Nahvî İhtimâlin İstişhâda Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 28 Sayı: 1, 264 - 283, 15.06.2024

Abdulkadir Kişmir

https://doi.org/10.18505/cuid.1432192

Öz

Arapçanın genel kaidelerini tespit etme çabaları uzun bir tarihi sürece yayılmıştır. İlk dönem nahiv âlimlerinin yanı sıra müteahhir dil bilginleri de Arap dilinin kendilerine sunmuş olduğu materyalleri kullanarak bu çalışmalarda etkin bir şekilde rol almışlardır. Fakat dil bilginleri dilsel malzemenin kabulü hususunda farklı yöntemler izlemişlerdir. Bu durum ise nahivciler arasında bazen sert tartışmalara neden olmuştur. Bu münakaşalar ya dilsel verinin hangi döneme ait olduğu, fasih Arapça konuşanlardan alınıp alınmadığı, herhangi bir kabileye özgü olup olmadığı veya eldeki fasih malzemenin sahih bir senetle gelip gelmediği gibi Araplara nispetinin doğruluğunu tespitte yaşanmış ya da delil olarak ileri sürülen dilsel materyalin içeriği sebebiyle meydana gelmiştir. Böylece dilsel verinin kabulü için bazı şartları haiz olması gerektiği fikri ortaya çıkmıştır. Özellikle nahiv âliminin ele aldığı dilsel materyalde şâhid olarak sunacağı ifadenin konuya dair verilen duruma uygun olması gerektiği düşüncesi dilsel verinin metin tenkidinden geçtiğini göstermektedir. İşte bu makale, şâhid olarak sunulan dilsel malzemede yer alan bir ifadenin farklı yorumlanabilmesine kapı açan ve bir nevi metin tenkidi sayılan ihtimâl kavramını ele almaktadır. İhtimâl, birçok nahiv âlimi tarafından ihticâca engel bir kusur telakki edilmiştir. Buna rağmen böylesi dilsel malzemenin istişhâd faaliyetinde kullanıldığı da görülmektedir. Bu yüzden Ebû Hayyân gibi bazı nahivciler bu tür delillerin dikkate alınmaması gerektiğini dile getirmişlerdir. Lakin herhangi bir dilsel metinde ihtimâlin olup olmadığına yönelik nahivcilerin farklı yorumları, ihtimâl kavramının objektif bir şekilde kullanılıp kullanılmadığı problemini gündeme getirmektedir. Amacımız “Dilsel delillerde ihtimâlin olması onunla istişhâdı engeller.” şeklinde ifade edilen ve dilsel verinin istişhâda uygunluğunu ihtimâl kavramı üzerinden değerlendiren bakış açısının nesnel değerini ortaya koymaktır. İhtimâlin istişhâd faaliyetini etkileyen bir durum kabul edilmesi sebebiyle konu önem arz etmektedir. Literatür taraması yöntemi kullanılan ve mevcut akademik çalışmalardan farklı olduğu düşünülen bu makalede ihtimâl kavramının tarihi sürecine temas edildikten sonra farklı başlıklar altında bu kavram irdelenmiş, delilin reddini gerektirecek ihtimâlin güçlü olması ve uzak ihtimâllerin dikkate alınmaması gerektiğine dair söylemler olmasına rağmen bu konuda objektif kriterler belirlenemediğinden delilin ihtimâl ifade edip etmediğine yönelik dilciler arasındaki tartışmalar örneklerle izah edilmiştir. İstişhâda engel farklı durumlar arasından sadece ihtimâli esas alan bu makalede söz konusu kuralın nahiv âlimleri tarafından kullanıldığı fakat objektif kriterlere bağlanamadığı sonucuna ulaşılmıştır. Zira nahiv usulü eserlerinde konuya dair verilen örnekte bile ihtimâlin varlığı tartışma konusu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Nahiv, Dilsel Materyal, İstişhâd, İhtimâl

