OSMANLI CEZA HUKUKUNDA HİLE (ALDATMA-DOLANDIRICILIK) SUÇLARI VE CEZALARI

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 1, 119 - 139, 26.06.2019

Mehmet Koç

https://doi.org/10.30627/cuilah.522363

Cited By: 2

Öz

Klasik fıkıh kitaplarında suçlar, şâri‘ tarafından
cezası belirlenmiş olup olmadığı ve suçun çeşidini de dikkate alan had, kısas
ve ta‘zîr suçları ve cezaları şeklinde tasnif edilmektedir. Had suçları Allah
hakkı olarak yerine getirilmesi gereken, miktar ve keyfiyeti nasla belirlenmiş
cezaî müeyyideleri ifade eder. Kısas suçu, şahısların hayat ve vücut
bütünlüğüne karşı yapılan haksız saldırı sonucu oluşur. Bu suçlar kasten
işlenirse öngörülen asli ceza kısastır ve bu şâri‘ tarafından belirlenmiştir.
Ta‘zîr suçları, şâri‘ tarafından hakkında belirlenmiş bir ceza müeyyidesi
olmayan, had ve kısas suçları dışında kalan, miktarı ve uygulaması yasama
organına veya belli ölçüler dahilinde takdiri hakime bırakılmış Allah veya kul
hakkını ihlal eden hukuka aykırı fiillere denir.  Hile (aldatma-dolandırıcılık) eylemleri İslam
ceza hukukunda ta‘zîr suçları kapsamında değerlendirildiği gibi İslam hukukunun
büyük ölçüde tatbik edildiği Osmanlı ceza hukukunda da ta‘zîr suçları içerisinde
değerlendirilmektedir. Osmanlı hukukunda hile suçlarını çoğunlukla kalpazanlık,
sahte evrak düzenlemek ve esnafın yiyecek maddeleri ile alakalı aldatma
eylemleri oluşturmaktadır. Çoğunlukla alışveriş işlemlerinde karşılaşılan bu
suç tipleri insanların aldanmasına yol açtığı ve ticari faaliyetlerde olmazsa
olmaz kabul edilen karşılıklı güven duygusunu zedelediği ve haksız kazançlara
yol açtığı için İslam ceza hukukunda bu suçun faillerine çoğunlukla ta‘zîr
cezası olan dayak cezası uygulanmaktadır. 
Ancak Osmanlı’da benzer suçları işleyen faillere, Osmanlı ceza hukukunun
yazılı kaynakları kabul edilen fetva mecmuaları, kanunname maddeleri ve mahkeme
defterlerinde gördüğümüz üzere suçun, suçlunun vasfı ve suça etkili olan haller
de dikkate alınarak hafif-ağır çeşitli ta‘zîr yaptırımları uygulanmaktadır.  Osmanlı hukuk uygulamalarında suçlulara
siyaseten katl, organ kesme, kürek, hapis, kalebentlik, pranga, sürgün, dayak,
teşhir, meslekten ihraç, azil, müsadere ve para cezaları gibi çeşitli ta‘zîr
yaptırımları icra edilmektedir.

