Dinsel Şiddet Tartışmaları Bağlamında Dinî İnanç ve Değerler: Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslâm Açısından Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 1, 124 - 143, 15.06.2024

Serkan Sayar

https://doi.org/10.18505/cuid.1429095

Öz

Dünya genelinde yaşanan çatışmalarda dinî inanç ve değerlerin araçsal kullanımı, din ve şiddet konularının merkeze alındığı birçok tartışmaya kaynaklık etmektedir. Yapılan tartışmalar dinî inanç ve değerlerin şiddet içeren davranışlara neden olduğu varsayımı etrafında şekillense de din ve şiddet arasında var olan ilişki oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir. Zira, dinsel geleneklerin merkezinde yer alan kutsal metinler, savaş ve şiddet içeren örnek ve sembollerin yanı sıra barış ve uzlaşı içeren taleplere de sahiptir. Başka bir ifade ile dinî gelenekler, tarihî süreç içerisinde hem temel ahlaki değerlerin hayata geçirilmesi hem de barışçıl tutumların benimsenmesinde ilham verici bir kaynak olarak hizmet etmişlerdir. Diğer taraftan insanlık tarihinin en kötü örnekleri de dinî inanç ve değerler ile bağlantılıdır. Tarihî kayıtlar, din adına yapılan savaşlarda binlerce insanın hayatını kaybettiğine ve bir o kadarının da doğrudan ya da dolaylı şiddete maruz kaldığına işaret etmektedir. Öyleyse kutsal metinlerde yer alan herhangi bir pasajdan ya da geçmişte yaşanmış olumlu ya da olumsuz herhangi bir örnekten hareketle dinî inanç ve değerlerin bütünüyle savaşa veya barışa hizmet ettiğini söylemek gerçekçi bir tutum olmayacaktır. Bununla beraber Amerika’da gerçekleşen 11 Eylül saldırıları dinsel şiddet konusunda farklı görüşlerin öne sürülmesine neden olmuştur. İronik bir şekilde 2001’de dinî terörizm ile mücadele kararı alan Amerika’nın dinî inanç ve değerleri şiddetin meşrulaştırılmasında bir araç olarak kullanması, 11 Eylül’ün benzer saldırılar için bir arketip olarak kullanılmasına zemin oluşturmuştur. Zira Müslüman olduğu iddia edilen on dokuz kişinin kaçırdığı dört uçağın Dünya Ticaret Merkezi’ne yapılan saldırı için kullanılması sadece dinsel şiddet tartışmalarının İslâm ve Müslümanlar üzerinden yapılmasına neden olmamış aynı zamanda İslâm coğrafyasının yeniden şekillenmesine neden olacak askeri ve siyasi kararların alınmasına da zemin oluşturmuştur. Bu saldırı neticesinde dinsel terör örgütlerine karşı harekete geçtiğini iddia eden George W. Bush, verilen mücadeleyi şeytani güçlere karşı Haçlı Seferi olarak yorumlayarak Afganistan ve Irak’ta on binlerce insanın ölmesi ile sonuçlanan askerî operasyonları başlatmıştır. Benzer şekilde 7 Ekim 2023 tarihinde gerçekleşen saldırıları Yeşaya kehaneti üzerinden temellendiren Binyamin Netanyahu, 7 Ekim olaylarını İsrail’in 11 Eylül’ü olarak niteleyerek kadın-erkek, genç-yaşlı ayrımı yapılmaksızın binlerce sivilin ölmesine neden olmuştur. Yaşanan çatışmalar her ne kadar teopolitik, ekonomik ya da kültürel nedenlere dayansa da şiddetin meşrulaştırılmasında din dilinin kullanılması kanaatimizce din ve şiddet konusu ile ilgili tartışmaların araştırılmasını gerektirmektedir. Bu nedenle dinsel şiddet tartışmaları bağlamında ele alınan bu çalışmada genel bir değerlendirme yapılması amaçlanmıştır. Konu incelenirken önce 11 Eylül saldırılarından günümüze dinsel şiddet tartışmaları ile ilgili farklı bakış açıları üzerinde durulmuş daha sonra monoteist geleneğe ait kutsal metinlerde yer alan şiddet ifadelerinin tarihî süreç içerisinde farklı şekillerde yorumlandığına dikkat çekilerek dinsel olarak nitelenen şiddet eylemlerinin çok sayıda ve karmaşık nedenlere dayandığı gösterilmeye çalışılmıştır. Konu Yahudi, Hıristiyan ve İslâm gelenekleri üzerinden ele alınmış ve monoteist geleneğe ait dinî inanç ve değerlerin şiddete referans olarak gösterildiği örnekler ile sınırlandırılmıştır. Fenomenolojik bakış açısı ile ele alınan araştırmada dinsel olarak ifade edilen şiddet eylemlerinin belli amaçlar doğrultusunda kutsal metinlerin yeniden yorumlanması ve yeni yorumun idealleştirilmesi ile ilişkili olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi, Dinsel Şiddet, 11 Eylül, 7 Ekim, Din ve Şiddet