The Effect of Syntactic Probability on al-Istišhād

Öz

Efforts to determine the general rules of Arabic have spread over a long historical period. Both early time nahw scholars and later period linguists actively participated in these studies by effectively using the materials provided by the Arabic language. However, linguists have followed different methods regarding the acceptance of linguistic materials. This situation has sometimes led to heated debates among grammarians. These debates have arisen either due to the uncertainty about which period the linguistic data belongs to, whether it was obtained from fusha Arabic speakers, or whether it is specific to any tribe, or whether the fusha material came with a sahih sanad, or they occured due to the content of linguistic material put forward as evidence. Thus, the idea that the linguistic data must meet certain conditions to be generally accepted has emerged. Especially, the idea that the expression to be presented as evidence by the nahw scholar in the linguistic material he/she deals with should be suitable for the given situation shows that the linguistic data undergoes textual criticism. This article discusses the probability which opens the door to different interpretations of an expression in the linguistic material presented as evidence and is considered a kind of critisism. The probability has been considered by many grammarians as a defect that hinders the iḥtijāj. However, it is also observed that such linguistic material is used in the process of al-istišhād. Therefore, some grammarians, such as Abū Ḥayyān, have stated that such evidence should not be considered. However, the different interpretations of grammarians about whether there is a probability in any linguistic text bring up the problem of whether the probability is used objectively. Our aim is to reveal the perpective of the objective value of this rule, which is expressed as "The presence of probability in linguistic evidence prevents istišhād with it." and evaluates the suitability of linguistic data for istišhād through the probability. The issue is significant because probability is considered a situation that affects the istišhād activity. In this article, which uses the literature review method and is thought to be different from existing academic studies, after touching upon the historical process of the probability, this concept is examined under different headings, and although there are statements that the probability requiring the rejection of evidence should be strong and distant possibilities should not be considered, the discussions among linguists about whether the evidence expresses probability or not cannot be resolved objectively because criterias have not been established. Thus, an attempt is made to reveal the objective value of the requirement that the probability in linguistic evidence prevents the istišhād. In this article, which is based only on the probability among the different situations that prevent istišhād, it has been concluded that the rule in question is used by grammarians but cannot be attributed to objective criteria. Because, even in the example given on the subject in the methodological Nahw works, the existence of the probability is discussed.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language, Nahw, Linguistic Material, Istišhād, Probability

