Cahiliye Döneminde Nesir ve Bir Hatip Olarak Eksem b. Sayfî

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 1, 391 - 418, 30.06.2018

Mücahit Yüksel

https://doi.org/10.30627/cuilah.440713

Öz

İslâm öncesi döneme Kur’ân’da, “Cahiliye” adı
verilmektedir. Bu ismin verilmesindeki etken ise okuma-yazma oranının
düşüklüğü değil dine karşı takınılan kötü tavırdır. Çünkü her ne kadar
Araplar yazma alanında zayıf olsalar da sözlü edebiyat alanında iyi
durumdalardı. Ayrıca Cahiliyye adının verilmesi, bu dönemde hiçbir
güzelliğin olmadığı anlamına da gelmemektedir. Bu dönemde, tevhid dinine
bağlı olan ve güzel ahlâkıyla tanınan insanlara da rastlanmaktadır. Edebiyat,
Cahiliye döneminin önemli bir unsuru idi. Öyle ki şairler
ödüllendirilirdi ve şiir yarışmaları da yapılırdı. Dereceye giren
şiirler de Ka’be duvarına asılırdı. Ayrıca hatipler de itibar görür ve
kabile temsilcisi olarak yöneticilerle konuşurken sözcülük görevi yaparlardı.
Bu dönemde edebiyat alanındaki yeteneklerini menfaat için sergileyen
insanlar olduğu gibi topluma faydalı olma amacında olan kişiler de
bulunmaktaydı. Câhiliyye dönemindeki edebî faaliyetlerden bahsedilirken
her zaman şiir ön planda olmuştur. Ancak şiir kadar gündeme getirilmeyen nesir
de bu dönemde en az şiir kadar revaç bulmuştur. Çünkü sosyal hayatın gereği
olan birçok konuşma, nesir türünün içine girmektedir. Eksem b. Sayfi, Cahiliye
döneminin tanınan kişilerindendir. Sağlıklı bir bakış açısına sahip olan
Eksem, icra ettiği hutbeleriyle, kendi dönemindeki insanlara yol göstermiştir.
Cahiliyenin tüm kötülüklerine rağmen o, tevhid inancına sahip bir insan
olarak, herkesi tevhide ve güzel ahlaka çağırmıştır. Eksem,
konuşmalarında gösterişten kaçınmış ve mümkün olduğu kadar sade konuşmaya
çalışmıştır. Bununla birlikte Eksem, bazen edebi sanatları kullanmaktan
da geri kalmamıştır.Bu makale; Câhiliyye kavramının analizi, Câhiliyye
döneminde nesrin durumu ve önemli bir hatip olan Eksem b. Sayfî’nin edebî
kişiliği konularını ele almaktadır. Çünkü İslâm’ın getirdiği güzelliklerin daha
iyi anlaşılması için Cahiliyye döneminin tanınması önemlidir. Ayrıca Eksem b.
Sayfi de bu dönemin önemli bir şahsiyetidir.

Anahtar Kelimeler

Câhiliyye, Nesir, Eksem b. Sayfî, Hitâbet, Mesel, Vasiyet

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, Hayrettin Karaman vd., 8. Baskı, TDV. Yayınları, Ankara, 2010.
• Abdulcebbar, Abdullah, Hafâcî, Muhammed Abdulmun’im, Kıssatu’l-Edeb fi’l-Hicâz, Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, Kahire, ty.
• Altıntaş, Ramazan, Bütün Yönleriyle Câhiliyye, Pınar Yayınları, İstanbul 2007.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdullah (395/1005), Cemheratü’l-Emsâl, Dâru’l-Fikr, Beyrut, ty.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ (279/892), Cümel min Ensâbi’l-Eşrâf, thk: Süheyl Zekkâr, Riyâd ez-Zerkalî, Dâru’l-Fikr, Beyrut, 1996.
• Cebbûr, Abdunnûr, el-Mu’cemu’l-Edebî, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut, 1979.
• el-Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd (400/1009), es-Sıhâh Tâcu’l-Luğa ve Sıhâhu’l-ʽArabiyye, thk: Ahmed Abdulğafûr Attâr, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Beyrut, 1987. Cündî, Ali, Fî Târîhi’l-Edebi’l-Câhilî, 1. Baskı, Dâru’t-Turâs, Kahire, 1991.
• Çubukcu, Asri, “Eksem b. Sayfî”, DİA, İstanbul, 1994, X, 550-551.
• Dayf, Şevkî, el-Fenn ve Mezâhibuhû fi’n-Nesri’l-Arabî, 13. Baskı, Dâru’l-Maârif, Kahire, ty.
• Fahur, Hanna, el-Câmi’ fî Tarihi’l-Edebi’l-Arabî, Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1995.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddin Ebû Tâhir Muhammed b. Ya’kûb (817/1414), el-Kâmûsu’l-Muhît, 8. Baskı, thk: Mektebu Tahkîki’t-Turâs fî Müesseseti’r-Risâle, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut, 2005.