Anahtar
sözcükler:-
Osmanlı, hile, aldatma, ta‘zîr, dayak

Anahtar Kelimeler

OSMANLI, HİLE, ALDATMA, TAZİR, DAYAK

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan, "Nişancı", DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2007, XXXIII, 156-158.
• Akgündüz, Ahmed, Osmanlı Kânunnâmeleri ve Hukûkî Tahlilleri, 9 Cilt, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1992.
• Akgündüz, Ahmed, “Osmanlı Hukukunda Şer'î Hukuk-Örfî Hukuk İkilemi ve Yasama Organının Yetkileri", İlmi Araştırmalar Dergisi, XII/2, 1999, s. 117-121.
• Akıllı (Acar), Tuğba, 3 Nolu Nefy ve Itlak Defteri'nin (s.1-100) Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Osman Paşa Üniversitesi), Tokat 2006.
• Akyıldırım, Taylan, 259 Numaralı Şer'iyye Sicili Defterine Göre Galata, (Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi), İstanbul 2010.
• Âmir, Abdulazîz Musa, et-Ta‘zîr fi'ş-Şerî'ati'l-İslâmiyye, Dâru'l-Fikri'l-Arabî, Kahire 1969.
• Aslan, Nasi, "Klasik Dönem Ceza Kanunnâmeleri Bağlamında Osmanlı Hukukunun Şeriliği Üzerine", Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, III/2, Adana 2003, s. 17-44. Aslan, Nasi, “Osmanlı Hukuku’nun Oluşumunda Fetvâ ve Kazâ Münasebeti”, Dini Araşrımalar Dergisi, II/4, 1999, s. 85-100.
• Atar, Fahrettin, “Azil”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1991, IV, 326-327.
• Avcı, Mustafa, Osmanlı Ceza Hukuku Genel Hükümler, 2. Baskı, Mimoza Yayınları, Konya 2014.
• Avcı, Mustafa,Türk Hukuk Tarihi, Atlas Yayınları, Konya 2017.
• Avcı, Mustafa, Hukuk Tarihimizde, Türkiye Adalet Akademisi Yayınları, Ankara 2014.
• Avcı, Mustafa, “Osmanlı Uygulamasında İnfazı Özellik Gösteren Hapis Türleri: Kalebentlik, Kürek ve Prangabentlik”, Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, sy. 45, Ankara 2002, s. 128-147.
• Avvâ, Muhammed Selim, fî Usûli'n-nizâmi'l-cinâi'l-İslâmî, Dâru'n-Nahda, Kahire 2006.
• Aydın, Mehmet, Türk Hukuk Tarihi, 9. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2012.
• Aydın, Mehmet, "Osmanlı Hukuku'nun Genel Yapısı ve İşleyişi", Türkler, sy. 25, Ankara 2000, s. 15-20.
• Bardakoğlu, Ali, “Osmanlı Hukukunun Şer’îliği Üzerine”, Yeni Türkiye, Osmanlı Özel Sayısı, Ocak, Şubat 2000, sy. 31, s. 709-714.
• Bardakoğlu, Ali, “Ceza”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1993, VII, 470-478.
• Bardakoğlu, Ali, “Hapis”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, XVI, 54-64.
• Bardakoğlu, Ali, “Garâmet”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, XIII, 359-361.
• Başoğlu, Tuncay, “Ta‘zîr ”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2011, XL, 198-202.
• Baytimur, Suha Oğuz, 25 Numaralı Kalebend Defteri ( H.1205 / M. 1790-1791), (Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi), Elazığ 2005.
• Behnesî, Ahmed Fethi, el-Ukûbe fî fıkhi’l-İslâmî, Dâru’r-Râid el-Arabî, Beyrut 1983.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kâmusu, 8 Cilt, Bilmen Yayınevi, İstanbul 1976.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, el-Câmi’u’s-sahîh, thk. Muhammed Zübeyr Nasır, 9 Cilt, Dâru’l-Minhâc, Beyrut 2001.
• Buhûtî, Mansur b. Yunus b. İdris, Keşşâfü’l-kınâ’ an metni’l-İknâ‘, thk. Muhammed Emîn ed-Dinnâvî, 15 Cilt, yyy, byy ts.
• Boynukalın, Mehmet, “Suç”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1996, XXXVII, 453-457.
• Cin, Halil-Akgündüz, Ahmed, Türk Hukuk Tarihi, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay, İstanbul 2011.
• Çakır, İbrahim Ethem, 10 Numaralı Mühimme Defteri Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s.179–356), (Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi), Erzurum 2006.
