NASLARA ZÂHİRÎ YAKLAŞIMIN FÜRÛ-İ FIKHA ETKİSİ: YOLCULUKTA ORUÇ TUTMANIN HÜKMÜ

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 2, 525 - 541, 25.12.2021

Hasan Kayapınar

https://doi.org/10.30627/cuilah.1006009

Öz

İslam dini mükelleflere ramazan ayında oruç tutmayı farz kılmıştır. Ancak bazı hallerde bu farziyet esnetilmiş, ramazan orucunun daha sonraki zamanlarda tutulabileceği kabul edilmiştir. İslam dini sadece oruç konusunda değil hemen hemen her konuda zaruretin bulunduğu durumlarda kolaylığı meşru kabul etmiş, mükelleflerden önceki yükümlüğü kaldırmıştır. Kur’an-ı Kerim’de orucun farz olduğunu bildiren âyetlerin hemen akabinde hasta ve yolcunun oruçla mükellef olmadığı bildirilmiştir. Ancak bu âyetlerin anlamı hakkında bazı ihtilâflar söz konusudur. Bazı sahâbîler ve Zâhirî mezhebi bilginleri hasta ve yolcunun ramazan orucunu tutamayacağını, bu günlerdeki orucu mutlaka başka günlerde tutmak zorunda olduklarını kabul etmişlerdir. Bu görüş sahipleri söz konusu ayetlerin zorunluluk bildirdiğini ileri sürdüler. Buna göre bu ayetler hasta ve yolcuya farz olan orucun ramazan orucu değil, ramazan ayından sonraki zamanlarda tutulacak olan oruç olduğunu bildirmektedir. Bu konuda ilgili âyetin yanında Hz. Peygamber’den (s.a.s.) aktarılan bazı hadislerle de istidlâl etmişlerdir. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s.) bazı yolculuklarında oruç tutmamıştır. Ancak bazı yolculuklarında da oruca niyet ettiği halde yolculuk esnasında orucu açmıştır. Hz. Peygamber (s.a.s.) yolda orucunu açmanın yanında yolculukta oruç tutmayı yasaklayıcı ifadeler de kullanmıştır. Ancak çoğunluğu oluşturan âlimler hasta ve yolcunun ramazan orucunu başka günlerde tutabileceğini bildiren âyetlerin zorunluluk değil ruhsat ifade ettiğini kabul etmişlerdir. Bu görüş sahipleri Kur’an’da orucun başka günlerde tutulabileceğini ifade eden ayetlere benzer ayetlerden delil getirmişlerdir. Buna göre hasta ve yolcu isterse ramazan orucunu tutabilir, isterse başka günlere erteleyebilir. Bu görüş sahipleri de aynı şekilde Hz. Peygamber (s.a.s.) ve sahâbenin yolculuklarında oruç tuttuğunu bildiren rivâyetlerle de istidlâlde bulunmuştur. Bu rivâyetlerde açıkça belirtildiği üzere Hz. Peygamber (s.a.s.) ve sahabe yolculuklarında oruç tutmuşlardır. Onlara göre aynı şekilde sahabenin Hz. Peygamber’den (s.a.s.) sonra da yolculuklarında oruç tutmaya devam etmesi yolculukta orucu ertelenenin zorunlu olmadığını göstermektedir. Ayrıca bu âlimler yolculukta oruç tutmayı yasaklayan rivâyetlerin bazı özel durumlar için vârid olduğunu, dolayısıyla bu rivâyetlerin genel hüküm istinbâtı için uygun olmadığını belirtmişlerdir. Zira söz konusu rivâyetlerde açıkça görüleceği üzere Hz. Peygamber’in (s.a.s.) yolculukta orucu yasaklayan ifadeleri oruçtan etkilenen bazı sahâbîler içindir. Diğer taraftan Hz. Peygamber’in (s.a.s.) yolculukta orucu yasaklayan hadisleri savaş öncesi varid olmuştur. Daha da ötesi bu rivâyetlerde Hz. Peygamber (s.a.s.) sahâbenin düşman ile karşılaşmaya hazır olmasını istemiş, bunun için oruçlarını açmasını emretmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, azîmet, ruhsat, oruç, yolculuk, İslam hukuku, azîmet, ruhsat, oruç, yolculuk

The Effect of the Ẓāhirī Approach to the Naṣṣ (Qur'an and Hadith Texts) on the Fürūʽ Al-Fiḳh: Judgment of Fasting on the Journey