Kaynakça

• Abdurrahmân, Arafa Abdulhakîm Ahmed. “Revâfiʿu’l-ihtimâl fi’n-nahvi’l-ʿArabî”. Havliyyetü Külliyyeti’l-Lugati’l-ʿArabiyye 12/24 (2020), 12105-12184. https://doi.org/10.21608/bfag.2020.132594
• Afgânî, Saîd. fî Usûli’n-nahv. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1987.
• Alî, Muhsin Hüseyn. “el-İhtimâl fi’l-cümleti’l-ʿArabiyye”. Mecelletü Câmiʿati Bâbil 9/1 (2004), 1-26.
• Âli Mûsâ, Said b. Muhammed b. Alî - Mûsâ el-Edbeî, Abdulğanî Şevkî. “et-Te’vîlü’n-nahvî ʿinde İbn Cinnî fi’l-Fesr Şerhu İbni’l-Cinni’l-Kebîr ʿalâ Dîvâni’l-Mütenebbî”. Mecelletü Câmiʿati Tayyibe 22 (2019), 138-170. https://doi.org/10.22373/ls.v9i2.6743
• Antono, İrfân. Mefhûmu’t-teʾvîl fî ʿilmi’n-nahv. Yogyakarta: Câmiʿatü Suna Kâlicâkâ, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Mekâsidü’n-nahviyye fî şerhi şevâhidi şürûhi’l-Elfiyye. thk. Alî Muhammed Fâhir, Ahmed Muhammed Tevfîk es-Sûdânî. 4 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2010.
• Bağdâdî, Abdulkâdir b. Ömer b. Bâyezîd. Hizânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-ʿArab. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 13 Cilt. Kâhire: Mektebetü’l-Hancî, 1997.
• Cürcânî, Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et-Taʿrîfât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2000.
• Ebû Alî el-Fârisî, Hasen b. Ahmed. Şerhu’l-ebyâti’l-müşkileti’l-iʿrâb fi’ş-şiʿr. thk. Mahmûd Muhammed et- Tanâhî. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1988.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1999.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî el-Endelüsî. et-Tezyîl ve’t-tekmîl fî şerhi kitâbi’t-Teshîl. thk. Hasen Hindâvî. 14 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1997.
• Ebû Sülmâ, Züheyr b. Rabia. Dîvânu Züheyr b. Ebî Sülmâ. thk. Alî Hasen Fâûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1988.
• Ebü’l-Mekârim, Alî. Usûlü’t-tefkîri’n-nahvî. Kahire: Dâru Ğarîb, 2006.
• Ebyârî, Alî b. İsmâîl. et-Tahkîk ve’l-beyân fî şerhi’l-burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Alî b. Abdirrahmân Bessâm el- Cezâirî. 4 Cilt. Kuveyt: Dâru’d-Diyâ, 2013.
• Elmeî, Hayriyye Abdullâh Muhammed. “el-İhtimâlü’n-nahvî: Mefhûmuhû ve’l-mustalahâtü’l-mütedâhiletü meʿahu”. Mecelletü’d-Dirâsâti’l-ʿArabiyye 39/5 (2019), 2643-2670. https://doi.org/10.21608/dram.2019.183066
• Elmeî, Hayriyye Abdullâh Muhammed. Esbâbü’l-ihtimâl fi’l-hükmi’n-nahvî. Mısır: Câmiʿatü’l-Ezher, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn b. Muhammed. el-İğrâb fî cedeli’l-iʿrâb ve Lümeʿu’l-edille. thk. Saîd el- Afgânî. Suriye: Matbaʿatü’l-Câmiʿati’s-Sûriyye, 1958.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn b. Muhammed. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf beyne’n-nahviyyîne’l-Basriyyîn ve’l- Kûfiyyîn. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʿAsriyye, 2012.
• Ezherî, Zeynüddîn Hâlid b. Abdillâh. Şerhu’t-Tasrîh ʿale’t-Tavdîh. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2000.
• Ferezdak, Hemmâm b. Gâlib b. Sasaa et-Temîmî. Dîvânu Ferezdak. thk. Alî Fâûr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1987.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Meʿâni’l-Kurʾân. thk. Ahmed Yûsuf Necâtî, Muhammed Alî en-Neccâr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’s-Surûr, ts.
• Harîrî, Ebû Muhammed Kâsım b. Alî. Dürretü’l-ğavvâs fî evhâmi’l-havâs. thk. Arafât Matracî. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1998.
• Hasan, Abbâs. en-Nahvu’l-vâfî meʿa rabtihî bi’l-esâlîbi’r-refîʿa ve’l-hayâti’l-lugaviyyeti’l-müteceddide. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meʿârif, 1966.
• Hâşimî, Ahmed b. İbrâhim. el-Kavâʿidü’l-esâsiyye li’l-lugati’l-ʿArabiyye. thk. Muhammed Ahmed Kâsım. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʿAsriyye, 2012.
• Humeyd b. Sevr, Ebü’l-Müsennâ el-Hilâlî. Dîvânu Humeyd b. Sevr. thk. Abdülazîz el-Meymenî. Kahire: Dâru’l- Kütübi’l-Mısriyye, 1951.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Nûriddîn Alî. el-Lübâb fî ʿulûmi’l-kitâb. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Alî Muhammed Muavvaz. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1998.
