TİMUR DÖNEMİ HEDİYE VE HEDİYELEŞME

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 1, 286 - 303, 29.06.2020

Mehibe Şahbaz , Hasan Taşkıran

https://doi.org/10.30627/cuilah.689735

Cited By: 2

Öz

Tüm kültürlerin var oluşlarında ve devamında çok önemli bir
yeri olan “hediye” kavramı, devletlerarası ilişkilerde diplomasinin temel
taşlarından biri olmuştur. Devletler arasında elçilerin herhangi bir sebepten
dolayı gidip-gelişlerinde meseleyi oluşturan mevzunun çok önemli bir payı ola
gelmiştir. Ayrıca Hediyeleşme her toplumda sosyal ilişkilerin kurucusu,
yenileyicisi, güçlendiricisi ve pekiştiricisidir. Sosyal ilişkiler kapsamında
etkileşimli bir bağ ve kültürel değerlerin karşılıklı olarak yapıldığı bir
buluşma köprüsü olurken, bazende siyasi mesajlar vererek savaşlara sebep
olmuştur. Hediyeler bir nevi devletlerin birbirlerine bağlılığını bildirmede
bir araç olmuştur. XIV. yüzyılın ikinci yarısında Semerkand’da ortaya çıkan
Timurlular Türk-Moğol geleneklerine bağlı olup kısa sürede bölgede hâkimiyetlerini
sağlayarak Türk tarihinin büyük devletleri arasına girmişlerdir. Timurlular
yabancı devletlerle olan ilişkilerinde birçok hediyeler almışlar ve hediyeler
vermişlerdir. Yabancı devletlerler kimi zaman Timurlulardan savaşlarda aman
dilemek kimi zamanda Timurlulardan yararlanmak için göz boyamak amaçlı
hediyeler göndermişlerdir. Timurluların tarihinde siyasî, ictimâî, iktisadî ve
gündelik hayatta yer edinmiş hediyeleşme geleneğinin birçok örneğine
rastlamaktayız. Timurlu Devleti başta Osmanlı, Çin, Mısır, Ermeniler, İspanya,
İran, Akkoyunlular gibi birçok devletlerle siyasî, iktisadî, askerî ilişkiler
içerisinde olmuştur. Çalışmamızda Timurluların bahsini ettiğimiz devletlerin
hükümdarları veya beyleri ile sultanları arasında teâti olunan hediyeler, bu
hediyelerin anlamları, hangi vesile ile geldikleri veya gönderildikleri
belirtilmeye çalışacağız. Ayrıca Timurlular’da başta hanedan üyelerinin, devlet
ricâlinin, seçkin ve sıradan kimselerin kendi aralarında hediyeleştikleri ve bu
hediyeleşmeninde çeşitli nedenlere dayandığı görülmektedir. Timurlularda
akrabalık, dostluk, tâbi ve metbûlar arasında sevgi, hürmet, zafer kutlama,
barış, bayram, düğün, doğum, sünnet, zifaf, taziye, yardım ve hâkimiyeti
tanıtma gibi amaçlarla hediyeleştikleri görülmektedir. Bu hediyeler başta
hil’at olmak üzere altın, çeşitli mücevherler (firuze), para, gulâm, cariye, kâğıt,
kürk, at, deve, merkep ve giyim kuşam olarak kullanılan her türlü eşyanın
hediye olarak verildiği ve alındığı görülmektedir. Timurlu Devletinde hediyenin
kıymeti çok önemliydi. Bu sebepten dolayıdırki yabancı ülkeler elçiler
vasıtasıyla Timurlu hükümdarlara mücevher olarak firuze göndermeye dikkat
etmişlerdir.

Timurlu hükümdarlarının gücüne göre hürmet ediliyor ve
hürmete göre de hediyenin değeri artıyordu. Yine Timurlulara birçok ülkeden
çeşitli amaçlar doğrultusunda takdim edilen hediyelerin kabulünde Timurlularca
belirlenmiş belirli kurallar vardı. Bu kurallara oldukça önem veren Timurlular
bu kurala aykırı bir davranışta bulunulduğunda hakaret olarak nitelendirirdi.
Aynı şekilde çeşitli ülkelerden elçiler vasıtasıyla gönderilen hediyelere
karşılık, Timurlularda bu ülkelerin elçilerine toy ve eğlenceler düzenleyerek
hediyeler vermekteydiler. Elbetteki yabancı ülkelerden Timurlu ülkesine gelen
bu elçilere verilen eğlencelerin süresi, büyüklüğü, ikramların çeşitliliği ve
hediyelerin değeride ülkelerin gücü ve kudretine göre değişmekteydi.
Timurlularda hediyenin çokluğu ve azlığı da önemliydi. Timurlulardaki
hadiyeleşme geleneğinden bu devletin maddi ve manevi güçleri hakkında da bilgi
edinmekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Timurlular, Hediye, Kültür, İlişkiler, Gelenek

