Some Critics to Understanding of Tawheed Based on Wahdat al-Wujud in Terms of The Theological Ontology

Yıl 2015, Cilt: 19 Sayı: 1, 63 - 86, 15.06.2015

Fatih İbiş

https://doi.org/10.18505/cuifd.24442

Cited By: 3

Öz

Theology and sufism constituting two main arteries of Islamic thought are three disiplines in which have similarities with each other and sometimes contrasts between them, when compared their tawheed notions in the historical process. Sufism philosophically became strong thank to the doctrine of Ibn Arabî shown as a reference in wahdat al-wucud and gained a theoretical dimension in its own. İn addition, on occasion this situation theologically caused some mariginal ideas. Thus, in the following process, what this tradition guided an understanding directly made an impact on the perception of tawheed in Sufism. While Islamic theologians were dealing with the God’s and human’s personality, attributes and acts, in this context the topic of tawheed, as far as they took into consideration the man’s ontological reality, his speheres of will and responsibility. In the tradition of wahdat al- wujud, it is seen that these issues were discussed as a whole and considered the existence in the theory of tawheed. It is clear that such an approach undermines generally ontological reality in existence, particularly man’s reality. On the other hand, wahdat al-wujud also leads to some epistemological problems such as the truth and validity of knowledge provided on existence. However, in the religious field, the understanding of tawheed shaped by wahdat al-wujud theory leads to some theological and eschatological problems that are incumbent on the sphere of man’s will and responsibility.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Sufism, Tawheed, Wahdat al-Wujud, Ontology

Kelâmî Ontoloji Açısından Vahdet-i Vücutçu Tevhit Anlayışına Bazı Eleştiriler

Öz

İslam düşüncesinin iki ana damarını oluşturan kelam ve tasavvuf, tarihsel süreç içinde sahip oldukları tevhit tasavvurlarıyla birbirine benzeşen yönleri olduğu kadar aralarında oluşan zıtlıklarla da dikkat çeken iki disiplindir. Felsefî açıdan İbn Arabî’nin referans gösterildiği vahdet-i vücut doktriniyle tasavvuf, kendi içinde nazarî bir boyut kazanmasıyla güçlenmesi yanında, kimi zaman bu durum teolojik anlamda ileri uçlu fikirlerin doğmasına sebebiyet vermiştir. Öyle ki, ilerleyen süreçte vahdet-i vücutçu geleneğin öncülük ettiği anlayış, tasavvuftaki tevhit algısına da doğrudan etki etmiştir. Mütekellimler, Allah’ın ve insanın zât, sıfat ve fiillerini ve bu bağlamda tevhit konusunu işlerken, mümkün mertebe insanın varlıksal gerçekliğini muhafaza ederek, irade ve sorumluluk alanlarını dikkate alarak ele almaya çalışmışlardır. Vahdet-i vücutçu gelenekte ise bu konuların birlikte ele alındığı, varlığın bir bütün olarak tevhit nazariyesi içinde mütalaa edildiği görülmektedir. Böyle bir yaklaşımın genel olarak varlığın, özelde ise insanın ontolojik gerçekliğini sarstığı açıktır. Diğer yandan varlık üzerinden elde edilecek bilginin sıhhat ve meşrûiyetini de tartışmaya açan vahdet-i vücut, epistemolojik bir takım problemlere kaynaklık etmektedir. Dini alana dönük olarak, vahdet-i vücut nazariyesiyle şekillenen tevhit anlayışının taşıdığı itikadî ve uhrevî sorunlar ise insanın irade ve sorumluluk alanına terettüp etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Tasavvuf, Tevhit, Vahdet-i Vücut, Ontoloji

