The Approach of Abū’l-Muʿīn al-Nasafī to the Method of al-Istidlāl bi al-shāhid ‘alā al-ghā’ib

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 233 - 249, 30.06.2022

Numan Karagöz

https://doi.org/10.30627/cuilah.1096943

Öz

Method of al-istidlāl bi al-shāhid ‘alā al- ghā’ib has been used in different intensities by Mu‘tazilī, Māturīdī and As̲h̲ʿarī theologians (mutakallimûn) as the basic method of mutaqaddimūn’s (predecessors) theology. It is significant what kind of attitude the theologians have about this method, which has been discussed on different perspectives such as its nature, informational value and whether it is suitable for use in theology. al-Nasafī was a great theologian who had been distinguished with his systematic and methodical Uṣūl in al-Māturīdiyya. There have been different studies on the semantic method that he used masterfully. However, there is no study which is only interested in his approach to method of the istidlāl bi al-shāhid ‘alā al- ghā’ib. The distinctive features of al-Nasafī’s approach to this method are as follows: al-Nasafī tried to raise the method from the level of analogy to the level of ta‘līl/al-Ḳiyās al-burhānī (syllogizm). He accepted the method in theory and resorted it to support his ideas. At the same time, al-Nasafī mainly apllied to the method in his discussions with the opponents and tried to show their misuse of this method as the main reason for their erroneous views. He sometimes mentioned about the method with different name, such as Dalāla al-muhdathāt ‘alā al-ṣifāt.

Anahtar Kelimeler

‘Ilm al-Kalâm, al-Istidlāl bi al-shāhid ‘alā al-ghā’ib, Abū’l-Muʿīn al-Nasafī

EBÜ'L-MUÎN EN-NESEFÎ'NİN ŞÂHİTLE GÂİBE İSTİDLÂL YÖNTEMİNE YAKLAŞIMI

Öz

Şâhid ile gâibe istidlâl, mütekaddimîn kelâmının temel yöntemi olarak, Muʽtezile, Mâtürîdî ve Eşʽarî kelâmcılar tarafından farklı yoğunluklarda kullanılmıştır. Mâhiyeti, bilgisel değeri ve kelâmda kullanılmaya elverişli olup olmaması gibi farklı açılardan tartışılagelen bu yöntem hakkında kelâmcıların nasıl bir tutum sergilediği önemlidir. Nesefî, Mâtürîdî ekolde, sistematik ve metodik üslubuyla temayüz etmiş büyük bir kelâmcıdır. Maharetle kullandığı semantik metodu üzerine farklı çalışmalar yapılmıştır. Ancak şâhid ile gâibe istidlâl metoduna yaklaşımı, müstakil bir çalışmaya konu olmamıştır. Nesefî’nin yönteme yaklaşımının ayırt edici özellikleri şunlardır: Nesefî yöntemi analoji seviyesinden, ta’lîl/burhânî kıyâs seviyesine yükseltmeye çalışmıştır. İkinci olarak, söz konusu yöntemi teoride kabul etmiş, bazı görüşlerini desteklemek için yönteme başvurmuş ancak ağırlıklı olarak muhalifleriyle yaptığı tartışmalarda yöntemi gündeme getirmiş ve adeta onların hatalı görüşlerinin temeli olarak, bu yöntemi yanlış kullanmalarını göstermeye çalışmıştır. Ayrıca o, yöntemi bazen “muhdesâtın sıfatlara delâleti” gibi farklı isimlerle kullanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Şâhid ile Gâibe İstidlâl, Ebü’l-Muîn en-Nesefî