TIMUR PERIOD GIFT AND GIFTING

Öz

The concept
of “gift”, which has a very important place in the existence and continuation
of all cultures, has been one of the corner stones of diplomacy in inter state relations.
It has been a very important part of the issue that constitutes the issue among the
states for the ambassadors for any reason. In addition, gift making is the founder,
renewer, strengthener and reinforcer of social relations in every society.
While it was an interactive link and a meeting bridge where cultural values​​were made
mutually with in the scope of social relations, it sometimes caused wars by giving
political messages. In a way, gifts have been a tool for reporting the inter dependence
of states. XIV. The Timurids, who emerged in Samarkand in these cond half of
the century, are connected to the Turkish-Mongolian traditions, and soon became
one of the major states of Turkish history by main taining their dominance in
the region. Timurians received many gifts and gave gifts in their relations with
foreign states. Foreign states have sometimes sent gifts to paint the Timurians
to wished forwar and sometimes to take advantage of the Timurids. We come across
many examples of the tradition of gift giving, which took place in the history
of the Timurids in political, secular, economic and daily life. The Timurid State
was in political, economic and military relations with many states such as the Ottomans,
China, Egypt, Armenians, Spain, Iran and Akkoyunlu. In our study, we will try to
state the gifts, the meanings of these gifts, the occasion they came or were
sent, between the rulers or gentlemen of the states we mentioned in Timur, and their
sultans. In addition, it is seen that the members of the dynasty, state officials,
elite and ordinary people gift edamong themselves in the Timurids, and this gift
was based on various reasons. It is seen that among Timurians, they are gifted for
kinship, friendship, of course, love, respect, victorycelebration, peace,
holidays, weddings, birth, circumcision, weakness, condolence, aid and domination.
It is seen that these gifts are given and received as gifts, especially hil'at,
gold, various jewelery (turquoise), money, gulâm, concubine, paper, fur, horse,
camel, donkey and clothing. The value of the gift was very long lasting in the Timurid
State. For this reason, foreign countries have paid attention to sending turquoise
as jewelry to Timurian rulers through the envoys. According to the power of the
Timurid rulers, the value of the gift increased according to the reverence.
Again, there were certain rules determined by the Timurians in the acceptance
of the gifts presented to the Timurids for various purposes from many countries.
The Timurians, who gave great importance to these rules, would describe them as
an insult when acting against this rule. Like wise, in response to gifts sent
through ambassadors from various countries, Timurians were giving gifts to the ambassadors
of these countries by arranging toys and entertainment. Of course, the duration
of the entertainment given to these ambassadors, who came to the Timurian country
from foreign countries, varied according to the strength handpower of the countries,
the variety of treats and the value of gifts. In Timurids, the abundance and scarcity
of the gift was also important. We also learn about them a terial and spiritual
powers of this state from the tradition of the Timurid tradition.

 

