MERYEM SURESİ 57. ÂYET BAĞLAMINDA HZ. İDRÎS'İN (AS) GÖĞE YÜKSELTİLMESİYLE İLGİLİ RİVAYETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 1, 63 - 83, 29.06.2020

Abdurrahim Kaplan

https://doi.org/10.30627/cuilah.721852

Öz

Allah, tevhid inancını hâkim kılmak için tarihin her
döneminde elçiler göndermiştir. Bu elçilerin bazılarına sahife, bazılarına
kitap göndermiş bazılarına da önceki şeriatleri devam ettirme sorumluluğunu
yüklemiştir. Her peygambere verdiği mucize ve meziyet farklı olmuştur.
Kur'ân'da bazı peygamberlerden çok söz ettiği gibi bazılarından ise daha öz söz
etmiştir. Kendisinden az olarak bahsedilen peygamberlerden biri de Hz.
İdrîs'tir. Kur'ân, Hz. İdrîs'ten (as) iki yerde bahsetmektedir.  Onu sıddîk ve sabırlı olarak
nitelendirmektedir. Kur'ân'da Hz. İdrîs'in yüce bir makama yükseltildiğinin
haber verilmesi müfessirlerce merak konusu olmuştur. Müfessirler tarih boyunca
konunun anlaşılması için farklı görüşlerde bulunmuş ancak ortak görüş üzerinde
mutabık kalamamıştır. Bununla beraber konuyla ilgili nakledilen birçok rivayet,
meseleyi içinden çıkılmaz bir duruma getirmiştir. Alimlerin cevap bulmaya
çalıştıkları soru Allah'ın Hz. İdrîs'e verdiği üstün makamın ne olduğu veya ne
şekilde gerçekleştiğidir. İlk Dönem müfessirlerinin büyük bir kısmı Hz. İdrîs'e
verilen üstün makamın ruhen ve bedenen göğe yükseltilmesi şeklinde
gerçekleştiğini savunmakla beraber yükseltildiği semanın kaçıncı kat olduğu ile
ilgili ortak görüşe de sahip değillerdir. Yükseltildiği yerin dördüncü veya
altıncı kat sema olduğunu iddia edenler kadar cennete yükseltildiğini
söyleyenler de vardır. Çok az bir kısmı ise Allah onu kavminin şerrinden
korumak için yükseltmiştir şeklinde görüş ortaya koymaktadır. İlk dönem
müfessirlerinin büyük bir kısmı Matûrîdî gibi birkaç müfessir hariç onun yüce
bir makama yükseltilmesini Hz. İsâ'nın re'f edilme hadisesine
benzetmektedir.  Bir kısım müfessir ise
Hz. İdrîs'in semaya yükseltilmesini Hz. Peygamber'in mi'racta onunla
karşılaşması hâdisesine dayandırmaktadır.  

Hz. İdris'in ruhen ve bedenen semaya yükseltildiği görüşünü
kabul etmeyen müfessirlerin bir kısmı üstün makama yüceltilmesini, ulvî ve
manevî bir makam olarak değerlendirirken bir kısmı ise otuz sahife,
peygamberlik ve farklı konularda ilim sahibi olma gibi ona verilen birçok
nimeti üstün bir makama yüceltilmesi olarak görmektedir. Anlayabildiğimiz kadarıyla
İslâm düşünce tarihinin en karmaşık konularından biri re'f edilme (semaya
yükseltilme) hâdisesidir. Bu meselede nihâî bir sonuca varacağımızı iddia
etmemiz söz konusu değildir. Hz. İdrîs'in üstün bir makama yüceltilmesinin ne
anlam ifade ettiği husûsu ve müfessirlerin bu konudaki görüşleri bizde merak
uyandırmış ve bu merak, bizi bu minvalde bir çalışma yapmaya sevk etmiştir.
Acizane bu çalışmamızdaki temel hedefimiz, "Biz onu yüce bir yere
yükselttik" sözünden neyin kastedildiğini anlamaya çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

Kur'ân, Tefsîr, Kur'ân, Hz. İdrîs, Yükseltilme, Rivâyet

Teşekkür

Bize bu imkanı tanıdığınız için teşekkür eder, çalışmanızda başarılar dilerim.

THE EVALUATİON OF RUMOURS ABOUT IDRİS'S ASCENDİNG TO THE SKY İN THE CONTEXT OF 57. VERSES OF MARY SURAH

Öz

Allah (God) has sent messengers at every time of history to make the belief in monotheism dominate. He has sent leaf to some of these messengers and books to some other, as well as giving responsibility to some of them to continue the previous sharia (religious law). The miracle and qualification he gave to each prophet was different. He mentioned some prophets more and some of them were more concise in the Qur'an. One of the prophets mentioned a little is prophet Idris. The Quran mentioned prophet Idris in two places. It describes him as faithful and patient. It has been a matter of curiosity for commentators to inform that Idris has been ascended to an honourable position (holy place) in the Quran. The commentators have made different views throughout the history to understand the issue, but could not agree on the common opinion. However, many narrations about the subject have made the issue an impenetrable. The question that scholars are trying to find answers is what was the honourable position Allah gives to prophet Idris, or how it happened. Although most of the commentators in the first term of the period claim the honourable position given to prophet Idris is spiritually and physically ascended to the sky, but they do not have a common opinion on how many floors in the sky he was ascended. There are those who say that the place where he was ascended is ascending to heaven as well as those who claim that it was the fourth or sixth floor of the sky. Very few of them suggested that Allah ascended him to protect him from the evil of his people. Most of the early commentators, except for a few commentators such as Maturidi, likens his ascending to the incident of prophet Isaac being raised. Some of the commentators bases the incident of ascending prophet Idris to the sky, to the meeting with the prophet Muhammad during his ascension.