• İbn Akîl, Bahâuddin Abdullâh. Şerhu İbn ʿAkîl ʿalâ Elfiyye İbn Mâlik. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-ʿAsriyye, 2012.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osmân. el-Muhteseb fî tebyîni vucûhi şevâzzi’l-kırâʾât ve’l-îzâh. thk. Alî en-Necdî Nâsıf, Abdülhalîm en-Neccâr, Abdulfettâh İsmâîl Şiblî. 2 Cilt. Kahire: el-Meclisü’l-ʿAlâ li’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1999.
• İbn Düreyd, Muhammed b. el-Hasen. İştikâk. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1991.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf. Evdahu’l-mesâlik. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʿAsriyye, 2011.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf. Muğni’l-lebîb ʿan kütübi’l-eʿârîb. thk. Fahruddîn Kabâve. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 2018.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf. Şerhu Katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: Dâru’l-Hayr, 1990.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf. Şerhu Şüzûri’z-zeheb fî maʿrifeti kelâmi’l-ʿArab. thk. Abdulganî ed- Dakr. Dımaşk: eş-Şeriketü’l-Müttahidetü li’t-Tevzîʿ, 1984.
• İbn Hişâm, Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf. Tahlîsü’ş-şevâhid ve telhîsu’l-fevâid. thk. Abbâs Mustafâ es-Sâlihî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, 1986.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr. b. Eyyûb. İrşâdü’s-salîk ilâ halli Elfiyye İbn Mâlik. thk. Muhammed b. Avd b. Muhammed es-Sehlî. Riyad: Evdâu’s-Selef, 1954.
• İbn Mâlik, Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh et-Tâî el-Endelüsî. Şerhu’l-Kâfiyeti’ş-şâfiye. thk. Abdulmunim Ahmed Herîdî. 5 Cilt. Mekke: Câmiʿatü Ümmi’l-Kurâ, 1982.
• İbn Mâlik, Cemâlüddîn Muhammed b. Abdillâh et-Tâî el-Endelüsî. Şerhu’t-Teshîl. thk. Abdurrahmân es-Seyyid, Muhammed Bedevî. 4 Cilt. Kahire: Dâru Hecer, 1990.
• İbn Muʿti, Ebü’l-Hüseyn Zeynüddîn Yahyâ. ed-Dürretü’l-elfiyye. Kahire: Dâru’l-Fazîle, 2010.
• İbn Sâiğ, Muhammed b. el-Hasen. el-Lemha fî şerhi’l-mulha. thk. İbrâhîm b. Sâlim es-Sâidî. 2 Cilt. Medîne: Câmiʿatü’l-İslâmiyye, 2004.
• İbn Usfûr el-İşbîlî, Ebü’l-Hasen Alî b. Mü’min. Şerhu Cümeli’z-Zeccâcî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1998.
• İbn Vellâd, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed. el-İntisâr li Sîbeveyhi ʿale’l-Müberred. thk. Züheyr Abdülmuhsin Sultân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• İbn Yaʿîş, Ebü’l-Bekâ Muvaffakuddîn Yaʿîş b. Alî. Şerhu’l-Mufassal. thk. İmîl Bedî Yâkub. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2001.
• İbnü’l-Esîr, Mecdüddîn Mübârek b. Esîruddîn Muhammed. el-Bedîʿ fî ʿilmi’l-ʿArabiyye. thk. Fethî Ahmed Alâeddîn. 2 Cilt. Mekke: Câmiʿatü Ümmi’l-Kurâ, 1999.
• İbnü’l-Verrâk, Ebü’l-Hasen Muhammed b. Abdillâh. ʿİlelü’n-nahv. thk. Mahmûd Câsim Muhammed ed-Dervîş. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• İbnü’n-Nâzım, Bedrüddîn Muhammed b. Muhammed. Şerhu İbni’n-Nâzım ʿalâ Elfiyye İbn Mâlik. thk. Muhammed Bâsil Uyûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2000.
• İbnü’ş-Şecerî, Ziyâuddîn Hibetullâh b. Alî. Emâlî İbnü’ş-Şecerî. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1991.
• İbnü’t-Tayyib el-Fâsî, Ebû Abdillâh Şemseddîn Muhammed. Feyzu neşri’l-inşirâh min ravzi tayyi’l-İktirâh. thk. Mahmûd Yûsuf Feccâl. Dubai: Dâru’l-Buhûs, 2000.
• Îd, Muhammed. Usûlü’n-nahvi’l-ʿArabî fî nazari’n-nühât ve raʾy İbn Madâ ve davʾi’l-lugati’l-hadîs. Kahire: ʿÂlemü’l-Kütüb, 1989.
• İsâm, İsâm Muhammed Nâsır. “Min kavâʿidi’t-tevcîhi’l-istidlâliyye: İzâ dehale’d-delîle’l-ihtimâl sekata bihi’l- istidlâl”. Mecelletü’d-Dirâsâti’l-İnsâniyye 19 (2018), 167-208.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. el-ʿIkdü’l-Manzûm fi’l-husûs ve’l-ʿumûm. thk. Ahmed el-Hitm Abdullâh. 2 Cilt. Dâr el-Kütübî, 1999.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs. Kitâbü’l-furûk, Envâru’l-burûk fî envâi’l-furûk. thk. Muhammed Ahmed Serrâc, Alî Cuma Muhammed. 4 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, ts.
• Kaysî, Hasen b. Abdillâh. Îzâhu şevâhidi’l-Îzâh. thk. Muhammed Hammûd ed-Dacânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Ğarbi’l-İslâmî, 1987.