• Çelik, Reşat, 99 Numaralı Mühimme Defteri Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s.1-90), (Yüksek Lisans Tezi, Bitlis Eren Üniversitesi), Bitlis 2015.
• Çoban, Harun, 5 Nolu Nefy ve Itlak Defteri'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, (Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi), Kayseri 2010.
• Demirtaş, Mehmet, Osmanlı Esnafında Suç ve Ceza, Birleşik Yayınevi, Ankara 2010.
• Düzdağ, M. Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebûssuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Yayınları, İstanbul 1972.
• Ekinci, Ekrem Buğra, Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk, Arı Sanat Yayınevi, İstanbul 2008.
• el-Mevsûatü’l-fıkhiyye, “Cinâyet”, Vizâretü'l-Evkaf ve'ş-Şuûni'l-İslâmiyye, Kuveyt 1989, XVI, 59-63.
• el-Mevsûatü’l-fıkhiyye, “Ğarâmet”, Vizâretü'l-Evkaf ve'ş-Şuûni'l-İslâmiyye, Kuveyt 1994, XXXI, 147-148.
• el-Mevsûatü’l-fıkhiyye, “Ğışş”, Vizâretü'l-Evkaf ve'ş-Şuûni'l-İslâmiyye, Kuveyt 1994, XXXI, 218-228.
• el-Mevsûatü’l-fıkhiyye, “Hadîa”, Vizâretü'l-Evkaf ve'ş-Şuûni'l-İslâmiyye, Kuveyt 1990, IXX, 32-35.
• el-Mevsûatü’l-fıkhiyye, “İhtilâs”, Vizâretü'l-Evkaf ve'ş-Şuûni'l-İslâmiyye, Kuveyt 1983, II, 288-289.
• el-Mevsûatü’l-fıkhiyye, “Nefy”, Vizâretü'l-Evkaf ve'ş-Şuûni'l-İslâmiyye, Kuveyt 1983, XLI, 118132.
• el-Mevsûatü’l-fıkhiyye, “Ta‘zîr”, Vizâretü'l-Evkaf ve'ş-Şuûni'l-İslâmiyye, Kuveyt 1988, XII, 254-287.
• Eren, Yunus, 34 Numaralı ve H. 986/1578 Tarihli Mühimme Defteri (1-164), (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi), İstanbul 2011.
• Esen, Hüseyin, İslam Hukukunda Mali Cezalar, Yeni Akademi Yayınları, İzmir 2006.
• Gökbilgin, M. Tayyib, "Nişancı", İslâm Ansiklopedisi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1964. IX, 299-302.
• Günay, Hacı Mehmet, “Tağrîr”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2010, IXL, 375-376.
• Günay, Musa, 55 Numaralı Mühimme Defteri, (Yüksek Lisans Tezi, On Dokuz Mayıs Üniversitesi), Samsun 1996.
• Gürbüz, Sevda, 296 Numaralı Karaman Şer'iyye Sicili Çerçevesinde 1829-1832 Yılları Arasında Karamanda Sosyal, İdari ve Hukuki Hayat, (Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi), Konya 2009.
• İbn Ferhûn, Ebü’l-Vefa Burhaneddin İbrâhim b. Ali b. Muhammed, Tebsıratü’l-hükkâm fî usûli’l-akdiye ve menâhici’l-ahkâm, thk. Cemal Muraşuli, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1971.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrahim el-Mısrî, el-Bahrü’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik, 8 Cilt, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ebi Bekr el-Hudûd ve’t-Ta‘zîrât, thk. Bekr b. Abdillah Ebû Zeyd, Dâru’l-Asıme, Riyad 1995.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed, el-Muğnî, thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî-Abdülfettah Muhammed el-Hulv, 15 Cilt, yyy, Riyad ts.
• İnalcık, Halil, Osmanlı'da Devlet Hukuk Adalet, Eren Yayıncılık, İstanbul 2000.
• İstanbul Kadı Sicilleri Eyüb Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (993-995/1585-1587), haz. Baki Çakır-Ayşe Seyyide Adıgüzel-Zeynep Trabzonlu-Hilal Kazan, İSAM Yayınları, İstanbul 2011.
• İstanbul Kadı Sicilleri Eyüb Mahkemesi 19 Numaralı Sicil, haz. Yılmaz Karaca-Rasim Erol, İSAM Yayınları, İstanbul 2011.