Kaynakça

• Abdulbaki, Muhammed Fuad, eI-Mu'cemu'l-mufehres li elfâzil-Kur'an, İstanbul: el-Mektebetü’l-İslamiyye, 1982.
• Anay, Harun, “Devvânî”, DİA, İstanbul 1994, IX, 257-262.
• Bâcûrî, İbrahim b. Muhammed b. Ahmed, Metnü’l-Bâcûrî ani’t-tevhîd, Raşid Efendi Kütüphanesi, Kayseri, Katalog No: 27017/33, 131b-132a.
• Câmii, Ebu’l-Berekat Nureddin Abdurrahman b. Ahmed b. Muhammed, Tercüme-i Nefehâti’l-Üns, çev. Mahmûd b. Osman Lâmii Çelebi, İstanbul 1270/1854.
• Cürcânî, Seyyid Şerif, Şerhu’l-mavâkıf, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
• Cüveynî, Abdulmelik b. Abdullah, Kitâbü’l-irşâd ilâ kavâtı’ı’l-edille fî usûli’l-i’tikâd, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995.
• Devvâni, Celalüddin, Risaletü Meratibi’l-vücûd, Tokyo Üniversitesi Şarkiyat Kültür ve Araştırma Enstitüsü, Katalog No: 1127/fol. 10v-11rl, Source: http://ricasdb.ioc.u-tokyo.ac.jp. (20-11-2013)
• Ebu Hanife, Fıkh-ı Ekber (İmam-ı A’zam’ın Beş Eseri içinde), çev. Mustafa Öz, İstanbul: Kâlem Yayıncılık, 1981.
• Ertuğrul, İsmail Fenni, Vahdet-i Vücûd ve İbn Arabî, haz. Mustafa Kara, İstanbul: İnsan Yay., 1991.
• Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Gazzâlî, İhyâu ulûmi’d-Din, Mısır: Dâru’ş- şa’b, ts.
• Güzel, Abdurrahim, “Kelam ve Tasavvuf Açısından Tevhid”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Bahar 11/2001, ss. 193-209.
• İbn Arabî, Muhyiddin, Füsûsu’l-hikem, tlk. Ebu’l A’la Afifi, Beyrut: Daru’l-kitabi’l-arabî, ts.
• İbn Arabî, el-Futûhâtü’l-mekkiyye, Mısır: Daru’l-kütübi’l-ilmiyyeti’l-kübrâ, 1329 (h).
• İbn Ebî Şerîf, Kemaleddin Muhammed b. Muhammed, el-Musâmera şerhu’l-musâyera fi’l akâidi’l-münciyye fi’l âhira, tah. Kemaleddin Kâri-Izzeddin Ma’meyş, Beyrut: Mekte-betü’l-Asriyye, 2004.
• İbn Rüşd, el-Keşf an menâhici’l-edillle/Felsefe-Din İlişkileri, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yay. , 2004.
• İbn Sina, Ebu Ali Hüseyin b. Abdullah b. Hasan, en-Necat fi’l-mantık ve’l-ilâhiyyât, ty. , ts.
• İbn Teymiye, Ahmed, İbn Teymiye Külliyâtı-İlah Olarak Allah’ın Birlenmesi, çev. İ. Hakkı Sezer ve dğr. , İstanbul: Tevhid Yay. , 1997.
• İmam-ı A’zam, Fıkh-ı Ekber-İmam Maturidi, Ebu’l Münteha ve Molla Hüseyin Şerhleri, çev. Y. Vehbi Yavuz, İstanbul: Bayrak Yayınları, ts.
• İzmirli, İsmail Hakkı, Yeni İlm-i Kelam, sad. Sabri Hizmetli, Ankara Okulu Yay., 2013
• Karadaş, Cağfer, İbn Arabî’nin İtikadi Görüşleri, İstanbul: Beyan Yayınları, 1997.
• Kayserî, Davud, Vahdet-i Vücûd Felsefesi, çev. Mehmet Bayraktar, İstanbul: İFAV Yay., 2012.
• el-Kestelî, Muslihuddîn, Hâşiyetü’l-Kestelî alâ şerhi’l-akâid, İstanbul: İsmet Mat. , 1960.
• Kindî, Ebu Yusuf Yakub b. İshak, Kitâbun fi’l-felsefeti’l-ûlâ (Resâilu’l-Kindî el-Felsefiyye içinde), nşr. Abdulhâdî Ebû Rîde, Kahire 1950(a).
• Marulcu, Hasan Tevfik, “İbn Teymiyye’nin Vahdet-i Vücûd, Hulûl ve İttihâd Yaklaşım-larına Kelam Açısından Bir Değerlendirme”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 21, 2008/2, ss. 75-86.
• Matürîdî, Ebu Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî, Kitabu’t-tevhîd, nşr. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi, Ankara: İSAM Yayınları, 2003.
• Molla Fenârî, “Vahdet-i Vücûda Dair On Kaide-Şeyhü’l-Ekber Muhyiddin İbnü’l-Arabî’ye Ait Bir Rubâî’nin Şerhi”, çev. Semih Ceyhan, Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, sy. 27, 2011/1.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed, Tabsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn, nşr. Hüseyin Atay, I-II, Ankara: DİB Yay., 2004.
• Özen, Şükrü, “Teftazani”, DİA, cilt: XXXX, ss. 299-308, İstanbul 2010.
• Razî, Fahruddin, et-Tefsiru’l-kebîr, Beyrut: Daru İhyai’t-türâsi’l-arabî, 1995.
• Sabûnî, Nureddin Ahmed b. Mahmud b. Ebûbekir, el-Bidâye fî usûli’d-din, nşr. Bekir Topaloğlu, Dımaşk: Matbaatü Muhammed Hâşim el-Ketbî, 1399/1979.
• Serhendî, Ahmed Fârûkî-İmam-ı Rabbânî, Mektûbât-ı Rabbânî, çev. Abdulkadir Çiçek, İstanbul: Çile Yay. , 1977.
• Şehristâni, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdulkerîm, Nihâyetü’l-ikdâm fî ilmi’l-kelam, Bey-rut: Dâru’l-kütübi’L-ilmiyye, 2004.
• Tahralı, Mustafa, “Fusûsu’l- Hikem, Şerhi ve Vahdet-i Vücûd ile Alâkalı Bazı Mesele-ler”, (Fusûsu’l-hikem tercüme ve şerhinin takdiminde), haz. Mustafa Tahralı-Selçuk Eraydın, İstanbul: İFAV Yay., 2005.
• Teftâzânî, Sa’düddîn, Şerhu’l-makâsıd, Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1998.
• Tosun, Necdet “İmam-ı Rabbânî’ye Göre Vahdet-i Vücûd ve Vahdet-i Şuhûd”, Tasav-vuf-İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı), sy. 23, 2/2009, ss. 181-192.
• Tunçbilek, H. Hüseyin, “Muhyiddin İbn Arabî’de Vahdet-i Vücûd Telakkisi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 19, Ocak-Haziran 2008, ss. 7-23.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, İstanbul: Eser Kitabevi, 1970.