Hoca Ahmed Yesevi’nin Divan-ı Hikmet’inde Kabir Hayatı

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 2, 892 - 922, 28.12.2018

Nail Karagöz

https://doi.org/10.30627/cuilah.456026

Öz

Hoca
Ahmed Yesevî, 12. Yüzyılın en önemli Türk mutasavvıflarından birisidir. Ebu
Yusuf'’un atadığı Hanefî müftülerin dini düşünceyi şekillendirdiği bir havzada
yetişen Yesevî, itikadî konularda Hanefî-Mâturîdî anlayışı benimsemiş, bu
anlayışı söylediği hikmetlerle yeni Müslüman olmuş Türklere tasavvuf
geleneğinin usulleri ile öğretmeye çalışmıştır.

Tarihi
süreçte İslam inancının temel konuları ilahiyat, nübüvvet ve mead başlıkları
altında incelenmiştir. Yesevî’nin hikmetlerinde ayrı bir yeri olan “kabir”
kavramı bunlardan mead başlığının altında ele alınmaktadır. Ahiret anlamına da
gelen mead kavramı ölümden sonraki hayat için kullanılmaktadır. Yesevî, ölüm sonrası
hayatın ilk durağı olup, insanların müşahede tecrübesine açık olan ve
genellikle ölünün gömüldüğü yer olarak bilinen “kabir” kavramına çok sık
değinir. Kabirde sorgu, ceza ve nimetlendirme konularına çok fazla vurgu yapar.
Bundan maksadı insanların henüz ölmeden, elde fırsat varken ahiret hayatında
rahat etmeleri ve nimetlere kavuşmaları için hazırlık yapmalarını temin
etmektir. Bunun için bazen aşırı tasvirler yapmış, kabir hayatı insanların
hayal dünyasında canlansın diye aşırı anlatımlara girmiştir. Ancak samimiyeti
ve içtenliği bırakmadığı için muhataplarını etkilemeyi başarmıştır. Bundan
dolayı olsa gerek hem yaşadığı bölgede hem de Anadolu’da erken dönemlerden
itibaren insanların din algısında önemli etkiler bırakabilmiştir.

Çalışmamız,
Yesevî’nin Divan-ı Hikmet’i ile sınırlı tutulmuştur. Bununla birlikte Yesevî ve
eseri hakkında yapılmış çalışmaların konumuzu ilgilendiren kısımlarından da
istifade edilmiştir. Çalışma literatür taraması, kavram tahlili, anlama ve
açıklama metotlarıyla ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yesevî, Divan-ı Hikmet, Ahiret, Kabir, İtikat

Kaynakça

• Cürcânî, Seyyid Şerif, Kitâbü’t-Tarîfât, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1998.
• Eraslan, Kemal, Ahmed-i Yesevî Divan-ı Hikmet, Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1983.
• Eş’ârî, Ebu’l-Hasan, el-İbâne an Usûli’d-Diyâne, Beyrut 1990.
• Gecit, Mehmet Salih, “Hoca Ahmed Yesevî ile Şeyh Ahmed-i Hânî’nin Divân-ı Hikmet ve Mem u Zin Eserlerindeki İtikadî Esasların Mukayesesi”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Cilt 13, Sayı 3, 2013, ss. 123 -156.
• Hoca Ahmed Yesevî, Divan-ı Hikmet, Ed. Mustafa Tatçı, Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Ankara 2016.
• İbn Manzûr, Lisânü’l-Arab, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2013.
• Kadı Abdulcabbar, Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, Dâru İhyâi’Türâsi’l-Arabiyye, Beyrut 2001.
• Kaplan, İbrahim- Karagöz, Nail, “Meâd”, Kelâm IV Sistematik Kelâm 2, Araştırma Yayınları. Ankara 2016, ss. 127-144.
• Kemal Eraslan, Divan-ı Hikmet Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1983.
• Kızıler, Hamdi, “Ahmed Yesevî’de Ölüm Algısı” Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Vol. 5, No. 3, September 2016, ss. 129-151.
• Korkmaz, Sıddık, “Mâtürîdî Öğretisinin Yesevî Sufiliğindeki Yansımaları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Kış 2017 Sayı 84.
• Köprülü, Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., Ankara 1993.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn, Bahru’l-Kelâm, çev: Ramazan Biçer, Gelenek Yay., İstanbul 2010.
• Okuyan, Mehmet, Kur’an-ı Kerim’e Göre Kabir Azabı, Düşün Yay., İstanbul 2014.
• Oral, Osman, “Ahmed Yesevî’nin Şiirlerinde İmân Esasları”, Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi /The Journal of Turk & Islam World Social Studies Yıl: 4, Sayı: 13, Eylül 2017, ss. 194-221.
• Özkese, Kadir, “Ahmed Yesevî ve Divan-ı Hikmet”, TASAVVUF: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 7 [2006], sayı: 16, ss. 293-312.
• Şemseddin Sami, Kâmus-ı Türkî, 2. Baskı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2015.
• Topaloğlu, Bekir- Çelebi, İlyas, Kelâm Terimleri Sözlüğü, İsam Yayınları, İstanbul 2010.
• Yürük, İsmail-Akbaş, Hamdi, “İmam Eş’arî ve Eş’arîlik”, Kelâm I Kelâm Tarihi/Kelâm Okulları, Gece Kitaplığı 2. Baskı, Ankara 2017.