CESSÂS’IN MECLİS MUHAYYERLİĞİ KONUSUNDAKİ İSTİDLALLERİ

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 1, 174 - 188, 22.06.2021

Hasan Kayapınar

https://doi.org/10.30627/cuilah.811772

Öz

İslam hukuku eserlerinde akdin bağlayıcılığı konusu detayları ile ele alınmaktadır. Nitekim pek çok fürû-ı fıkıh eserinin büyû bölümleri muhayyerlik konusu ile başlamaktadır. Alışveriş akdini yapan tarafların birbirinden ayrılmadıkları sürece bu akdi tek taraflı olarak feshedebilme hakkı olarak ifade edilen meclis muhayyerliğinin hukuki mevcudiyeti tartışmalıdır.
Muhayyerlikler genel olarak iki sınıf içinde ele alınmıştır. Birincisi iradî muhayyerliklerdir. İradî muhayyerlikler akdin içerisinde mevcut olmayıp tarafların iradeleri ile oluşur. İkincisi ise kanuni muhayyerlikler olup bu tür muhayyerlikler kaynağını hukuktan aldıkları için akit esnasında zikredilmeseler dahi var kabul edilirler. Bu nedenle alışveriş yapan taraflar bu muhayyerlikleri iptal edemezler.
Meclis muhayyerliğini kabul eden Şâfiî ve Hanbelî müçtehitler bu muhayyerliği, tarafların birbirinden ayrılmadıkları sürece akdi feshedebilmeye hakkı sahibi olmaları şeklinde tanımışlardır. Buna karşın meclis muhayyerliğini kabul etmeyen Hanefî ve Mâlikî müçtehitler icap-kabulün gerçekleşmesi ile akdinin taraflar için bağlayıcı hale geleceğini iddia etmişlerdir.
Şâfiî ve Hanbelî mezhepleri meclis muhayyerliğinin hadislerde yer aldığını ileri sürmüştür. Bundan dolayı meclis muhayyerliğine hukuklarında yer vermişlerdir. Bu mezhep alimleri Meclis muhayyerliğini çok farklı deliller ileri sürerek savunmuşlardır. Muhayyerliği kabul eden müçtehitler bu hakkın meşruiyeti için farklı deliller kullanmakla birlikte genelde hadislerden istişhâd etmişlerdir. Ancak Hanefî ve Malikî mezhepleri bu hadisleri farklı anlamışlardır. Bu anlayıştan dolayı meclis muhayyerliğini kabul etmemişlerdir. Her iki görüş sahipleri mezheplerini savunmak için farklı deliller ileri sürmüşlerdir.
Meclis muhayyerliği konusunu ele alan alimlerden birisi de Hanefî mezhebine mensup olan Ebû Bekir el-Cessâs’tır. Tahâvî’nin el-Muhtasar’ına yazdığı şerhte meclis muhayyerliği konusunu ele almış ve muhtelif kaynaklardan istidlallerde bulunmuştur. Bu istidlalleri sistemli bir şekilde ele almış, mezhebin görüşünü sırasıyla ayetler, hadisler ve nazarla temellendirmeye çalışmıştır. İstidlal edilen ayetler genel olarak külli hüküm bildirmekte olup, bunların meclis muhayyerliği gibi özel delile binaen sübutu iddia edilen bir konuda istidlal edilmesi tartışmaya açıktır. Cessâs’ın istidlalde bulunduğu hadislerin bir kısmı da genel hüküm bildirmekte olup bunlarla istidlal de aynı şekilde tartışmaya açıktır. Cessâs’ın istidlalde bulunduğu rivayetlerin diğer bir kısmı da muhtelif konularda hüküm bildirmekte olup Cessâs bu rivayetlerin meclis muhayyerliğinin nefyine delalet yönünü ele almıştır. Cessâs son olarak da güçlü bir şekilde akli çıkarımlarda bulunmuş, meclis muhayyerliği teorisinin farklı akitlerde uygulanma imkanını değerlendirmiş ve mezhebin görüşü için isabetli kabul edilebilecek istidlallerde bulunmuştur.
Cessâs Hanefî mezhebinin delillerini zikrettikten sonra Şâfiî ve Hanbelî mezhebinin delillerini incelemiştir. Bu mezheplerin delili olan hadisi yorumlamıştır. Bu yorumlarda Hanefî mezhebinin anlayışının daha doğru olduğunu ifade etmiştir. Çalışmada bu konular ele alınmış ve Cessâs’ın istidlalleri değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, alışveriş, cessas, muhayyerlik

