ZORLUKLARLA BAŞA ÇIKMA BAĞLAMINDA BİR MODEL ÖNERİSİ: SABRA YOLCULUĞUN BEŞ HALİ

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 1, 286 - 307, 26.06.2019

Süleyman Doğanay

https://doi.org/10.30627/cuilah.539982

Cited By: 3

Öz

Bu çalışma, hayatın zorlukları karşısında bireyin
hangi psikolojik hallerden geçtiğini araştırmak amacıyla ortaya çıkmıştır.
Dolayısıyla insanların hayatın zorluklarıyla nasıl başettikleri, bu insanların
nasıl bir yas sürecinden geçtikleri sorularına cevap aranmıştır. Öncelikle başa
çıkma stratejileri ve İslamî kültürde sabır olgusunun teorik altyapısı
psikolojik bakışla incelenmiştir. Çalışma, nitel araştırma yöntemlerinden
gömülü teori (grounded theory) yaklaşımıyla hazırlanmıştır. Veriler, amaçlı
örneklem metoduyla belirlenen insanların yaşadığı ve araştırmacının bizzat
şahit olduğu travmatik olaylar ve sonrasında yaşanan tecrübelerin katılımlı
gözlem yapılarak kayıt altına alınmasıyla elde edilmiştir. Ayrıca o travmatik
olayları yaşayan veya o hadiselerden birinci derecede etkilenen insanlar ve
yakınlarıyla yarı yapılandırılmış mülakatlar yapılmıştır. Elde edilen bütün
veriler fenomenolojik analize tabi tutulmuştur. Çalışma sonunda başa çıkma ve
sabır bağlamında bir öneri olarak sabra yolculuğun beş hali adını verdiğimiz
bir model oluşturulmuştur. Bunlar şok, şikayet, şüphe, şükran, şükür olarak
isimlendirilmiştir Şok, zihinsel faaliyetlerin zayıfladığı bir süreçtir.
Beklenmeyen problem durumu karşısında verilen tepkiler bireyden bireye
farklılaşmakta ve bu tepkilerin ön görülmesi pek mümkün olmamaktadır. Şikayet
aşamasında, olayın gerçekliği kavranmakta ve ilk anlamlandırma çabaları
başlamaktadır. Şüphe halinde kişi olayın kaynaklarını sorgularken dini inanç ve
değerlerini devreye sokmaktadır. Bu noktada özellikle kader, merhamet, adalet
ve kötülük problemi meşgul olunan temel konulardır. Şükran noktasında, sosyal
etkiler ve normalleşme çabası ön plandadır. Birey yaşadığına benzer acıları
diğer insanların da yaşadığını düşünerek, onu normalleştirme çabasına
girmektedir. Bu halde sosyal etkiler ve olumlu toplumsal destek son derece
önemlidir. Son olarak şükür hali gelmektedir. Bu halde, sosyal çevreden
bağımsız olarak bireysel dinginlik ve yaşanan hadiseyi kabul edip, onunla
yaşama devam edebilme çabası görülmektedir. Bu hallerin bireyde yaşanışı
doğrusal bir gelişim göstermek zorunda olmayıp, yatay bir değişkenlik arz
edebilir. Tüm bu süreç içinde kişinin yaşadığı zorluğa çözüm olarak dinin ve
onun yaşandığı kültürün sunmuş olduğu, özellikle anlam sağlayıcı içerikler son
derece önemlidir. Sonuç olarak dindar bireylerin hayatın zorlukları karşısında
bu hallerden geçeceği iddiası ortaya konmuştur. Sabır olgusu İslamî kültürde
dînî başa çıkma stratejilerine eşlik etmektedir. Sabır aslında bireyin
kendisine doğru bir yolculuğudur ve bu esnada bireyin değişik hallere uğraması
gayet doğaldır. Bireyin bu tecrübelerinin hepsi de onun iman çerçevesi içinde
değerlendirilmelidir. Zira iman, ölçülemezliği ve denetlenemezliği ile kendi
anlamını oluşturur. Böylece sabır, özellikle dramatik deneyimler ve varoluşsal
sorunlarla karşılaşılan güçlükleri aşmada birey için bir dayanak noktası teşkil
etmektedir.

Anahtar Kelimeler: Yas, sosyal
destek, başa çıkma, sabır.