Religious Beliefs and Values in the Context of Religious Violence Discussions: An Evaluation in the Context of Judaism, Christianity and Islam

Öz

The instrumental use of religious beliefs and values in conflicts around the world is the source of many discussions in which the issues of religion and violence are placed at the center. Although the discussions are shaped around the assumption that religious beliefs and values are the source of violent behavior, the relationship between religion and violence has a very complex structure. Because the sacred texts, which are at the center of religious traditions, have demands for peace and reconciliation, as well as examples and symbols of war and violence. In other words, religious traditions have served as an inspiring source for both the realization of basic moral values and the adoption of peaceful attitudes in the historical process. On the other hand, the worst examples of human history are also linked to religious beliefs and values. Historical records indicate that thousands of people have lost their lives in wars fought in the name of religion and many more have been subjected to direct or indirect violence. Therefore, it would not be realistic to say that religious beliefs and values serve war or peace based on any passage in sacred texts or any positive or negative example from the past. However, the September 11 attacks in the United States have led to different views on religious violence. Ironically, America's use of religious beliefs and values as a tool for legitimizing violence, after having decided to fight religious terrorism in 2001, has paved the way for 9/11 to be used as an archetype for similar attacks. The use of four planes hijacked by nineteen alleged Muslims for the attack on the World Trade Center not only led to discussions on religious violence over Islam and Muslims, but also paved the way for military and political decisions that would reshape the Islamic geography. Claiming that he took action against religious terrorist organizations as a result of this attack, George W. Bush interpreted the struggle as a crusade against evil forces and initiated military operations in Afghanistan and Iraq that resulted in the death of tens of thousands of people. Similarly, Binyamin Netanyahu, who based the attacks that took place on October 7, 2023, on the prophecy of Isaiah, described the events of October 7 as Israel's September 11, causing the deaths of thousands of civilians, regardless of men or women, young or old. Although the conflicts are based on theopolitical, economic or cultural reasons, the use of the language of religion in the legitimization of violence, in my opinion, requires an investigation of the debates on religion and violence. For this reason, this study aims to make a general evaluation in the context of religious violence debates. While examining the subject, firstly, different perspectives on religious violence debates since the September 11 attacks were emphasized, then it was pointed out that the expressions of violence in the sacred texts of the monotheist tradition have been interpreted in different ways in the historical process, and it was tried to show that acts of violence characterized as religious are based on numerous and complex reasons. The subject is discussed through Jewish, Christian and Islamic traditions and limited to examples where religious beliefs and values belonging to the monotheistic tradition are shown as references to violence. In the phenomenological perspective, it is seen that religiously expressed acts of

Anahtar Kelimeler

History of Religions, Religious Violence, September 11, October 7, Religion and Violence

