finansman Yöntemi: Kitlesel Fonlama. İstanbul: İktisadi Kalkınma Vakfı, 2018.
• Senhûrî, Abdürrezzâk Ahmed. Meṣâdirü’l-ḥaḳ fi’l-fıḳhi’l-İslâmî. 6 Cilt. Beyrut: Menşûrâtü’l-Halebi’l-Hukukiyye, 1998.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebubekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsûṭ. thk. Ebû Abdullah Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Şekerci, Osman. İslam Şirketler Hukuku. İstanbul: Marifet Yayınları, 1981.
• Şener, Abdülkadir. İslam Hukukunda Hibe. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1984.
• Şirbînî, Hatîb. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. 4 Cilt. Kum/İran: Dâru’z-Zehâir, 1958.
• Vergili, Gizem. “Kitle Fonlama: Dünü Bugünü ve Yarını”. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4/2 (2022). https://doi.org/10.56574/nohusosbil.1190130
• Vural, Aslı. Girişimciler İçin Yeni Nesil Bir Finansman Modeli “Kitle Fonlaması - Crowdfunding”: Dünya Ve Türkiye Uygulamaları Üzerine Bir İnceleme Ve Model Önerisi. Ankara: Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Zengin, Sinemis vd. “Kitle Fonlaması Sisteminin Türkiye’ye Faydaları”. Bankacılık ve Sermaye Piyasası Araştırmaları Dergisi 1/2 (2017), 22-32.
• KFT, Kitle Fonlaması Tebliği. Resmî Gazete 31641 (27 Ekim 2021). Erişim 13 Kasım 2023. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/10/20211027-3.htm
• TTK, Türk Ticaret Kanunu. (Kanun No. 6102). Resmî Gazete 27846 (14 Şubat 2011). Erişim 20 Kasım 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6102&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• YTK, Yardım Toplama Kanunu, (Kanun No. 2860). Resmî Gazete 18088 (23 Haziran 1983). Erişim 25 Kasım 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2860&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5