Cash Waqfs in Ottoman Period and The Role of Cash Waqfs in Contemporary Financial Markets

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 2, 249 - 269, 30.12.2019

Mehmet Fatih Güner

Öz

Cash waqfs contributed to the stability of the Ottoman economy by lending to individuals and tradesmen for centuries in the Ottoman Empire at a certain borrowing rate. Cash waqfs, which ended their operations with the expansion of banks, are one of the institutions identified with the Ottoman State. This research has two aims. The first one is to determine the factors that led to the closure of cash waqfs, the second one is to identify whether cash waqfs have a counterpart in modern financial markets. According to the results of the research, the main constraints that lead to the end of cash waqfs are the shortage of capital and the low organizational competition. Furthermore, it was concluded that there is no need for cash waqfs as a credit institution in the modern financial system; the ideal business model for cash waqfs is venture capital and microcredit.

Anahtar Kelimeler

Cash Waqfs, Ottoman economy, venture capital

Osmanlı Döneminde Para Vakıfları ve Günümüz Finansal Piyasalarında Para Vakıflarının Yeri

Öz

Para vakıfları, Osmanlı Devletinde yüzyıllar boyunca ihtiyacı olan kişilere ve esnaflara, belirli bir borçlanma oranıyla kredi vererek Osmanlı ekonomisinin istikrarına katkıda bulunmuştur. Bankaların yaygınlaşmasıyla son bulan para vakıfları Osmanlı Devleti ile özdeşleşen kurumlardan biridir. Bu araştırmanın iki amacı bulunmaktadır. Birincisi para vakıflarının kapanmasına neden olan faktörleri belirlemek, ikincisi para vakıflarının modern finansal piyasalarda bir karşılığının olup olmadığını saptamaktır. Araştırma sonuçlarına göre para vakıflarının son bulmasına neden olan temel kısıtlar sermayelerinin azalması/yetersizliği ve kurumsal rekabet yeteneklerinin düşük olmasıdır. Ayrıca modern finans sisteminde bir kredi kuruluşu olarak para vakıflarına ihtiyaç olmadığı; para vakıfları için en ideal iş modelinin girişim sermayesi finansmanı ve mikro kredi olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Para vakıfları, Osmanlı ekonomisi, girişim sermayesi

