Kübreviyye Tarikatı Şeyhi Seyfeddin el-Bâharzî’nin (ö. 659/1261) Esrârü’l-erbaîn li-ahyâri’s-sâirîn Adlı Kırk Hadisi ve Hadislerde Muvaşşah (Akrostiş) Uygulaması

Yıl 2018, Cilt: 18 Sayı: 2, 825 - 871, 28.12.2018

Mahmud Esad Erkaya

https://doi.org/10.30627/cuilah.504970

Cited By: 2

Öz

İslam Tarihi boyunca pek çok sûfi tasavvuf alanında telif ettiği kıymetli çalışmalarının yanında tefsirden hadise, İslam hukukundan kelama varıncaya kadar derinleşmiş oldukları ilim alanları ile ilgili sağlam kaynaklara dayanan, zengin içerikli ve ses getiren eserler ortaya koymuşlardır. Kübreviyye tarikatının önemli simalarından Seyfeddin el-Bâharzî de tasavvuf literatüründeki önemli eserlerinin yanında uzmanlaşmış olduğu hadis ilminin bir mahsulü olarak kırk hadisten oluşan bir eser meydana getirmiş ve buna Esrârü’l-erbaîn li-ahyâri’s-sâirîn adını vermiştir.

Esrârü’l-erbaîn, 16 varaktan oluşmaktadır. Henüz yayınlanmamış bu eserin istinsah yılı 840/1436 olarak gözükmektedir. Bâharzî kırk hadisin her birinin başına hadisi rivayet ettiği şeyhi, hadisi işittiği mekân, belde veya bulunduğu şehri ve hadisi aldığı tarihi mümkün olduğunca zikretmeye gayret etmiştir. Onun bu kayıtlarından anlaşıldığı kadarıyla eser, 607/1210 ile 628/1231 yılları arasında sema yoluyla aldığı hadisleri ihtiva etmektedir. Eserde bizzat hadis dinlediği on yedi ayrı şeyhinin ismi geçmektedir.

Müellif eseri müridleri için bir hatırlatma olması ve sâlih kimselerin duasını almak için yazdığını belirtmektedir. Eser, tergîb ve terhîb konularındaki hadislerden derlenmiş olup müellife göre bunların tamamına yakını sahih rivayetlerden oluşmakta olup bazı rivayetlerin sıhhatinin ise problemli, en azından sahih derecesine ulaşamama ihtimali olduğu görülmektedir.

Eserin en orijinal yönü hadislerin seçimi ve sıralanmasında gizlidir. Nitekim eserine alacağı hadisleri muhtelif zaman ve mekânlarda birebir görüştüğü şeyhlerden rivayet ettiği hadisler arasından seçmiştir. Hadislerin seçiminde rivayetlerin sıhhati ve konusu etkili olduğu kadar hadiste muvaşşah (akrostiş) sanatını uygulama gayretinin de etkili olduğunu söylemek mümkündür. Nitekim kırk hadisin her birinin ilk harfi bir araya getirildiğinde yukarıdan aşağıya müellifin ismi, künyesi ve nisbesi ortaya çıkmaktadır. Böyle bir uygulama yapmış olması, müellifin hadis birikimini göstermesi açısından ayrıca önemli addedilebilir.

Öte yandan eser tek bir konu çerçevesinde derlenmiş kırk hadisten oluşmamaktadır. Neredeyse her bir hadis farklı bir mevzuyu işlemektedir. Eserde kısa, ezberlenmesi kolay rivayetler olduğu gibi çok uzun hadisler de bulunmaktadır. Bâharzî, eserde hadislerin metinlerinin yanında senedine de yer vermiştir. Senette hadisi aldığı şeyhini, ad, baba adı, künye ve nisbeyi ayrıntısıyla zikrederek vermektedir.