Deductions of Al-Jassas on the Option of the Session

Öz

The pieces of work in Islamic Law examine the subject of contractual binding in detail. For many works in substantive fiqh (fürû-ı fıkıh), in fact, the sections of purchase begin with this matter. The option of the session, the right to unilaterally cancel the contract unless the contracting parties diverge from each other, has been questionable in terms of its legal existence.
The option is generally covered in two classes. The first is voluntary options. The voluntary options is not included in the agreement and occurs with the requests of the parties. However, the legal options takes its source from the law and is present in the shopping agreement. Therefore, shopping parties cannot cancel this options.
The Shafii and Hanbali Madhabs adopted the option of the session and warranted that the parties can use the right of unilateral cancellation provided that the parties together do not separate, while the Hanafi and Maliki Madhabs proposed that it is an unproven issue and judged that the sales and purchase agreement will be a legally binding contract between the buyer and the seller at the time when it is established.
The Shafii and Hanbali Madhabs claimed that the option of the session was included in the hadiths. Therefore, they have included the option of the session in their law. They defended the issue by putting forward very different evidence. However, Hanafi and Maliki Madhabs understood these hadiths differently. Because of this understanding, they did not accept the option of the session. Both opinion holders put forward different arguments to defend their madhabs.
One of the scholars who has discussed the option of the session is Abu Bakr al-Jassas from the Hanafii Madhab. In his annotation to al-Mukhtasar of Tahawi, al Jassas reviews this topic based on deductions from various resources. Dealing with them systematically he aims to base the Madhab’s opinion on ayahs, hadiths, and theories. In general, the deducted ayahs pronounced universal judgment, which is debatable in such an issue that its proof is argued based on specific evidence, like the option of the session. Furthermore, part of the hadiths from which he deduced is also argumentative, including general judgment. Another part of the narrated hadiths deducted are of multifarious issues, and he examined only their being evidence to the negation of the option of the session. Lastly, al-Jassas strikingly makes rational inferences, considering the feasibility to administer the principle of the option of the session in different types of agreement and conducting proofs/deductions whose accuracy could be accepted from the Madhab’s perspective.
al-Jassas after mentioning the evidence of the Hanafi madhhab, he examined the evidence of the Shafii and Hanbali madhhab. He interpreted the hadith, which is evidence of these sects. In these comments, he stated that the understanding of the Hanafi school is more correct. In the study, these issues were addressed and the prosecutions of al-Jassas were evaluated.