Kaynakça

• Ahmedi, Akbarshah. “‘Dinsel Şiddet’in Sosyo-Politik Kaynakları: Taliban Örneği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26/1 (Haziran 2017), 117-132.
• Akgül, Nazife Selcen. “Barış Çalışmaları: Başlangıçtan Günümüze Değişimi”. Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi 3/1 (Şubat 2016), 85. https://doi.org/10.16954/bacad.08312
• Albayrak, Kadir. “Dinsel Şiddet Kapsamında Metin, Bağlam ve Yorum İlişkisi”. Bilimname 2016/32 (Aralık 2016), 41-56.
• Albayrak, Kadir. Semavi Dinlerde Barış ve Şiddet İkilemi. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2010.
• Armstrong, Karen. Fields of Blood: Religion and the History of Violence. New York: Anchor Books, Reprint edition., 2015.
• Armstrong, Karen. Tanrı Adına Savaş: Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamda Köktendincilik. çev. Murat Erdem. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• Avalos, Hector. Fighting Words: The Origins of Religious Violence. New York: Prometheus Books, 2005.
• Aydın, Zehra. “7 Ekim Gerçekten İsrail’in 11 Eylül’ü mü? İsrail ve ABD Neden Bu Söyleme Sahip Çıkıyor?” Diplomatik İlişkiler ve Politik Araştırmalar Merkezi. Erişim 14 Nisan 2024. https://dipam.org/7-ekim-gercekten- israilin-11-eylulu-mu-israil-ve-abd-neden-bu-soyleme-sahip-cikiyor/
• Battal, Emine. Yeni Dini Hareketler ve Şiddet. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
• Batuk, Cengiz. Tarihin Sonunu Beklemek. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Bergen, Peter L. Holy War, Inc.: Inside the Secret World of Osama Bin Laden. New York: Simon and Schuster, 2002.
• Berger, Michael S. “Taming the Beast: Rabbinic Pacification of Second-Century Jewish Nationalism”. Belief and Bloodshed: Religion and Violence across Time and Tradition. ed. James K. Wellman Jr. 47-62. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, 2007.
• Burns, Charlene P. E. More Moral Than God: Taking Responsibility for Religious Violence. Lanham: Rowman & Littlefield, 2008.
• Cavanaugh, William T. The Myth of Religious Violence: Secular Ideology and the Roots of Modern Conflict. Oxford: Oxford University Press, 2009.
• Çayır, Celal - Çetin, Özer. “Din ve Şiddet Üzerine Psikolojik Bir Yaklaşım”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2011), 1-34.
• Durmuş, İlhami. “Eski Türk Savaş Araç-Gereç ve Taktiği”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA) 4/4 (Aralık 2019), 49-70.
• Eisen, Robert. The Peace and Violence of Judaism: From the Bible to Modern Zionism. Oxford: Oxford University Press, 2011.
• Erul, Bünyamin (ed.). Şiddet Karşısında İslam. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Etter, Nicola. “Religiosity and Altruism: Exploring Religiosity’s Impact on the Altruistic Motivations behind Prosocial Behaviors”. Midwest Journal of Undergraduate Research 10 (2019), 88-107.
• Fromm, Erich. Sevginin ve Şiddetin Kaynağı. çev. Nalan İçten - Yurdanur Salman. İstanbul: Payel Yayınları, 2016.
• Gündüz, Şinasi. “Din ve Şiddet Paradoksu”. Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 13/2 (2016), 8-31.
• Gündüz, Şinasi. Dinsel Şiddet: Sevgi Söyleminden Şiddet Realitesine Hıristiyanlık. Samsun: Etüt Yayınları, 2002.
• Gündüz, Şinasi. Küresel Sorunlar ve Din. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Hall, John R. “Religion and Violence from a Sociological Perspective”. The Oxford Handbook of Religion and Violence. ed. Michael Jerryson vd. 363-374. Oxford: Oxford University Press, 1. Basım, 2013. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199759996.013.0025
• Harman, Ömer Faruk. “Hâbil ve Kâbil”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/376-378. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Harris, Sam. The End of Faith: Religion, Terror, and the Future of Reason. London: W. W. Norton & Company, 2004.
• Haught, John F. God and the New Atheism: A Critical Response to Dawkins, Harris, and Hitchens. London: Westminster John Knox Press, 2008.
• Hitchens, Christopher. God Is Not Great: How Religion Poisons Everything. New York: Allen & Unwin, 2007.