Anahtar Kelimeler

Yas, sosyal destek, başa çıkma, iman, sabır

Kaynakça

• Alş, O. M. & Aboul-Fotouh, F. (2015). Geleneksel Ruh Sağlığı, Başa Çıkma Stratejileri ve Yardım Arama Davranışı. (Ed. Sameera Ahmed and Mona M. Amer) Müslümanlar İçin Psikolojik Danışma içinde (ss. 33-47). Ankara: Nobel Yayınları.
• Apaydın, H. (2016). Din Psikolojisi Terimler Sözlüğü. İstanbul: Bilimkent Yayın.
• Arslantürk, Z. (2004). Sosyal Bilimler İçin Araştırma Metod ve Teknikler, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Ayten, A. (2012). Tanrıya Sığınmak: Dinî Başa Çıkma Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Balcı, A. (2005). Sosyal Bilimlerde Araştırma: Yöntem, Teknik ve İlkeler, Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Blount, S. & Janicik, G. A. (1999). Comparing social accounts of patience and impatience. Unpublished manuscript, University of Chicago.
• Blount, S. & Janicik, G. A. (2000). What makes us patient? The role of emotion in sociotemporal evaluation. Unpublished manuscript: University of Chicago.
• Carrel, A. (2005). İnsan Denen Meçhul (Çev. Ömer Durmaz), İstanbul: Hayat Yayınları.
• Cevziyye, İbn K. (2016). Sabredenler ve Şükredenler (Çev. Zeynelabidin Tatlılıoğlu), İstanbul: İnsan Yayınları.
• Creswell, J. W. (2016). Nitel Araştırma Yöntemleri-Beş Yaklaşıma Göre Nitel Araştırma ve Araştırma Deseni- (Çev. Mesut Bütün-Selçuk Beşir Timur), Ankara: Siyasal Kitabevi
• Csikszentmihalyi, M. (2017.) Akış: Mutluluk Bilimi (Çev. Barış Satılmış), Ankara: Buzdağı Yayınevi.
• Dilthey, W. (1986). The Hermenetuics of the Human Sciences, In The Hemenetuıcs Reader: Texts of the German Tradition from the Enlightenment to the Present. (Ed) Kurt Mueller-Vollmer (ss. 148-164). New York: B. Blackwell.
• Doğan, M. (2016). Sabır Psikolojisi-Pozitif Psikoloji Bağlamında Bir Araştırma, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Dudley, K. C. (2005). Empirical development of a scale of patience. Dissertation Abstracts International, 54 (8), 4332.
• Egemen, B. Z. (1952). Din Psikolojisi: Saha, Kaynak ve Metod Üzerine Bir Deneme, Ankara: İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Ekşi, H. (2001). Başa Çıkma, Dinî Başa Çıkma ve Ruh Sağlığı Üzerindeki İlişki Üzerine Bir Araştırma, Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Eroğlu, Ç. Y. (2015). Travmatik Yaşam Olayları ve Psikodrama (Model Önerisi), Psikodramada Seçme Konular-Teoriden Pratiğe Psikodrama içinde, (ss. 111-165), İstanbul: Epsilon Yayınevi.
• Frager, R. (2014). Kalp, Nefs ve Ruh-Tekâmül, Denge ve Uyumun Sufice Psikolojisi (Çev: İbrahim Kapaklıkaya), İstanbul: Gelenek Yayıncılık.
• Gazali, Ebu Hamid Muhammed, (2007). İhya’u Ulumi’d-Din (Çev. Mehmed A. Müftüoğlu), İstanbul: Vefa Yayınları.
• Göka, E. (2013). Hoşça kal, Kayıp, Matem ve Hayatın Zorlukları, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Güleç, C. (2009). Pozitif Ruh Sağlığı, Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Hökelekli, H. (2013). Din Psikolojisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İsfahani, Hüseyn b. Muhammed b. Rağıb, 2002, el-Müfredat fi garibi'I-Kur'an, Beyrut.
• Kayıklık, H. (2011). Din Psikolojisi-Bireysel Dindarlık Üzerine, Adana: Karahan Kitabevi.
• Koenig, H. G. & M. E. McCullough & D. B. Larson. (2001). Handbook of Religion and Health: A Century of Research Reviewed. New York: Oxford University Press.
• Köknel, Ö. (1998). Zorlanan İnsan, İstanbul: Altın Kitaplar.
• Köylü, M. (2007). Ruh Sağlığı ve Din: Batı Toplumu Açısından Bir Değerlendirme. On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 23, 65-92.
• Kula, N. (2005). Bedensel Engellilik ve Dinî Başa Çıkma. İstanbul: DEM Yayınları.
• Mehrabian, A. (1999). Manual for the Revised Achieving Tendency (MACH) and Disciplined Goal Orientation (CGO) Scales. Monterey, California: Alta Mesa.