Some of the commentators who do not accept the idea that Idris was ascended spiritually and physically to the sky, evaluated his spiritual authority as given him lofty and spiritual authority. However, some of them considered that given thirty leaf (page) and prophecy to the Idris and having knowledge in different subjects are some of the superior authority that given to him. As far as we can understand, one of the most complex topics in the history of Islamic thought is the state of being ascended. It is not possible to claim that we will reach a final conclusion in this matter. The question of what it means to be given superior authority to prophet Idris, and the opinions of the commentators on this matter have aroused curiosity and this curiosity has prompted us to do a work in this manner. Our main aim in this study is to try to understand what is meaning of the following verse "We ascended him to a holy place."

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur'an, Prophet Idris, Ascension, Narration

Kaynakça

• Abdürrezzâk es-San‘ânî, Tefsîru Abdürrezzâk, thk. Mahmud Muhammed Abduh, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur'ân'ın Çağdaş Tefsiri, İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1988.
• Aydemir, Abdullah. İslamî Kaynaklara Göre Peygamberler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ts.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullah b. Ömer b. Muhammed, thk. Muhammed Abdurrahman Maraşlî, Envârü’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, Beyrut: Daru İhyau turasi'l-Arabî, 1418.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhim, el-Câmi'us-Sahîh. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Bulut, Halil İbrahim. Kur'ân-ı Kerim'de Mucize ve Peygamber. İstanbul: Rağbet yayınları, 2000.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsirde Mukâtil b. Süleyman. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21 (1976).
• Derveze, İzzet. et-Tefsirü’l-Hadis. Kahire: Daru İhyau Kütübi'l-Arabî, 1383. Ebû İshak ez-Zeccâc, Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelil Abduh Şelebî, Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1988.
• Ebu'l-Haccâc, Mücahid b. Cebr. Tefsiru Mücahid, thk Muhmamed Abdusselam Ebün'niyl, (Beyrut: Daru'l-Fikri'l-İslamî, 1989.
• El-Kelbî, Ebû Munzîr Hişâm b. Muhammed. Kitabü'l-asnâm. thk. Ahmed Zekî Paşa, Kahire, Daru'l-Kütübi'l-Mısriyye, 2000.
• Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, (İstanbul: Akçağ Yayınları, 2016).
• Fahruddîn er-Râzi, Tefsir-i Kebir Mefâtîhu’l-Gayb, Beyrut: Dâru İhyâi Türasi'l Arabî, 1420.
• Gregory. Ebû'l-Farac Tarihi. çev. Ömer Rıza Doğrul, Ankara: TTK. Basım Evi, 1987.
• Harman, Ömer Faruk. “İlyâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 22:162 İstanbul TDV Yayınları, 2000.
• Hermes, Metinler ve Çalışmalar, çev. Engin Emir, İzmir: Ege Meta Yayınları, 2006.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir, et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. Tunus: Daru’t-Tunusiyye, 1984. İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Galib el-Endelüsi. el-Muharrerü'l-veciz fî tefsiri'l-kitâbi'l-aziz, thk. Abdüsselam Abdüssafi Muhammed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• İbn Ebû Hatîm, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed et-Temîmî er-Râzî, Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm, thk. Es'ad Mahammed et-Tayyib, Suudî Arabistân: Mektebetü Nizâr, 1419.
• İbn Hişâm Abdulmelik. et-Tî'cân fi Mulukî Himyer. Yemen: Merkez Dirasât ve'l-İbhâs, 1348.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’ani’l-ʽAzîm, thk. Sâmî Muhammed b. Selâme, (Beyrut: Dâru Taybe, 1999.
• İbn Kesîr, Ebü'l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve'n-nihaye. thk. Ali şîrî, Beyrut: Daru İhyau Turasi'l-Arabi, 1977.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem. çev. ve şerh. Ekrem Demirli, Ankara. Kabalcı Yayınları, 2008.
• Kaya, Süleyman. Kur'ân'da İmtihan. İstanbul: İnsan Yayınları, ts.