Anahtar Kelimeler

Seyfeddin Bâharzî, Tasavvuf, Hadis, Kırk Hadis

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed, Müsnedü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel, haz. Şuʻayb el-Arnaût, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995-2001. Algar, Hamid, “Necmeddîn-i Kübrâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yay., 2006, XXXII, 498-506. Aydın, Mustafa, “Müveşşah”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yay., 2006, XXXII, 229-231. Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul: İFAV, 2009. Bâharzî, Seyfeddin, Esrârü’l-erbaîn li-ahyâri’s-sâirîn, Kütahya Vahidpaşa İl Halk Kütüphanesi, 43 Va 188, 840/1436. Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali, el-Câmiu li-şuabi’l-îmân, haz. Muhtar Ahmed en-Nedvî, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003. Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhim, “el-Câmiu’s-sahîh”, el-Kütübü’s-sitte (Mevsûatü’l-hadîsi’ş-şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000, ss. 1-631. Câmî, Abdurrahman, Evliya Menkıbeleri, çev. Lâmiî Çelebi, haz. Süleyman Uludağ – Mustafa Kara, İstanbul: Pinhan, 2011. Çelebioğlu, Âmil, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay., 1998. Deylemî, Ebû Şücâ‘ Şîrûye b. Şehredâr b. Şîrûye, el-Firdevs bime’sûri’l-hitâb, haz. Saîd b. Besyuni Zaglul, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986. Dilçin, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay., 1983. Ebû Avâne, Ya‘kûb b. İshâk, Müsned, haz. Eymen b. Ârif ed-Dımaşkî, Beyrut Dâru’l-Maʻrife, 1998. Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî, “es-Sünen”, el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş-Şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000, ss. 1223-1608. Erkaya, Mahmud Esad “Seyfeddin el-Bâharzî’nin Şeyhi Necmeddîn-i Kübrâ’ya Arz Ettiği Vâkıalar: Vekâyiu’l-Halvet”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVIII/1 (2018), ss. 23-46. Gökbulut, Süleyman, Necmeddîn-i Kübrâ -Hayatı, Eserleri, Görüşleri-, İstanbul: İnsan Yay., 2010. İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hasen, Mu‘cemü’ş-şüyûh, haz. Vefâ Takıyyüddîn, Dımaşk: Dâru’l-Beşâir, 2000. İbn Ebû Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, haz. Esʻad Muhammed et-Tayyib, Riyad Mektebetü Nezzâr Mustafâ el-Bâz, 1997. İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir, el-Kitâbü’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr, I-VIII, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989. İbn Huzeyme, Muhammed b. İshâk, Sahîhu İbn Huzeyme, haz. Muhammed Mustafâ el-A’zamî, Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1980. İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd er-Rebeî el-Kazvinî, “es-Sünen”, el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş-Şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000, ss. 2477-2741. İbn Râhûye, İshâk b. İbrâhîm, Müsnedü İshâk bin Râhûye, haz. Abdülgafûr b. Abdülhak Huseyn el-Belûşî, I-V, Medine: Mektebetü’l-Îmân, 1410. İbn Zencûye, Ebû Ahmed Humeyd b. Mahled, Kitâbü’l-Emvâl, haz. Şâkir Zîb Feyyâz, Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Bühûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1986. İbnü’l-Mukri, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm, el-Muʻcem, haz. Ebû Abdurrahmân Âdil b. Saʻd, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd-Şirketü’r-Riyâd, 1998. İzgi, Cevat, “Ekmeleddin en-Nahcuvânî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yay., 1994, X, 548-549. Kandemir, Yaşar, “Kırk Hadis”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yay., 2002, XXV, 467-470. Karahan, Abdülkadir, İslâm-Türk Edebiyatında Kırk Hadis Toplama, Tercüme ve Şerhleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay., 1954. Ma‘mer b. Râşid, Ebû Urve, el-Câmi (Abdurrezzak'ın Musannef'i içerisinde), haz. Habiburrahman el-Azami, X-XI, Beyrut: el-Meclisü’l-İlmî, 1403. Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahî el-Yemenî, el-Muvatta’, haz. Mahmud b. el-Cemîl, Kahire: Mektebetü's-Safâ, 2001. Müslim, Ebû’l-Hüseyin en-Nisâbûrî, “Sahîh”, el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş-Şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000, ss. 673-1202. Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Ali b. Şuayb, “el-Müctebâ mine’s-Sünen”, el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş-Şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000, ss. 2087-2453. Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekir, Câmi‘u’l-ehâdîs, haz. Abbas Ahmed Sakr – Ahmed Abdülcevâd, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994. ———, el-Câmi‘u’s-sağîr fî ehâdîsi’l-beşîri’n-nezîr, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004. Taberânî, Ebü’l-Kasım, el-Mu‘cemü’l-evsat, haz. Târık b. Avdullah b. Muhammed-Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî, I-X, Kahire: Daru’l-Harameyn, 1995. Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd, Câmiu’l-beyân an te’vîli’l-Kur’ân, haz. Ahmed Muhammed Şâkir, Kahire: Müessesetü’r-Risâle, 2000. Tavukçu, Orhan Kemal, “Muvaşşah (Akrostiş)”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, ed. Emine Gürsoy Naskali – Erdal Şahin, İstanbul: Picus Yay., 2008, ss. 220-235. Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre es-Sülemî, “el-Câmi”, el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş-Şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000, ss. 1629-2061. Türer, Osman, “Hânî, Abdülmecîd b. Muhammed”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yay., 1997, XVI, 29-30. Uludağ, Süleyman, “Bâharzî, Seyfeddin”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yay., 1991, IV, 474, 475. Ünal, İsmail Hakkı, “İslâm Kültüründe Kırk Hadis Geleneği ve Şeyh Hâmid-i Velî’nin Hadîs-i Erbaîn Şerhi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXXIX/1 (1999), ss. 137-146. Yekbaş, Hakan, “Divan Şairinin Sessiz ve Gizli Anlatımı: Muvaşşah”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, VII/3 (2012). Yıldırım, Enbiya, “Hâmid-i Velî’nin Kırk Hadis Şerhi”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII/2 (2006), ss. 137-166. Yılmaz, Hasan Kamil, Tasavvufî Hadis Şerhleri ve Konevî’nin Kırk Hadis Şerhi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., 1990. Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, haz. Şu‘ayb el-Arnaût, I-XXV, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1982-1988.