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 24 Numaralı Sicil, (1138-1151/1726-1738), haz. Fuat Recep-Sabri Atay-Hüseyin Kılıç-Yılmaz Karaca-Rasim Erol-Salih Kahriman, İSAM Yayınları, İstanbul 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Rumeli Sadâreti Mahkemesi 21 Numaralı Sicil (1002-1003/1594-1595), haz. Rasim Erol-Hüseyin Kılıç, İSAM Yayınları, İstanbul 2011.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 1 Numaralı Sicil (919-927/1513-1521), haz. Bilgin Aydın-Ekrem Tak, İSAM Yayınları, İstanbul 2008.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 5 Numaralı Sicil (930-936/1524-1530), haz. Yasemin Dağdaş-Zeynep Berktaş, İSAM Yayınları, İstanbul 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 9 Numaralı Sicil (940-942/1534-1536), haz. Kenan Yıldız, İSAM Yayınları, İstanbul 2010.
• İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 84 Numaralı Sicil (999-1000/1590-1591), haz. Rıfat Günalan, İSAM Yayınları, İstanbul 2010.
• Kal'a, Ahmet, “Esnaf”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, XI, 423-430.
• Karacan, Tuba Meryem, 101 No'lu Mühimme Defteri'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, (Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi), Antalya 2010.
• Karal, Enver Ziya, Selim III’ün Hattı Hümayunları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
• Karataş, Osman, 3 Numaralı Mühimme Zeyli (176-351), (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi), İstanbul 2010.
• Kavaklı, Sibel, 929/A Numaralı Nefy Defterinin (1826/1833) Transkrıpsiyon ve Değerlendirmesi, (Yüksek Lisans Tezi, Gazi Osman Paşa Üniversitesi), Çorum 2005.
• Kaya, Muhammet Samet, 69 Numaralı Mühimme Defteri'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (1-168), (Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi), Erzurum 2013.
• Kaygusuz, Zülfiye, 10 Numaralı Mühimme Defteri'nin (1-178) Transkrıpsiyon ve Değerlendirilmesi, (Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi), Erzurum 2006.
• Keleş, Adem, 75 Numaralı Mühimme Defteri'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s.172-331), (Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi), Erzurum 2011.
• Kılıç, Ömer, 4 Nolu Nefy ve Itlak Defteri'nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, (Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi), Kayseri 2010.
• Kılınç, Ahmet, Mukayeseli Hukuk ve Hukuk Tarihinde Teşhir Cezası, Adalet Yayınevi, Ankara 2014.
• Koç, Mehmet, Osmanlı Hukukunda Ta‘zir Suç ve Cezaları, Aybil Yayınevi, Konya 2017.
• Koç, Mehmet, “Yürürlük (Mahkeme Kararları) Örneklerinden Hareketle Osmanlı Ceza Hukukundaki Fetva-Kazâ İlişkisine Bakış”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 30, Konya 2017, s. 117-138.
• Koşum, Adnan, "Osmanlı Örfi Hukukunun İslam Hukukundaki Temelleri", Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, II/17, Isparta 2006, s. 146-160.
• Köse, Saffet, “Osmanlıda Şer’î Cezalar”, İslâmiyat, II/4, Ankara 1999, s. 23-32.
• Köse, Saffet, “Hile”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1998, XVIII, 28-29.
• Köse, Saffet, “Hiyel”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1998, XVIII, 170-178.
• Mumcu, Ahmet, Osmanlı Devletinde Siyaseten Katl, Phoenix Yayınevi, Ankara 2007.
• Nacak, Süleyman, 34 Numaralı Mühimme Defteri H. 986-M. 1578 Transkripti ve Değerlendirmesi (s.164–326), (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi), İstanbul 2011.
• Rahman, Şahin, 22 Numaralı Mühimme Defteri'nin (981-1573) Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, (Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi), Kayseri 2014.
• Şahin, Zafer, 72 Numaralı Mühimme Defteri (H. 1002-1003), (vr. 231-473) İnceleme-Metin, (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi), İstanbul 2014.
• Şakar, Muzaffer Fehmi, 1691-1692 Tarihli 100 Numaralı Mühimme Defteri Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s.1-145), (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi), İstanbul 2007.
• Şekerci, Osman, İslam Ceza Hukukunda Ta‘zîr Suçları ve Cezaları, Yeni Ufuklar Neşriyat, İstanbul 1996.
