Tasavvuf Klasiklerinde Sohbet ve Uhuvvetin Temel İlkeleri

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 1, 249 - 276, 30.06.2017

Mahmud Esad Erkaya

https://doi.org/10.30627/cuilah.326633

Cited By: 3

Öz

Tasavvuf, bazı sûfîlere göre, bütünüyle âdâbdan
oluşmaktadır. Bundan dolayıdır ki kişinin çevresi ve rabbi ile olan
ilişkilerini düzenleyen âdâb kuralları tasavvuf edebiyatında önemli bir yer
teşkil etmiştir. Tasavvuf klasikleri incelendiğinde ibadetler, sefer,
konaklama, eşler arası ilişkiler, semâ, temizlik, yeme, içme, giyim kuşam,
misafir ağırlama gibi pek çok konuda edeblere yer verildiği görülmektedir.
Sohbet ve kardeşliğin âdâbı da bu kaynaklarda üzerinde durulan önemli bir
mevzudur. Sohbet kavramı, Tasavvufta bir yandan bireyler arasındaki sevgi ve
anlayış temelli birliktelik anlamındaki arkadaşlığı, diğer taraftan da dînî ve
dünyevî konuların konuşulduğu ortamları ifâde etmektedir. Esas itibariyle
tasavvufî eğitim, Hz. Peygamber ile ashabı arasındaki ilişki örnek alınarak
sohbet metoduna dayandırılmış, mürşid ile mürid arasındaki bilgi ve edeb
aktarımı birlikte yaşama suretiyle gerçekleşmiştir. Dolayısıyla mürid ile
mürşid arasındaki ilişkinin sınırları ve edebleri de ayrıntılı bir şekilde
kaynaklarda ele alınmıştır. Öte yandan müridin kendi seviyesindeki kimselerle
arkadaşlık ve din kardeşliği âdâbı da temel bazı ilke ve esaslar tespit
edilerek düzenlenmiştir. Bu bağlamda klasikleşmiş tasavvuf kaynaklarında
kimlerle arkadaşlık edileceği, arkadaşlığın gayesi, şekli ve ihvân ile olan
muamelelerde esas alınması gereken usule dair geniş malumat bulmak mümkündür.
Bu çalışmada sohbet ve ihvân kavramları çerçevesinde mutasavvıfların
birbirleriyle ve toplum ile olan ilişkilerine dair tespitler yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sohbet, kardeşlik, arkadaşlık, tasavvuf, uhuvvet

Kaynakça

• Akot, Bülent, “Tasavvufî İrşad Metodu Olarak Sohbetin Fonksiyonu = Func-tion of Gabfest as Sufistic Guidance Method”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi = The Journal of International Social Research, VII/31 (2014), ss. 30-39.
• Altunbay, Müzeyyen, “Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri ve Marifetnâme’de Sohbet Adabı”, Bütün Yönleriyle Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri Sempozyumu (16-18 Kasım 2011 Erzurum) Bildiriler, 2012, ss. 95-104.
• Arpaguş, Safi, “Alvarlı Hâce Muhammed Lutfî’nin Dîvân’ında Bir Seyr u Sülûk Metodu Olarak Sohbet”, Uluslararası Hâce Muhammed Lutfî (Alvarlı Efe) Sempozyumu (25-26 Nisan 2013, Erzurum) Bildiriler, 2013, ss. 539-548.
• ———, “Tasavvuf Kültüründe Kardeşlik Algısı”, Kutlu Doğum Haftası “Hz. Peygamber Kardeşlik Ahlakı ve Kardeşlik Hukuku” Sempozyumu (21-22 Nisan 2012), (2013), ss. 432-441.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasan Seyyid Şerif Ali b. Muhammed b. Ali, Mu’cemü’t-ta’rîfât, haz. Muhammed Sıddîk el-Münşâvî, Kahire: Muhammed Sıddîk el-Münşâvî, ty.
• Ebû Hafs es-Sühreverdî, Şehabeddin Ömer b. Muhammed, Avârifü'l-maârif, Beyrut: Dâru Sâdır, 2010.
• Ebû Tâlib el-Mekkî, Muhammed b. Ali b. Atıyye el-Hârisî Kûtü’l-kulûb fî muâmeleti’l-mahbûb ve vasfu tarîki’l-mürid ilâ makami’t-tevhid, haz. Asım İbrâhim el-Keyyâlî el-Hüseynî eş-Şâzelî ed-Derkâvî, I-II, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.