Kaynakça

• Arslan, Hulusi. “Tanrı Hakkında Konuşmanın Kelâmî Bir Metodu Olarak el-İstidlâl bi’ş-şâhid ale’l-gâib (Kadı Abdulcebbar Örneği)”. Tabula Rasa 9 (2003), 65-85.
• Bâkıllânî, Kâdî Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib el-. Kitâbü’t-Temhîd. thk. Ritşard Yusuf Mekârisî el-Yesûî. Beyrut: el-Mektebetü’ş-Şarkiyye, 1957.
• Câbirî, Muhammed Âbid el-. Binyetü’l-akli’l-Arabî. Beyrut: Merkez Dirâsât el-Vahde el-Arabiyye, 9. Basım, 2009.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif el-. Mu’cemü’t-Târîfât. Kahire: Dârü’l-Fazîle, ts.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf el-. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Abdülazîm ed-Dîb. 2 Cilt. Katar: Şeyh Halîfe b. Hamed Âl Sânî, 1. Basım, 1978.
• Demir, Hilmi. Delil ve İstidlalin Mantıki Yapısı-İlk Dönem Sünni Kelam Örneği. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Ebü’l-Muîn en-Nesefî, Meymûn b. Muhammed. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay - Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2004.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât Abdurrahman b. Muhammed el-. Kitâbü’d-Dâî ile’l-İslâm. thk. Seyit Hüseyin Bahcıvan. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1988.
• Erdem, Hüseyin Sabri. Tabsire’ye Semantik Yaklaşım. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstütüsü, Doktora Tezi, 1988.
• Erkol, Ahmet. “Kelâm İlminde ‘Kıyâsu’l-Gâib Ala’ş-Şâhid’ Metodunun Kullanımı”. EKEV Akademi Dergisi 20 (Yaz 2004), 157-176.
• Eş’arî, İmâm Ebü’l-Hasen Ali b. İsmail el-. Kitâbü’l-Lüma’ fi’r-reddi alâ ehli’z-zeyg ve’l-bida’. thk. Hamûde Garâbe. Matbaatu Mısır Şerike Müsâhime Mısriyye, 1955.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya’kûb el-. el-Kâmûsu’l-muhît. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2008.
• Gazâli, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed el-. Mi’yârü’l-ilm fi’l-mantık. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1990.
• Güneş, Kadir. el-Mu’cem Arabî-Türkî. İstanbul: Mektep Yayınları, 2011.
• Hasan eş-Şâfiî. el-Âmidî ve ârâuhu’l-kelâmiyye. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1998.
• Hattâf, Hasan el-. “Kıyâsu’l-gâib ’ale’ş-şâhid ve devruhû fî tekvîni’l-’akli’l-i’tizâlî”. el-Fikru’l-İslâmiyyü’l-Mu’âsır 11/44 (2006), 128-191. https://doi.org/10.35632/citj.v11i44.1335
• İbn Fûrek, Ebû Bekir Muhammed b. Hasan. Mücerredü Makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Haseni’l-Eş’arî. thk. Daniel Gimaret. Beyrut: Dârü’l-Meşrık, 1987.
• İbn Metteveyh, Ali b. Abdullah b. Atiyye. el-Mecmû’ fi’l-muhît bi’t-teklîf. 4 Cilt. Beyrut: el-Matbaatü’l-Kâsûlîkiyye, 1965.
• Kâdî Abdülcebbâr. Şerhu’l-Usûli’l-hamse. Kahire: Mektebet’ü Vehbe, 3. Basım, 1996.
• Karagöz, Nail. “Mâturîdî’de “Şâhidin Gâibe Delâleti" Metodu”. Kader 17/2 (31 Aralık 2019), 321-347. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.622883
• Komisyon. el-Müncid fi’l-lugati ve’l-a’lâm. Beyrut: Dâru’l-Meşrık, 33. Basım, 1992.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed el-. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu - Muhammed Aruçi. Beyrut: Dâr’u-Sâdır, ts.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed el-. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. 18 Cilt. İstanbul: Dârü’l-Mîzân, 1. Basım, 2007.
• Mavil, Hikmet Yağlı. Ebü’l-Hasan el-Eş‘arî’nin Kelâm Sistemi ve Kaynakları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Özdemir, Metin. “Kelami İstidlalin Problematiği”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (2001), 185-202.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed el-. Usûlü’d-dîn. thk. Hans Peter Linss. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2003.
• Râzî, Zeyneddîn Muhammed b. Ebû Bekir b. Abdülkadir er-. Muhtâru’s-Sıhâh. thk. Hamza Fethullah. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• Saffâr, Ebû İshak İbrahim b. İsmail es-. Telhîsu’l-edille li-kavâ’idi’t-tevhîd. thk. Angelika Brodersen. 2 Cilt. Beyrut: el-Ma’hedü’l-Almânî li’l-Ebhâsi’ş-Şarkiyye, 1. Basım, 2011.
• Tehânevî, Muhammed Ali et-. Mevsûat’ü-keşşâf’i-ıstılâhâti’l-fünûn’i ve’l-ulûm. çev. Abdullah el-Hâlidî - Tahk. Ali Dahrec. 2 Cilt. Beyrut: Mektebet’ü-Lübnân Nâşirûn, 1. Basım, 1996.
• Turgut, Hüsnü. Fahreddin Râzî’nin Kelam Yöntemi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Türker, Ömer. “Bir Tümdengelim Olarak Şâhitle Gâibe İstidlâl Yöntemi ve Cüveynî’nin Bu Yönteme Yönelttiği Eleştiriler”. İslâm Araştırmaları Dergisi 18 (2007), 1-26.
• Uluç, Tahir. İmâm Mâtürîdî’nin Âlemin Ontolojik Yapısı Hakkında Filozofları Eleştirisi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017.
• Uluç, Tahir. “Mâturîdî Düşüncesinde ‘Şâhidin Gâibe Delâleti’ Argümanı”. Din Felsefesi Açısından Mâtürîdî Gelen- Ek-i. ed. Recep Alpyağıl. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.