• Kılıç, Mahmud Erol. "Hermes". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 17: 228. İstanbul TDV Yayınları, 1998.
• Kirmânî, Ebü’l-Kâsım Burhânüddîn Mahmûd b. Hamza b. Nasr. Ġarâʾibü’t-tefsîr ve ʿacâʾibü’t-teʾvîl. Beyrut: Daru'l-Kıble, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Hazrecî. el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Ahmed el-Berdûnî; İbrâhin Atfîş, Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964. Kuşeyrî, Ebü’l-Kasım Abdülkerim b. Hevâzin b. Abdilmelik. Leṭâʾifü’l-işârât. Mısır: Hey'etü'l-Mısriyye, ts.
• Kutub, Seyyid. Fî Zilali’l-Kur’ân. trc. İ. Hakkı Şengüler, M. Emin Saraç, Bekir Karlığa İstanbul: Hikmet Yayınları, ts. Makdisî, Mutahhar b. Tâhir. el-Bed ve't-Tarih. Kahire: Mektebetu's-Sekâfâtu'd-dîniyye, ts.
• Maturîdî, Ebu Mansur Muhammed b. Muhammed b. Mahmud. Tevilâtü Ehli’s-Sünne Tefsiru’l-Mâturîdî, Thk. Mecdî Basellum, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Merâgî, Ahmed Mustafa. Tefsiru'l-Merâgî. Mısır: Mustafa babî el-Halebî, 1946.
• Mevdudî, Ebu‟l Ala, Tefhimu‟l-Kur‟ân. İstanbul: İnsan Yayınları, 1986.
• Mukâtil, b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân, thk. Abdullâh Mahmûd Şehâte, (Beyrut: Dâru’l-Ulûm, 2005.
• Müslim, İbn Haccâc Ebû’l-Hüseyin el-Kuşeyrî en-Nisâbûrî. Sahîhu müslim, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâki, Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Turâsi’l- Arabî, ts.
• Özbudun, Sibel. Hermes’ten İdris’e Bir Dinsel Geleneğin Dönüşüm Dinamikleri. Ankara: Ütopya yayınları, 2004.
• Özdirek Recep-Çavuşoğlu Hakan. "Süfyân es-Sevrî", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 38:28. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Öztürk, Mustafa. "Çağdaşlık ve Çağdaş Dönem Kur'ân Yorumlarına Genel Bakış". İslâmiyât Dergisi, 7 (2004).
• Öztürk, Mustafa."Zülkifl'in Dini ve Tarihine Dair bir Araştırma". Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4 (2004).
• Paçacı, Mehmet. "Çağdaş Dönemde Kur'ân'a ve Tefsire Ne Oldu?" İslâmiyât Dergisi, 4 (2003).
• Ragîb el-İsfehânî, Ebu’l-Kasım el-Hüseyn b. Muhammed. Tefsiru Ragîb el-İsfehânî. Camiatu tanta, Külliyetü'l-âdâp,1999.
• Râzi, Fahruddîn. Mefâtîhu’l-Gayb. Beyrut: Dâru İhyâ et-türasi'l Arabî, 1420.
• Sâbûnî, Muhammed Ali, Safvetü’t-Tefâsîr, Kahire: Dâru’s-Sâbûnî, 1997.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Tefsîrü’l-Ḳurʾân. thk. Yasir b. İbrahim -Anîm b. Abbas, Suûdi Arabistan Daru'l-vatan, 1997.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed, Bahru’l-ʻulûm. b.y.:y.y., ts.
• Sevrî, Süfyân. Tefsiru's-sevri. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Süyûtî, Celâlüddîn. Elhabeîk fî ahbarî'l-Meleik. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye 1985.
• Süyûtî, Celâlüddîn, ed-Dürrü’l-mensûr. Kahire: Merkezu Hicr li’l-Bühûs e’d-Dirasâti’l-‘Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 2003.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerîr, Tarihu Taberî, Beyrut: Darü’t-Türas, 1967.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed. Muhammed Şakir, Beyrut: Müeessesetü’r- Risâle, 2000.
• Tantâvî, b. Cevherî el-Mısrî. et-Tefsîrü'l-Vesıt li'l-Kur'ân'il-Kerim. Kahire: Dârü’n-Nehda, 1997.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre. el-Câmi'us-Sahîh (Sünenü't-Tirmizî). İstanbul. Çağrı yayınları, 1992.
• Yahyâ b. Sellâm. Tefsîru Yaḥyâ b. Sellâm. thk. Hind Şelbî. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2004.
• Yıldız, Fahrettin. Kur'ân Aydınlığında Hayatı Doğru Yaşamak. İstanbul: İşaret Yayınları, ts.
• Yılmaz, Sait. Üç Kere Büyük Hermes (İdrîs Peygamber). https://www.academia.edu/37554926/%C3%9C%C3%A7_kere_b%C3%BCy%C3%BCk_Hermes_%C4%B0dris_peygamber_.)
• Yiğit, İsmail. Peygamberler Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, ts.
• Zemahşerî, Ebuʼl-Kasım Cârullah Mahmud b. Ömer. Tefsîruʼl-Keşşâf ‘an Hakaikiʼt-Tenzîl ve ‘Uyûniʼl-Ekavîl fî Vücûhiʼt-Teʼvîl. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-Arabî, 1408.
• Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. Tefsîru’l-münîr. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1418.