• Şeyhülislam Feyzullah Efendi, Fetâvâ-yı Feyziye, trc. Süleyman Kaya, Klasik Yayınları, İstanbul 2009.
• Tanrıvermiş, Abdullah, 72 Numaralı Mühimme Defteri (H.1002-1003) (vr. 1- 230) İnceleme-Metin, (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi), İstanbul 2014.
• Taşkesenlioğlu, Cihat, 74 Numaralı Mühimme Defteri Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi (s.1-117), (Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi), Erzurum 2012. Tekin, Yaşar, Şer‘iyye Sicilleri Işığında Osmanlı Devletinde Ta‘zîr Suç ve Cezaları, (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi), İstanbul 1995.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî el-Câmi’u’s-sahîh, thk. Ahmed Muhammed Şakir, 5 Cilt, Mektebetü Mustafa Albani, Kahire 1978.
• Tomar, Cengiz “Müsâdere”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2006, XXXII, 65-67.
• Torun, Murat, III Numaralı (H.983-984/M.1575-1576) Tarihli Mühimme Zeyli Defteri'nin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi(s.1-175), (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi), İstanbul 2014.
• Türcan, Talip, “Sürgün”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2010, XXXVIII, 164-166.
• Udeh, Abdulkâdir, et-Teşrîu’l-cinâiyyi’l-İslâmi mukârinen bi’l-kânûni’l-vad’i, 2 Cilt, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1998.
• Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Müesseseleri Tarihi, Kardelen Yayınevi, İstanbul 1998.
• Yazıcı, Murat, 39 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (s.119-240), (Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi), Erzurum 2013.
• Yıldız, Ali, 204 Numaralı Şer'iyye Sicil Defterine Göre Urfa'da Ekonomik Sosyal ve Kültürel Hayat, (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi), İstanbul 2010.
• Zeyla’î, Fahruddin Osman b. Ali b. Mihcen, Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dekâik, 6 Cilt, el-Matbaatu’l-Kübrâ el-Emîriyye, Bulak 1896.
• 3 Numaralı Mühimme Defteri (966-968/1558-1560), haz. Nezihi Aykut-İdris Bostan- Murat Cebecioğlu-Feridun Emecan-Mücteba İlgürel-Mehmet İpşirli-Cevdet Küçük-Özcan Mert-Abdülkadir Özcan-İlhan Şahin-Hüdai Şentürk-Mustafa Çetin Varlık, BOADB Yayınları, Ankara 1993.
• 6 Numaralı Mühimme Defteri (972/1564-1565), haz. Hacı Osman Yıldırım-Vahdettin Atik-Murat Cebecioğlu-Muhammed Safi-Mustafa Serin-Osman Uslu-Numan Yekeler, BOADB Yayınları, Ankara 1995.
• 6 (II) Numaralı Mühimme Defteri (972/1564-1565), haz. Hacı Osman Yıldırım-Vahdettin Atik-Murat Cebecioğlu-Muhammed Safi-Mustafa Serin-Osman Uslu-Numan Yekeler, BOADB Yayınları, Ankara 1995.
• 7 Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569), haz. Hacı Osman Yıldırım-Vahdettin Atik-Murat Cebecioğlu-Hasan Çağlar-Mustafa Serin-Osman Uslu-Numan Yekeler, BOADB Yayınları, Ankara 1998.
• 7 (II) Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569), haz. Hacı Osman Yıldırım-Vahdettin Atik-Murat Cebecioğlu-Hasan Çağlar-Mustafa Serin-Osman Uslu-Numan Yekeler, BOADB Yayınları, Ankara 1999.
• 7 (III) Numaralı Mühimme Defteri (975-976/1567-1569), haz. Hacı Osman Yıldırım-Vahdettin Atik-Murat Cebecioğlu-Hasan Çağlar-Mustafa Serin-Osman Uslu-Fuat Yavuz-Numan Yekeler, BOADB Yayınları, Ankara 1999.
• 12 Numaralı Mühimme Defteri (978-979/1570-1572), haz. Hacı Osman Yıldırım-Vahdettin Atik-Murat Cebecioğlu-Muhammed Safi-Mustafa Serin-Osman Uslu-Numan Yekeler, BOADB Yayınları, Ankara 1996.
• 82 Numaralı Mühimme Defteri (1026-1027/1617-1618), haz. Hacı Osman Yıldırım-Vahdettin Atik-Murat Cebecioğlu-Ayhan Özyurt-Mustafa Serin-Fuat Yavuz-Numan Yekeler, BOADB Yayınları, Ankara 2000.