• Muncebi, A. (2011). Bela ve Sıkıntılara Karşı Sabır ve Rıza (Çev. İbrahim Doğu), İstanbul: İlk Harf Yayınevi.
• Önal, R. (2008). Kur'an'da İmani ve Ahlaki Bir Tavır Olarak Sabır, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi içinde, (ss. 439-466), XII/2.
• Özdemir, M. (2016) Nitel Veri Analizi: Sosyal Bilimlerde Yöntembilim Sorunsalı Üzerine Bir Çalışma, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi içinde, (ss. 323-343), 11(1).
• Özmen, E. (2017). Vaçgeçemediklerinin Toplamıdır İnsan -Yas, Melankoli, Depresyon-, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pargament, K. I. & J. Kennell & W. Hathaway & N. Grevengoed & J. Newman & W. Jones. (1988). Religion and The Problem-Solving Process: Three Styles of Coping. Journal for the Scientific Study of Religion. 27, 90-104.
• Pargament, K. I. & H. A. Raiya. (2007). A Decade of Research on The Psychology of Religion and Coping: Things We Assumed and Lessons We Learned. Psyke & Logos. 28, 742-766.
• Pargament, K. & M. Feuille & D. Burdzy. (2011). The Brief RCOPE: Current Psychometric Status of A Short Measure of Religious Coping. Religions. 2.1, 51-76.
• Parkes, C. M. (2009). Love and Loss: The Roots of Grief and Its Complications. New York: Routledge.
• Pinker, S. (2003). The Blank Slate. New York: Penguin Books.
• Sayar, K. (2003). Ruhun Labirentleri, İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Schnitker, S. A. (2012). An examination of patience and well-being, The Journal of Positive Psychology: Dedicated to furthering research and promoting good practice, 7:4, 263-280
• Seligman, M. E. P. (1998). “Building Human Strength: Psychology's Forgotten Mission”, APA Monitor, 29.
• Smith, J.& Eatough, A. (2007). Interpretative Phenomenological Analysis. In E. Lyons and A. Coyle (Eds). Analysing Qualitative Data in Pscychology. (p. 35-50) Los Angeles: SAGE Publications.
• Strauss, A. & Corbin, J. (1990). Basics of Qualitative Research: Grounded Theory Procedures and Techniques, New Delhi: SAGE Publications.
• Şerif, M. (1985). Toplumsal Kuralların Psikolojisi (Çev. İsmail Sandıkçıoğlu), İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Uludağ, S. (1991). Tasavvuf Tarihi Terimleri Sözlüğü, İstanbul.
• Utz, A. (2015). Ruh Sağlığı, Ruhsal Bozukluklar ve Başa Çıkmanın Kavramsallaştırılması, (Çev. Vahap Yorgun), Müslümanlar İçin Psikolojik Danışma içinde, (ss. 15-31), Ankara: Nobel Yayın.
• Volkan, V. D. & Zıntl, E. (2018). Kayıptan Sonra Yaşam-Komplike Yas ve Tedavisi, Ankara: Pusula Yayınevi.
• Wade, C.&Tavris, C. (1990). Psychology (2nd Eds.). London: Harper and Row Publishing Com.
• Watts, F. & Dutton, K. & Gulliford, L. (2006). Human Spiritual Qualities: Integrating Psychology and Religion, Mental Health, Religion Culture, 9 (3), 277–289).
• Wertz, F. J. & Charmaz, K. & McMullen, L. M. & Josselson, R. & Anderson, R. & McSpadden, E. (2011). Five Ways of Doing Qualitative Analysis, -Phenomenological Psychology , Grounded Theory , Discourse Analysis, Narrative Research and Intuitive Inquiry-, London: The Guilford Press.
• Yalom, I. D. (2001). Varoluşçu Psikoterapi (Çev. Ö. Arıkan), İstanbul: Merkez Kitapçılık.
• Yalom, I. D. (2015). Grup Psikoterapisinin Teoriği ve Pratiği (Çev. Ataman Tangör-Özgür Karaçam), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Yapıcı, A. (2003). Fiziksel ve Sosyal Hadiselere Sebep Atfetmede Dinin Rolü, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (1), (ss. 126-165).
• Yapıcı, A. (2011). Kuramdan Yönteme “Ruh Sağlığı-Din” Çalışmalarında Karşılaşılan Güçlükler, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2), (ss. 25-61).
• Yavuz, K. (1982). Din Psikolojisinin Araştırma Alanları, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi V, (ss. 87-108).