• Juergensmeyer, Mark. Terror in the Mind of God: The Global Rise of Religious Violence. Berkeley: University of California Press, 2003.
• Kartal, Bilal. Dinsel Şiddet ve Yıkıcılığın Psikolojisi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Kimball, Charles. When Religion Becomes Evil. New York: HarperCollins, 2008.
• Küng, Hans. “Religion, Violence and Holy Wars”. International Review of the Red Cross 87/858 (2005), 253-268.
• Lawrence, Bruce B. “Muslim Engagement with Injustice and Violence”. The Oxford Handbook of Religion and Violence. ed. Michael Jerryson vd. 126-152. Oxford: Oxford University Press, 2013.
• Lebens, Samuel. “What the rabbis teach about the ethics of war”. The Jewish Chronicle. Erişim 16 Mart 2024. https://www.thejc.com/judaism/what-the-rabbis-teach-about-the-ethics-of-war-m5ca85md
• Mamdani, Mahmood. Good Muslim, Bad Muslim: America, the Cold War, and the Roots of Terror. New York: Three Leaves Press, 2005.
• Mohsin, Hamid. Reluctant Fundamentalist. New Delhi: Penguin Books, 2015.
• Munson, Henry. “Religion and Violence”. Religion 35/4 (2005), 223-246. https://doi.org/10.1016/j.religion.2005.10.006
• Nelson-Pallmeyer, Jack. Is Religion Killing Us? Violence in the Bible And the Quran. New York: Continuum, 2005.
• Niditch, Susan. War in the Hebrew Bible: A Study in the Ethics of Violence. New York: Oxford University Press, 1993.
• (NK), Neturei Karta. “DEMONSTRATION AGAINST THE VIOLENCE IN GAZA”. Erişim 15 Mart 2024. https://www.nkusa.org/activities/Statements/20090102.cfm
• Ofir, Jonathan. “Israeli rabbis tell Netanyahu that Israel has a right to bomb Al-Shifa hospital in Gaza”. Mondoweiss News & Opinion About Palestine, Israel & the United States. Erişim 01 Mart 2024. https://mondoweiss.net/2023/10/israeli-rabbis-tell-netanyahu-that-israel-has-a-right-to-bomb-al-shifa- hospital-in-gaza/#
• Oommen, Tharailath K. “Religion as Source of Violence: A Sociological Perspective”. The Ecumenical Review 53/2 (2001), 168-179. https://doi.org/10.1111/j.1758-6623.2001.tb00093.x
• Özcan, Şevket. “Dünya Dinlerinde Altın Kural: Diğerkâmlık”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 7/1 (Mart 2018), 285-308. https://doi.org/10.15869/itobiad.377697
• Palmer, Martin. “The Roots of Religion”. World Religions. ed. Martin Palmer. 12-18. London: HarperCollins, 2004.
• Pape, Robert. Dying to Win: The Strategic Logic of Suicide Terrorism. New York: Random House Publishing Group, 2005.
• Rabkin, Yakov M. Yahudilerin Siyonizm Karşıtlığı. çev. Şahika Tokel. İstanbul: İletişim Yayınları, 2014.
• Said, Cevdet. Ademin Oğlu Habil Gibi Ol. çev. Abdi Keskinsoy. İstanbul: Pınar Yayınları, 5. Basım., 2015.
• Sayar, Serkan. “Bazı Dinlerde ve Altay ve Yakut Mitlerinde Yaratılış ve Kötülük İlişkisi”. ETÜSBED 14 (Nisan 2022), 178-202. https://doi.org/10.29157/etusbed.1083895
• Sayar, Serkan. Yahudi Geleneğinde Şiddetin Teolojik ve Politik Meşrulaştırıcı Unsuru: Tanah. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Steffen, Lloyd. Holy War, Just War: Exploring the Moral Meaning of Religious Violence. Lanham, Md: Rowman & Littlefield Publishers, 2007.
• (T’ruah), The Rabbinic Call for Human Rights. “An Open Letter From 750 North American Rabbis and Cantors Responding to the Crisis in Israel and Gaza”. Erişim 05 Mart 2024. https://truah.org/press/an-open-letter- from-750-north-american-rabbis-and-cantors-responding-to-the-crisis-in-israel-and-gaza/
• (T’ruah), The Rabbinic Call for Human Rights. “North American Rabbis Call for Immediate International Intervention in Gaza”. Erişim 03 Mart 2024. https://truah.org/press/north-american-rabbis-call-for- immediate-international-intervention-in-gaza/
• Ünüştü, Fatma. Tarihten Günümüze Hıristiyanlık’ta Dinsel Şiddet. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Wright, Lawrence. The Looming Tower: Al-Qaeda and the Road to 9/11. New York: Knopf Doubleday Publishing Group, 2006.
• Kitabı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2010.