Din, Fıtrat ve Akl-ı Selim İlişkisi Üzerine

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 2, 61 - 84, 29.12.2017

İbrahim Kaplan

Öz

Bu çalışmada, Kur’an’ın ortaya koyduğu din tanımları
ve buna bağlı olarak dinin mahiyetine ilişkin değerlendirmeleri fıtrat ve akl-ı
selim ilişkisi bağlamında tartışılmıştır. Kur’an’ın İslam özelinde kullandığı,
Hak Din, Dosdoğru Din, Hanif Dini, Fıtrat Dini gibi vasıflandırmalarının
İslam’ın insan fıtratına uygun ve makul bir din oluşuyla temellendirildiğini
söyleyebiliriz. Başka bir deyişle, İslam insan fıtratına en uygun ve makul bir
din olduğu için “Hak” ya da “Dosdoğru” olma özelliğine sahiptir. İslam
dışındaki diğer dinler ise bu özelliklerden yoksunlukları sebebiyle hak din ya
da dosdoğru din kategorisinde yer almazlar. Keza İslâm’ın Hanif ve Fıtrat Dini şeklinde
anılması da ilkelerinin, emir ve yasaklarının fıtrata uygun olduğunu, akl-ı
selim ile çelişmediğini vurgulamak içindir. Kur’an’da insanın fıtratından
bahsedilirken, onun kendine has özellik ve donanımlarla yaratıldığı, bundan
dolayı da yeryüzünün halifesi kılındığı belirtilmiştir. Diğer varlıklardan
farklı olarak inanma duygusu Allah tarafından verilmiş olsa da insan, yapısı
gereği inancını anlamlandırma ve aklî temele dayandırma ihtiyacı içerisinde
olmuştur. İnsanın inancını aklî temele dayandırma ihtiyacı fıtratı ile akl-ı
selimi arasındaki zorunlu ilişkiyi gündeme getirmektedir. Bu anlamda,
çalışmanın temel tezi, “evrensel olduğu iddiası ile yola çıkan bir dinin
ilkelerinin akıl ile çelişmemesi, bunun yanında da insanın fıtratına aykırı
olmaması gerekir” şeklinde özetlenebilir. Zira insanın akl-ı selimine ve
fıtratına aykırı ilkeleri, emir ve yasakları bulunan bir inanç sisteminin
kabulü kolay olmayacaktır. İman bu gerçeğe aykırı bir şekilde gerçekleşiyorsa
akıl ilkeleriyle ve fıtratla çelişen davranışların ortaya çıkması mümkün
olacaktır. Bu durumda genelde dünya ve ahiret saadeti vadeden dinin
hedeflerinin gerçekleşme ihtimalinden bahsedilemeyecektir.

Anahtar Kelimeler

Din, fıtrat, akl-ı selim, hak din, fıtrat ve hanif dini, dosdoğru din, din algısı

Kaynakça

• ABDUH, Muhammed, Tevhid Risâlesi, çev., Sabri Hizmetli, Fecr Yay., Ankara, 1986.
• ABDÜLBAKİ, M. Fuad, Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kurâni’l-Kerim, Çağrı Yay., İstanbul, 1990.
• AKBULUT, Ahmet, “Kelam Öğretiminde Temel Hareket Noktaları”, Kelam Öğre-timi Sempozyumu, (20-22 Haziran 2008, Kızılcahamam-Ankara), Ankara, 2008.
• ALPER, Ömer Mahir, “İslâm, Akıl ve Hakikat”, Milel ve Nihal, 7/5, (Eylül-Aralık 2010), 39-59.
• ALTINTAŞ, Hayrani, İslâm Ahlâkı, Akçağ Yay., Ankara, 1999.
• ALTINTAŞ, Ramazan, İslâm Düşüncesinde İşlevsel Akıl, Pınar Yay., İstanbul, 2003.