Kaynakça

• Ahbab, Y. (2017). Kalkandelen Para Vakıfları. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 3(5), 49–71. doi:10.21021/osmed.309239
• Akkaya, A. (2016). 18. Yüzyılın Sonlarında Muhasebe Kayıtları Işığında Para Vakıfları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, H. V. (2015). Selanik’te 18. Yüzyılın İlk Yarısında Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 29(1), 87–106. doi:10.18513/egetid.69162
• Aydoğan, M. (2018). 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Bursa Ekonomisinin Finansmanında Para Vakıflarının Yeri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aytaç, D. (2015). Yeniliğin finansmanı: girişim sermayesi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 16(1), 59–80. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cumuiibf/issue/4267/57442 adresinden erişildi.
• Bahşi, B. (2019). Evkaf-ı Hümayun Müfettişliği Mahkemesi Kayıtlarına Göre Para Vakıfları ve İşleyiş Tarzları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Çiftçi, C. (2004). 18. Yüzyılda Bursa’da Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri. Tarih Araştırmaları Dergisi, 23(36), 79–102.
• Çizakça, M. (1993). Risk Sermayesi Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları. İstanbul: İSAV Yyaınları.
• Çonkar, M. K. (2017). Bir İslami Finansman Aracı Olarak Girişim(Risk) Sermayesi Finansman Yöntemi: İşleyişi, Finans Sistemimize Katkıları. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 3(2). doi:10.25272/J.2149-8407.2017.3.2.05
• Çuhadar, P. ve Algan, N. (2019). Kadın yoksulluğu ve mikro kredi: Türkiye üzerine ampirik bir inceleme. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 41(1), 83–105. doi:10.14780/MUIIBD.582309
• Demir, Z. ve Yumuşak, İ. G. (2018). Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerin Finansal Problemlerinin Çözümünde Girişim Sermayesi Fonlarının Önemi ve Rolü: Katılım Bankacılığına Yeni Bir Model Önerisi. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD), 4(2), 139–174. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jief/issue/41885/431518 adresinden erişildi.
• Doğan, B. B. ve Kaya, M. (2013). Yoksullukla mücadelede mikro kredi sistemi: Diyarbakır örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 12(45), 144–169. https://dergipark.org.tr/tr/pub/esosder/issue/6159/82789 adresinden erişildi.
• Doğan, M. (2017). Vakıflar Genel Müdürlüğü arşivlerindeki vakfiyelere göre Drama’daki para vakıfları. ADAM AKADEMİ, 7(2), 273–287.
• Döndüren, H. (2008). Osmanlı Tarihinde Bazı Faizsiz Kredi Uygulamaları ve Modern Türkiye’de Faizsiz Bankacılık Tecrübesi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 1–24.
• Dumlu, E. (2015). XVI. Yüzyıl Osmanlı Uleması Arasında Para Vakıfları Etrafında Cereyan Eden Tartışmalar (Ebussuûd, İbn Kemal - Çivizâde, Birgivî). İlahiyat Tetkikleri Dergisi, 0(44), 303–337. doi:10.29288/ilted.308484
• Eğilmez, M. (2018). Tarihsel Süreç İçerisinde Dünya Ekonomisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Ertürk, E. (2019). Kilise, faiz, kapitalizm: Günahtan meşruiyete sancılı bir geçişin anatomisi. Hak İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 8(20), 108–134. doi:10.31199/hakisderg.546802
• Güler, Ü. (2018). Osmanlı Kıbrısı’nda Para Vakfı Uygulamaları (1750-1800). Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(2), 872–891.
• Güner, M. F. (2019a). Geçmişten Günümüze Finansal Piyasalar. İstanbul: Beta Yayınları.
• Güner, M. F. (2019b). Tarımsal Kalkınma Projesi Memleket Sandıklarından Türkiye’nin En Büyük Bankasına Dönüşüm: Ziraat Bankasının Osmanlı Dönemi Kuruluş ve Örgütlenme Süreci. International Conference on Food and Agricultural Economics içinde (ss. 289–295).
• Güney, N. (2019). Osmanlı’da Para Vakfı Uygulamasına Güçlü Bir İtiraz: İmam Birgivî’nin Para Vakfı Aleyhindeki Görüşleri. Mütefekkir, 6(11), 13–32. doi:10.30523/mutefekkir.584338
• Gürdoğan, N. (2000, 14 Şubat). Para Vakıfları. Yeni Şafak Gazetesi. https://www.yenisafak.com/yazarlar/nazifgurdogan/para-vakiflari-47037 adresinden erişildi.
• Gürsoy, Ç. (2015). Osmanlı’da Para Vakıflarının İşleyişi ve Muhasebe Uygulamaları: Davudpaşa Mahkemesi Para Vakıfları. (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Işık, H. (2006). Eski ve yeni Ahid’de para ve faiz. Marife, 6(1), 51–76.