Kaynakça

• Ali Haydar, Efendi. Dürerü’l-Hukkam Şerhu Mecelleti’l-Ahkam. Nşr. Osman Erdem Raşit Gündoğdu. İstanbul Osmanlı Yayınevi, ts.
• Apaydın, Yunus. “Muhayyerlik ”. TDV İslam Ansiklopedisi 25-30. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2006
• Aynî, Bedrüddîn Muhammed b. Ahmed. el-Binâye Şerhu’l-Hidâye. Nşr. Emîn Sâlih Şa‘bân. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye: Beyrut 2000.
• Bâcî, Ebü’l-Velid Süleyman b. Halef b. Sa'd. el-Münteka Şerhu Muvattaı Malik. Thk. Muhammed Ali Bidûn. Beyrut Daru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1999.
• Bedir, Murteza. Fıkıh, Mezhep ve Sünnet. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2004.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuk-ı İslamiye ve Istılâhâtı Fıkhiye Kamusu. İstanbul Bilmen Yayınevi, 1976.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîh’ül-Buhârî. Nşr. Halil b. Me’mun Şiha. Beyrut: Daru’l-Marife, 2010.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. Thk. Muhammed el-Azâzî. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiye, 2018.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş'as b. İshak es-Sicistânî. Sünenu Ebî Dâvûd. Nşr. Muhammed Ali es-Seyyid İzzet Ubeyd ed-De’as. Beyrut: Daru İbn Hazm, 1997.
• Askalânî, Ahmed b. Ali İbn Hacer. Fethu’l-Bârî bi-Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut Dâru’l-Ma‘rife, 1960.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. el-Hâvi’l-Kebîr. Nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd Ali Muhammed Muʻavvaz. Beyrut Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed el-İstizkâr Nşr. Abdülmu'ti Emin Kal'aci. Beyrut: Dâru Kuteybe, 1993.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. Nşr. Abdülfettah Muhammed el-Hulv Abdullah b. Abdülmuhsin Türki. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1999.
• İbnü'l-Arabî, Ebu Beki Muhammed b. Abdullah. Ahkamü'l-Kur'an. Nşr. Muhammed Abdülkadir Ata. Beyrut: Daru'l-Marife, ts.
• İbnü'l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid Şerhu Fethi'l-Kadir. Nşr. Abdürrezzak Galip el-Mehdi. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiye, 2003.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık, 2014.
• Korkmaz, Ömer. Osmanlı Fıkıh Usûlü Anlayışı - Fudayl Çelebi (el-Cemâlî) Örneği -. Ankara: Bizim Büro, 2017.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. et-Tecrid. Thk. Ali Cuma Muhammed Muhammed Ahmet Serrac. Kahire Daru’s-Selam, 2004.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed - el-Muhtasar. Thk. Kami Muhammed Muhammed Avida. Beyrut Daru’l-Kütübi’l-İlmiye, 1997.
• Leknevî, Muhammed Abdülhay b. Muhammed. el-Fevâidü'l-Behiyye fi Terâcimi'l-Hanefiyye. Nşr. Seyyid Muhammed Bedruddin Ebu Firas. Beyrut: Daru’l-Marife, ts.
• Müslim b. el-Haccac, Ebü’l-Hüseyin en-Nisâbûrî. Sahîhu Müslim. Nşr. Muhammed Fuad Abdülbaki. Kahire: Müessetü’l-Muhtar, 2010.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Nuri. el-Mecmû Şerhu'l-Mühezzeb li’ş-Şirâzî. Nşr. Muhammed Necib el-Mutî. Cidde: Mektebetü’l-İrşad, ts.
• Orhan, Fatih. “Muhayyerlikler”. İslam Hukuku II. Ed. Mehmet Dirik Abdullah Çolak. 157-182. İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2019.
• Rüşd, Ebü'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Kurtubi İbn. Bidâyetü'l-Müctehid ve Nihayetü'l-Muktesıd. Nşr. Muhammed Suhbi Hasan Hallak. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye, 1410.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. Usûlü's-Serahsî. Nşr. Ebu’l-Vefa el-Afganî. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2005.
• Şafiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas. el-Üm. Thk. Rıfat Fevzi Abdulmuttalib. Mansure: Dar’ul-Vefa, 2001.
• Şeybânî, Ebu Abdullah Muhammed b. Hasan. el-Asl. Thk. Mehmet Boynukalın. Beyrut Daru İbn Hazm, 2012.
• Şirâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim b. Ali b. Yusuf. el-Mühezzeb fî Fıkhi'l-İmam eş-Şafiî. Nşr. Zekeriya Umeyrat. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiye, 1995.
• Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid. Câmiü'l-Beyân an Tefsiri Âyi'l-Kur'ân. Nşr. Muhammet Ali Bîdûn. Beyrut Dar’ul-Kütüb’il-İlmiye, 1997.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Muhtasarü't-Tahâvî. Thk. Ebü'l-Vefâ el-Efganî. Kahire Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, 1370 h.
• Tirmîzî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. Sünenü't-Tirmîzî. Nşr. Ammar Tayyar v. dğr. Dimaşk Müesset’ü-Risâle, 2011.
• Tüfekçi, İbrahim. “İslam Hukukunda Meclis Muhayyerliği”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012): 11-42.
• Zehra, Muhammed Ebû. el-Milkiyye ve Nazariyyetü’l-Akd fi’ş-Şerîʿati’l-İslâmiyye. Kahire: Daru'l-Fikri'l-Arabî, 1996.
• Zeylaʻî, Ebû Muhammed Osmân b. Ali. Tebyînü’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dakâik. Bulak Matbaʻatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1315.
• Ziriklî, Hayreddîn b. Mahmûd. el-Aʻlâm Kâmûsü Terâcîmi li-Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ mine’l-Arab ve’l-Müstarebîn ve’l-Müsteşrikîn. Beyrut Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.
• Zuhayli, Vehbe. Fıkhul-İslamî ve Edilletühü. Dımaşk: Daru'l-Fikr, 1985.