Anahtar Kelimeler

Timurids, Gift, Culture, Relations, Tradition

Kaynakça

• Abdurrezzak-i Semerkandî, (1383). Matla‘-ı Sa‘deyn ve Mecma‘-ı Bahreyn, C. I/II, Neşr. Abdul Hüseyin Nevâi, Tahran, Pejuhaşkah-ı Ulum-i İnsanı ve Muta’alat-ı Ferhengi.
• Aka, İsmail (1994). Mirza Şahruh Ve Zamanı (1405-1447), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Aka, İsmail (2005). “Timur Sadece Bir Asker Mi İdi?”, Makaleler, C.II. (Haz. E.S. Yalçın – Ş. Gedikli), Ankara: Berikan Yayınları.
• Aka, İsmail (2017). Timur ve Devleti, Ankara: TTK Yayınları.
• Alan, Hayrunnisa (1999). “Bir Timurlu Hanımı; Gevher Şad Ağa ve TarhanîEmîrler”, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir: s.231-248.
• Andican, A.Ahat (2019). Emir Timur, Tarih, Siyaset, Miras, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Araycan, Ayşe Atıcı (2014). “Ankara Savaşı Öncesi Diplomatik Görüşmeler”, 1402 Ankara Savaşı Uluslararası Kongresi (Yıldırım- Timur) Bildiri Kitabı, Ankara: 9-12 Ekim 2012, TTK Yayınları.
• Âşıkpaşazade, (2010). Tevarih-i Al-i Osman, (Haz. Kemal Yavuz, M.A. Yekta Saraç), İstanbul: Gök kubbe Yayınları.
• Barthold, Wılhelm (1990). Uluğ Bey ve Zamanı, (Çev. İsmail Aka), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1000 Temel Eser Serisi.
• Bozkurt, Nebi (2002). “Kılıç”, DİA,XXV, ss. 405-408.
• Ca’ferî b. Muhammed el-Hüseynî, (2011). Târîh-i Kebîr (Tevârîh-i Enbiyâ ve Mülûk), (Çev. İsmail Aka), Ankara: TTK Yayınları.
• Dukas, (2013). Kroniği (1341-1462), (Çev. V. Mirmiroğlu), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ebû Bekr-i Tihrani, (2014). Kitab-ı Diyarbekriyye, (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara: TTK Yayınları.
• Elçin, Şükrü. (1964). “Türklerde Atın Armağan Olması”, Türk Kültürü Araştırmaları, S.I, Ankara: Ankara Basımevi.
• Göksu, Erkan (2008). Türk Kültüründe Silah, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Grousset, Rene, (2011). Stepler İmparatorluğu, Atilla, Cengiz Han, Timur, Ankara: TTK Yayınları.
• Hâfız-ı Ebrû, (1385). Zübdetü’t-Tevârîḫ, C. 2, (Neşr. Seyyid Kemal HâcSeyyid Cevadi), Tahran: Vizâret-i Ferheng ve İrşad-i İslâmî.
• Hasan-ı Rumlu, (2006). Ahsenü’tTevârîh,(Çev. Mürsel Öztürk), Ankara: TTK Yayınları.
• İbni Arabşah, (2012). Acâibu’lMakdûr- Bozkırdan Gelen Bela, (Çev. Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.
• İbni Tagrıberdi, (2013). En-Ncûmu’z-Zâhire (Parlayan Yıldızlar), (Çev. D. Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Manz, Beatrice Forbes (2006). Timurlenk-Bozkırların Son Göçebe Fatihi, (Çev. Zuhal Bilgin), (2. Baskı), İstanbul: Kitap Yayınları.
• Merçil, Erdoğan (2007). Selçuklular’da Hükümdarlık Alâmetleri, Ankara: TTK Yayınları.
• Muhammed Yusuf Valeh-i İsfehâni-yiKazvinî, (1379). Hold-i Barin (Tarih-i Timuryan ve Türkmenan), (Haz. Mir Haşim Muhaddis), Tahran: Miras-ı Mektub Neşriyat.
• Nicol, Donald M., (2016). Bizans’ın Son Yüzyılları 1261-1453, (Çev. Bilge Umar), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Nizamüddin Şami (1987). Zafername, (Çev. Necati Lugal), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özdemir, Nebi (2008). “Türk Hediyeleşme Geleneği ve Medya”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, TheJournal Of InternatıonalSocialResearch, Volume ¼, Summer 2008, s.461-480.
• Pakalın, Mehmet Zeki, (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I, İstanbul: MEB Basımevi.
• Paydaş, Kazım (2006). “Timurlu ve Türkmenlerin Şirvanşahlarla Olan Münasebetleri”, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, s. 113-140.
• RoemerHans R., (1979). “Timurlular”, İA, C.12/1, İstanbul: MEBYayınları, s.346-376.
• Roux, J. P. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi, (Çev. Aykut Kazancıgil- Ayşe Bereket), İstanbul:Kabalcı Yayıncılık.
• Roux, J. P. (2014). Ora Asya Tarih ve Uygarlık,(Çev. Lale Arslan Özcan), İstanbul: Kabalcı Yayıncılık
• Şerefüddin Ali Yezdi, (2013). Emir Timur (Zafername), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Tacü’s-Selmânî, (1993). Tarihnâme, (Çev. İsmail Aka), Ankara: TTK Yayınları.
• Taşağıl, Ahmet (1995). Göktürkler, Ankara: TTK Yayınları.
• Yücel, Yaşar (1989). Timur’un Ortadoğu-Anadolu Seferleri ve Sonuçları (1393-1402), Ankara: TTK Yayınları.