Öz

Kaynakça

• Abdulazîz el-Buhârî, Alâuddîn Abdulazîz b. Ahmed. Keşfu’l-Esrâr Şerhu Usûli’l-Pezdevî. ed. Abdullah Muhammed Ömer. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Askalânî, Ahmed b. Ali İbn Hacer el-. Fethu’l-Bârî bi-Şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1960.
• Atar, Fahrettin. “Sefer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 294-298. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bâcî, Ebü’l-Velid Süleyman b. Halef b. Sa’d. el-Müntekâ Şerhu Muvattaı Malik. ed. Muhammed Ali Bidûn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Baktır, Mustafa. “Seferilikte Azîmet ve Ruhsat”. Seferilik ve Hükümleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1997.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes‘ûd el-. Meʻâlümü’t-Tenzîl. ed. Muhammed Abdullah en-Nemr. Riyad: Dâru Taybe, 1409.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. ed. Halil b. Me’mun Şiha. Beyrut: Dâru’l-Marife, 2010.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. ed. Muhammed es-Sâdık Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî-Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, 1992.
• Erdem, Suat. “İslam Hukukunda Seferiliğin Ölçütü”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 18 (2011), 111-128.
• Fahruddîn er-Râzî, Ebu Abdillâh Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-Gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdullah. et-Temhîd limâ fi’l-Muvattaʾi mine’l-Meânî ve’l-Esânîd. ed. Muhammed Abdulkebîr el-Bekrî Mustafâ b. Ahmed el-Ulvî. Mağrib: Vizâratu Umûmi’l-Evkāfi ve’ş-Şuʾûnu’l-İslâmiyye, 1967.
• İbn Âşûr, Muhammed Tahir b. Muhammed b. Muhammed et-Tunusî. Tefsirü’t-Tahrir ve’t-Tenvir. Tunis: Dâru’t-Tunisiyye, 1984.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-Muhallâ bi’l-Âsâr. ed. Abdülğaffâr Süleymân el-Bendârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdülvahid b. Abdülhamid. Şerhu Fethi’l-Kadîr. ed. Abdürrezzak Galip el-Mehdi. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Kâsânî, Ebû Bekr Alaeddin Ebû Bekr b. Mes’ud b. Ahmed. Bedâiü’s-Sanâi’ fî Tertibi’ş-Şerai‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Komisyon. el-Mevsûatü’l-Fıkhiyye. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkāf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1983.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiʻ li-Ahkâmi’l-Kur’ân. ed. Hişâm Semîr el-Buhârî. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Mâlik b. Enes. el-Muvattaʾ. ed. Muhammed Mustafa el-Azamî. Dubâi: Müessesetü Zâyid B. Sultân Âl-İ Nehyân, 2004.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed el-. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. ed. Mecdî Bâ Sellûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Merğînânî, Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî. ed. Nuʻaym Eşref Nûr Muhammed. Pakistan: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, 1417.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li-Talîli’l-Muhtâr. ed. Mahmûd Ebû Dakîka. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Meydânî, Abdülganî b. Tâlib. el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb. ed. Mahmûd Emîn en-Nevâvî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Huseyn. Sahîhu Müslim. ed. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1991.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muḥyiddîn Yaḥya b. Şeref. Sahîhu Müslim bi-şerhi’n-Nevevî. Mısır: el-Matba‘atü’l-Mısriyye, 1929.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alaeddin Muhammed b. Ahmed b. Ebû Ahmed. Tuhfetül-Fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Şerhu’s-Siyeri’l-Kebîr. ed. eş-Şâfiî Ebu Abdullah Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. ed. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Marife, ty.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris eş-. el-Üm. ed. Muhammed Zühri en-Neccâr. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1973.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. Kitâbü’l-Hücce ‘alâ Ehli’l-Medîne. ed. Seyyid Mehdî Hasan el-Kîlânî. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-. Tefsîru’t-Taberî Câmiu’l-Beyân an Tefsiri Âyi’l-Kur’an. ed. Ahmed Muhammed Şâkir - Mahmûd Muhammed Şâkir. Kahire: Mektebetü İbni Teymiyye, 1955.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed. Ahkâmü’l-Kur’âni’l-Kerîm. ed. Sadettin Ünal. İstanbul: İSAM, 1998.
• Tahâvî, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed. Şerhu Meʻâni’l-Âsâr. ed. Muhammed Zührî en-Neccâr - Muhammed Seyyid Câdelhak. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1994.
• Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed. et-Tefsîru’l-Basît. ed. Muhammed b. Sâlih b. Abdillah el-Fevzân. Riyad: Câmiʻatü’l-İmâm Muhammed b. Suʻûd el-İslâmiyye, 1430.
• Yaylalı, Davut. “Seferilik Hükümleri”. Seferilik ve Hükümleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1997.