TAŞKÖPRÜLÜZÂDE AHMED EFENDİ’DE İLİMLER TASNİFİ

Yıl 2021, Cilt: 21 Sayı: 2, 542 - 556, 25.12.2021

Hüseyin Adem Tülüce

https://doi.org/10.30627/cuilah.1014969

Cited By: 2

Öz

Çalışmamızda Osmanlı düşünürü ve âlimi Taşköprülüzâde Ahmed Efendi’nin (901/1495) ilimler tasnifini tasvir edip tasnif geleneği içinde nerede durduğunu açığa çıkarmaya çalıştık. İslam düşünce geleneğinde ilimler tasnifinde en zirve şahsiyetlerden birisi olan Taşköprülüzâde kendi döneminin en detaylı ilimler sınıflandırmasını yapmıştır. Miftâhu’s-Saâde ve Misbâhu’s-Siyâde fî Mevzûâti’l-Ulûm isimli eseri tasnif denildiğine Osmanlı ilim dünyasında ilk akla gelen önemli ve değerli ansiklopedik eserdir. O, ilimler tasnifinde geleneksel felsefî düşünceyi takip ederek ağaç ve dal örneğini kullanmıştır.
Onun bu konuda yazdı dört eseri vardır. Bu eserleri, Medinetü’l-Ulûm, Miftâhu’s-Saâde ve Misbâhu’s-Siyâde fî Mevzûâti’l-Ulûm, er-Risâletü’l-Câmia li Vasfî’l-Ulûmi’n-Nâfîa, es-Sa‘âdetü’l- Fâhira Fî Siyâdeti’l-Âhira’dır. Bu eserlerin tasnif şekilleri birbirinden farklıdır. Bu eserlerinde hem felsefî tasnif geleneğinin hem de dini tasnif geleneğinin içinde kalarak kaleme alınmıştır. Taşköprülüzâde, er-Risâletü’l-Câmia’yı dinî tasnif anlayışı üzerinden kaleme almıştır. Miftâhu’s-Sa‘âde, Medinetü’l-Ulûm ve es-Sa‘âdetü'l-Fâhira isimli eserlerinde ise felsefî tasnif anlayışını benimsemiştir.
Taşköprülüzâde, tasnifinde iki kaynağa dayanmıştır. Bunlar, Molla Lütfi’nin Risâle fî’l-Ulûmuş-Şer’iyye ve’l-Arabiyye’si ve bu esere kendi yazdığı hâşiye olan el-Metâlibü’l-İlahiyye’si ve İbn Ekfani’nin İrşadü’l-Kâsıd’ıdır. Dil ilimleri ve şer’i ilimlere ilişkin bölümlerde Molla Lütfî’den, Felsefî ilimlerin içeriklerini oluşturma da İbnü’l Ekfâni’den yararlanmıştır. Osmanlı devletinin eğitim hayatında bu ilimler tasnifinin önemi büyüktür. Taşköprülüzâde, ilimlerin sınıflandırılmasını ayrı bir ilim dalı olarak değerlendirmiştir. Ona göre, tasnif ilmi bir disiplin olarak metafizik ilminin alt dallarındandır.

Anahtar Kelimeler

Mantık, Taşköprülüzâde, İlimler tasnifi, metafizik

Tashkoprîzâda Ahmad Afandî’s Classification of Sciences

Öz

Kaynakça

• Arslan, Sami, Bilginin Dolaşımı Bağlamında Taşköprülüzâde’nin Medînetü’l-Ulûm’nu İnşâ Eden Kelimeler, Taşköprülüzade’de Bilgi, Bilim ve Varlık, Ed: İhsan Fazlıoğlu, İbrahim Halil Üçer, İlem Yayınları, İstanbul 2020.
• -Fazlıoğlu, Şükran, Vaz' İle Tasnif Arasında: Molla Lütfî'nin el-Metâlibü'l-İlâhiyye fî Mevzû'âtü'l-Ulûmi'l Lugaviyye'si", İlimleri Sınıflamak(İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifî), Ed: Mustakim Arıcı, Klasik Yayınları, İstanbul 2019.
• Kaş, Murat, “Mustafa Şevket Efendi’nin Risâlesi Işığında Zihin, Hariç ve Nefsü’l-Emr Kavramlarının Analizi”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 1/1 (Aralık 2014): 58-87.
• -Macit, Muhittin, İbn Sînâ’da Metafizik ve Meşşai Gelenek, Litera Yayıncılık, İstanbul 2012.
• -Platon, Mektuplar, Çev: Furkan Akderin, Say Yayınları, İstanbul 2010.
• -Şenel, Cahid, İbnü'l-Ekfânî’nin İrşâdü'l-kâsıd’da İlimler Sınıflandırması, İlimleri Sınıflamak (İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifî), Ed: Mustakim Arıcı, Klasik Yayınları, İstanbul 2019.
• -Türker, Ömer, İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifî, İlimleri sınıflamak(İslam Düşüncesinde İlimler Tasnifî), Ed: Mustakim Arıcı, Klasik Yayınları, İstanbul 2019.
• -Taşköprülüzâde, es-Sa‘âdetü’l- Fâhira Fî Siyâdeti’l-Âhira.(İlimleri Tasnifî, Yüce Ahiret Makamına Götüren Değerli Mutluluk) Çev: Sami Turan Ezel, İmü Yayınları, İstanbul 2016.
• -Taşköprülüzâde,er-Risâletü’l-Câmia li Vasfî’l-Ulûmi’n-Nâfîa, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Yayınları, Tahkik-Tercüme: Murat Kaş, İstanbul 2016.
• -Taşköprülüzâde, Miftâhu’s-Saâde ve Misbâhu’s-Siyâde fî Mevzû‘âti’l-Ulûm C.1, Sadeleştiren: Mümin Çevik, Üçdal Neşriyat, İstanbul 2011.