• Kayahan, C. ve Görkaş, İ. (2009). Osmanlı Dönemi Bölgesel Kalkınmanın Finansman Aracı Olarak Para Vakıflarının Kullanımı. Muhasebe ve Finansman Dergisi, 44, 212–227.
• Kayahan, C., Görkaş, İ. ve Önk, H. (2016). Osmanlı Dönemi Para Vakıflarıyla Günümüz Katılım Bankalarının Karşılaştırılması. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (Afro-Avrasya Özel Sayısı), 70–90.
• Kendirli, S. ve Yamaltdinov, A. (2012). Küreselleşme Çerçevesinde Mikro Krediler ve Kırgızistan’da Bir Araştırma. Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, (1), 89–105.
• Kıvrım, İ. (2016). Osmanlı Dönemi’nde Rize ve Çevresinde Kurulan Para Vakıfları (1859-1913). Vakıflar Dergisi, (46), 97–116.
• Korkut, C. ve Bulut, M. (2016). Finansal İstikrar ve Para Vakıfları Etkisi: Rumeli Para Vakıfları Örnekleri. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 2(1), 55–76. doi:10.1227/01.NEU.0000349921.14519.2A
• Korkut, C. ve Bulut, M. (2017). XV. ve XIX. yüzyıllar arasında Osmanlı para vakıfları ve modern finans kurumlarının karşılaştırılması. ADAM AKADEMİ Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 167–194.
• Koyunoğlu, H. H. (2008). Para vakıfları: Muhasebe defterlerine göre 17. yüzyıl İstanbul uygulaması. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 1, 253–303.
• Kurt, İ. (1994). Nazari ve Tatbiki Olarak Para Vakıfları. (Yayınlanmamış Doktora Tezi) İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Mandaville, J. E. (1979). Usurious Piety: The Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empire. International Journal of Middle East Studies, 10(3), 289–308. doi:10.1017/S0020743800000118
• Okur, K. H. (2005). Para vakıfları bağlamında Osmanlı hukuk düzeni ve Ebussuud Efendinin hukuk anlayışı üzerine bazı değerlendirmeler. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(7–8), 33–58. http://dergipark.ulakbim.gov.tr/hititilahiyat/article/viewFile/5000093336/5000086792 adresinden erişildi.
• Özcan, T. (2008). Osmanlı toplumuna özgü bir finansman modeli: Para vakıfları. Çerçeve Dergisi, (48), 124–128.
• Özsaraç, Y. (2008). Para Vakıfları ve Risk Sermayesi Örnek Olay (Vakıf Risk Sermayesi A.Ş.). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özsaraç, Y. (2019). Osmanlı Para Vakıflarından Türkiye Vakıflar Bankasına. (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pıçak, M. (2012). Faiz olgusunun iktisadi düşünce tarihindeki gelişimi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(4), 60–92. Sakarya, Ş. (2008). Yerel Kalkınmanın Finansal Dinamiği: Mikro Finans ve Türkiye’deki Gelişmeler. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (37), 98–107. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mufad/issue/35611/395673 adresinden erişildi.
• Seyrek, İ. ve Mızırak, Z. (2009). Faiz teorileri üzerine bir inceleme: Finansal istikrarsızlık hipotezinin temel dayanağı. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 383–394.
• Tokmakçıoğlu, K. (2017). Mikrokredinin Yaygınlaştırılmasına Yönelik İslami Mikrofinans Ürünlerinin Geliştirilmesi. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD), 3(2), 117–136. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jief/issue/34143/342864 adresinden erişildi.
• Ülker, Y. ve Toraman, C. (2012). Osmanlı Devletinin Sosyal ve Ekonomik Hayatında Para Vakıflarının Rolü ve Muhasebe Uygulamaları. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(2), 55–83.
• Yağcı, M. ve Gürsoy, Ç. (2019). Osmanlı Devleti’nde İktisadi Zihniyet, Kurumlar ve Para Vakıfları. ADAM AKADEMİ Sosyal Bilimler Dergisi, 9, 37–66. doi:10.31679/adamakademi.546487
• Yardımcıoğlu, M. ve Demirel, N. (2008). Girişimciliği destekleyen alternatif bir finansal yöntem olarak girişim sermayesi: Türkiye örneği. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal Ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 10(14), 41–59. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kmusekad/issue/10222/125652 adresinden erişildi.
• Yaşar, H. S. (2017). XIX . Yüzyıl Uşak Para Vakıfları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yunus, M. (1997). Yoksulluğun Bulunmadığı Bir Dünyaya Doğru. İstanbul: Doğan Kitap.