Makāsidu’l-Elhân’daki Organolojiye Dair Bilgiler

Yıl 2011, Cilt: 11 Sayı: 2, 193 - 215, 01.06.2011

Cemal Karabaşoğlu

Öz

Müzik enstrümanlarını inceleyen organoloji, çalgıların tarihlerini, farklı kültürlerce kullanı-
lan çalgı çeşitlerini, enstrümanlardan müzikal sesin çıkışının teknik yönden incelenmesini,
enstrümanların yapılış hususiyetlerini ve sınıflandırılmasını kapsamaktadır. Abdülkâdir elMerâgî’nin
eserleri ve özellikle organoloji bilgileri içeren Makāsidu’l-elhân adlı eseri, 15. yüzyılın
erken döneminde Türk mûsikîsi nazariyatına dair telif edilen eserler arasında oldukça önemli
bir yer tutar. Bu eserinde Merâgî, en mükemmel mûsikî aletinin insan gırtlağı olduğunu ve
insan seslerinin tonlarına göre kırk farklı isimle sınıflandırıldığını açıklamaktadır. İnsanlar tarafından
icat edilen enstrümanların sınıflandırılmasını yaparken Orta Asya, Arabistan, Çin, Hindistan
ve Avrupa gibi farklı coğrafyalarda kullanılan çalgıları, yapılarına ve çalınış şekillerine
göre “Telli enstrümanlar”, “Nefesli enstrümanlar” ve “Kâseler, taslar, levhalar” olmak üzere üç
gruba ayırmaktadır. Müellif üç grupta sınıflandırdığı bu enstrümanların akort tarzlarını telli
enstrümanlar üzerinde göstermekte ve teller üzerinde notaların çıkış noktalarını şekillerle açıklamaktadır.
Bunlarla birlikte Merâgî’nin bu eseri enstrümanların menşeine ve mucitlerine dair
mitolojik bilgiler de içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk Mûsikîsi, Enstrümanlar, Akort, Makāsidu’l-elhân, Abdülkâdir elMerâgî.

Makāsidu’l-Elhân’daki Organolojiye Dair Bilgiler

Öz

Kaynakça

• AKSU, Fatma Adile, “Türk Halk ve Klasik Müziklerinin Oluşum ve İlişkilerine Tarihten Bakmak”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, c. III, sy. 1, 2006.
• ARSLAN, Fazlı, Safiyyüddîn-i Urmevî ve Şerefiye Risâlesi, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara 2007.
• BARDAKÇI, Murat, Meragalı Abdülkadir, Pan Yayıncılık, İstanbul 1986.
• FARMER, H. George, A History of Arabian Music, Luzac & Co., London 1929.
• -------------, “Abdalqadir Ibn Gaibi on Instruments of Music”, Oriens, Vol. 15, Dec. 31, Brill, London 1962.
• -------------, “Abdülkadir İbn Gaybî’nin Çalgılar Üzerine Görüşleri” (çev. Ekrem Memiş), Mûsikî Mecmuası, sy. 53, İstanbul 1948.
• KARABAŞOĞLU, Cemal, Abdülkâdir-i Merâgî’nin Makāsidu’l-elhân Adlı Eseri, Marmara Üniversitesi SBE (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 2010.
• KOÇ, Ferdi, Abdülaziz B. Abdülkâdir Merâgî ve Nekâvetü’l-edvâr İsimli Eserinin XV. Yüzyıl Mûsikî Nazariyatındaki Yeri, Ankara Üniversite SBE (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2010.
• MERÂĞÎ, Abdülkâdir, Makāsidu’l-elhân, Nuriosmaniye Ktp., no: 3656.
• -------------, Makāsidu’l-elhân, Topkapı Sarayı Müzesi Ktp., Revân, no: 1726.
• -------------, Makāsidu’l-elhân (nşr: Takî Bîniş), Mecmû‘a-ı Mutn-ı Fârîsî, Tahran 1977.
• ÖZCAN, Nuri, “Abdülkādir-i Merâgî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), c. 1, İstanbul 1988.
• -------------, “Makāsidu’l-elhân”, DİA, c. 27, Ankara 2003.
• SEZİKLİ, Ubeydullah, Abdülkâdir Merâgî-Nağmeler Topluluğu, Pegasus Görsel İletişim, Çorum 2011.
• UYGUN, Mehmet Nuri, Safiyyüddin Abdülmü’min Urmevî ve Kitâbü’l-edvârı, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul 1999.
• WRIGHT, Owen, “Middle Eastern Song-Text Collection”, Early Music, Vol. 3, no: 3, Oxford University Press, London 1996.
• -------------, “Two Fifteenth Century Examples of Notation”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. 57, London 1994.
• YILDIZ, Zeynep, Hasan Kâşânî’nin Kenzü’t-tuhaf Adlı Eseri¸ Marmara Üniversitesi SBE (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2011.