• Kazvînî, el-Hatîb Muhammed b. Abdirrahmân. el-Îzâh fî ʿulûmi’l-belâğa el-meʿânî ve’l-beyân ve’l-bedîʿ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• Kürâʿu’n-Neml, Alî b. el-Hasen el-Hünâi. el-Müntehab min ğarîbi kelâmi’l-ʿArab. thk. Muhammed b. Ahmed el- Umerî. Mekke: Câmiʿatü Ümmi’l-Kurâ, 1989.
• Maʿmer b. Müsennâ, Ebû Ubeyde et-Teymî. Nekâidu Cerîr ve’l-Ferezdak. thk. Muhammed İbrâhîm Hûr, Velîd Mahmûd Hâlis. 3 Cilt. Abu Dabi: el-Muʿcemu’s-Sekâfî, 1998.
• Muhammed el-Bâr, İbtihâl. “et-Teʾvîlü’n-nahvî ve devruhû fî fehmi’n-nusûs”. Mecelletü Buhûsi Külliyyeti’l-Âdâb 107 (2016), 3-16. https://doi.org/10.21608/SJAM.2016.167157
• Murâdî, Bedrüddîn Hasen b. Ümmü Kâsım. el-Cene’d-dânî fî hurûfi’l-meʿânî. thk. Fahruddîn Kabâve, Muhammed Nedîm Fâzıl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1992.
• Murâdî, Bedrüddîn Hasen b. Ümmü Kâsım. Tevdîhu’l-mekâsıd ve’l-mesâlik bi şerhi Elfiyye İbn Mâlik. thk. Abdurrahmân Alî Süleymân. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-ʿArabî, 2008.
• Müntecebüddin el-Hemedânî, Ebû Yûsuf Hüseyin b. Ebi’l-İz. el-Ferîd fî iʿrâbi’l-Kurʾâni’l-mecîd. thk. Muhammed Nizâmuddîn el-Füteyyeh. 6 Cilt. Medîne: Mektebetü Dâri’z-Zamân, 2006.
• Nâzirü’l-Ceyş, Muhammed b. Yûsuf b. Ahmed. Temhîdü’l-kavâʿid bi şerhi Teshîli’l-fevâid. thk. Alî Muhammed Fâhir. 11 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2007.
• Radî el-Esterâbâdî, Muhammed b. el-Hasen. Şerhu’r-Radî ʿale’l-Kâfiye. thk. Yûsuf Hasen Ömer. 4 Cilt. Bingazi: Câmiʿatü Karyûnis, 1996.
• Sabbân, Ebü’l-İrfân Muhammed b. Alî. Hâşiyetu’s-Sabbân ʿalâ şerhi’l-Üşmûnî ʿalâ Elfiyye İbn Mâlik. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1997.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber. el-Kitâb. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1988.
• Sîrâfî, Ebû Sâîd el-Hasen b. Abdillâh. Şerhu Kitâbi Sîbeveyhi. thk. Ahmed Hasen Mehralî, Alî Seyyid Alî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 2012.
• Sümeyhîn, Bedr Sened Melih. el-İhtimâlâtü’n-nahviyye ʿinde Ebî Caʿfer en-Nehhâs fî tevcîhi’ş-şevâhidi’l- Kur’âniyye fî davʾi’n-nazariyyeti’l-efdaliyyeti’l-lugaviyye. Mute: Câmiʿatü Mute, Doktora Tezi, 2016.
• Süyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İktirâh fî usûli’n-nahv ve cedelihi. thk. Mahmûd b. Yûsuf Feccâl. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 2013.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ. el-Mekâsidü’ş-şâfiye fî şerhi hulâsati’l-Kâfiye (Şerhi Elfiyye İbn Mâlik). thk. Abdurrahmân b. Süleymân el-Useymîn vd. 10 Cilt. Mekke: Maʿhedü’l-Buhûsi’l-ʿİlmiyye, 2007.
• Şemmerî, Ahmed b. Nezzâl. el-İstidlâl ʿinde’n-nühât. 2 Cilt. Kahire: ʿÂlemü’l-Kütüb, 2019.
• Şürrâb, Muhammed b. Muhammed Hasen. Şerhu şevâhidi’ş-şiʿriyye fî ümmâti’l-kütübi’n-nahviyye. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2007.
• Temizer, Aydın. “Arap Dilinde Tazmin”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39/2 (2010), 81-96.
• Ümeyyye b. Ebi’s-Salt, Ebü’l-Kâsım Abdullâh b. Ebî Rabîa. Dîvânu Ümeyye b. Ebi’s-Salt. Beyrut: el-Mektebetü’l- Ehliyye, 1934.
• Ünverdi, Şehmus. Arap Dili Nahvinde Te’vîl. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Doktora Tezi, 2020.
• Ünverdi, Şehmus. “Kaide Dışı Kullanımların Kaide altına Alınması: Nahvî Tevîl”. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi 11 (2021), 111-131. https://doi.org/10.21733/ibad.890117
• Üşmûnî, Nûruddîn Alî b. Muhammed. Menhecü’s-sâlik ilâ Elfiyye İbn Mâlik. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1998.
• Yakûb, İmil Bedî. el-Muʿcemu’l-mufassal. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1996.
• Yâsir, Alî Şedhân. “İhtimâlü’n-nahvî ve eseruhû fi’l-maʿne’l-Kur’ânî”. el-Mecelletü’d-Düveliyye li’l-ʿUlûmi’l- İnsâniyye ve’l-İctimâʿiyye 35 (2022), 14-29. https://doi.org/10.33193/IJoHSS.35.2022.429
• Yüksel, Ahmet. “Arap Dilinde Tazmin”. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 4 (2002), 127-132.
• Zeccâcî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. İshâk. Hurûfu’l-meʿânî ve’s-sıfât. thk. Alî Tevfîk. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1984.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Mufassal fî sanʿati’l-iʿrâb. thk. Alî Ebû Milhim. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl, 1993.