EHL-İ SÜNNET TEOLOJİK PERSPEKTİFİNDE KİMLİK MÜCADELESİ (HANEFÎ-EŞ’ARÎ UZ(AK)LAŞTIRMASI)

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 1, 1 - 17, 30.06.2022

İsmail Şık , Ömer Sadıker , Hamdi Akbaş

https://doi.org/10.30627/cuilah.1099606

Cited By: 1

Öz

Ehl-i Sünnet’i oluşturan iki ana kelâm okulu olarak Eşʽarîlik ve Mâtürîdîlik, kendi bakış açılarıyla itikâdî meselelere yaklaşırken zaman içerisinde ortak payda altında mezhep kimliğini meydana getirmişlerdir. Tarsûsî ve Sübkî üzerinden kelâm okullarının teolojik düşüncelerinde var olan birleşme ve ayrışma noktalarını incelemeyi hedef aldığımız bu çalışmada gerek çağdaş olmaları gerek aynı coğrafyada yaşamalarını da dikkate alarak uzlaşma ve uzaklaşma gibi iki farklı yaklaşımın imkânını sorgulamaya çalıştık. Birleşme ve uzlaşma tam bir anlaşma mıdır yoksa ihtilaflara rağmen bir arada durma azmi midir? Ayrışma ve uzaklaşma, tamamen kopma ve karşıya geçme midir yoksa farklılıkları belirterek aynı noktada birleşme yerine merkezde kendini görüp o noktada birleşmek midir? gibi sorulara da cevaplar aradık. Teolojik zeminde ayrışma, tabiî olarak kabul edilirken sosyo-kültürel zemin ve reel konjonktür, uzlaşmayı zorunlu kılmaktadır. İhtilaflar üzerine farklı tavırlarda yazılmış iki eser ve içinden çıktıkları kelâm okullarının sistematiğini en iyi şekilde kavramış iki düşünür üzerinden uzlaşma veya uzaklaşmaya bakabilmek zor, ancak bir o kadar da kıymetlidir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Hanefîlik, Eşʽarîlik, Tarsûsî, Sübkî

Destekleyen Kurum

Çukurova Üniversitesi BAP Birim Koordinatörlüğü

Proje Numarası

SBA-2021-12769

Teşekkür

Mâtürîdî Ve Eş’arî Kelâm Okullarında Teoloji Sahasında Çatışma Ve Etkileşim” adlı proje tarafından desteklenmiştir.

Struggle for Existence in the Theological Perspective of the Ahl Al-Sunnah (Hanafi-Ash'ari Agrement or Disagrement)

Öz

Ash'arism and Maturidism that two main schools of Ahl al-Sunnah theology, find the solutions the theological problems with own perspectives and they created the sectarian formation on their consensus in the process of time. In this study, we aim to analyse the agrement and disagrement in the thoughts of İslamıc theological schools in the context of Tarsusı and Subkı whose both contemporary and lived in the same geography. We looking for answers to questions, such as; Is unification and reconciliation a agreement completely or is it the determination to live together despite the conflicts? Are disagreements breaking away completely and adopting the opposite ideas or is it to put forward your own thoughts as only truth and living together instead of expressing different thoughts and living together? While the differences in theological problems are considered natural, the socio-cultural movements and the real conjuncture necessitate the reconciliation. It is difficult, but is valuable to be able to describe at their agrements or disagreements through both two scholars who understood the systematics of their theology schools ideally and two boks written by different methods in order to express their disagreements.

Anahtar Kelimeler

Theology, Hanafism, Ash, Tarsūsī, Subkī

Proje Numarası

SBA-2021-12769

Kaynakça

• Ak, Ahmet, Mâturîdîliğin Hanefilik İle İlişkisi, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 2010, cilt: VII, sayı: 2, ss. 223-240.
• Ak, Ahmet, İmam-ı Azâm Ebû Hanife’nin Hayatı ve İtikadî Görüşleri, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2016, cilt: XIV, sayı: 27, ss. 1-27.
• Ak, Ahmet, Mâverâünnehir’de İslâm Düşüncesinin Öncü Temsilcilerinden İmâm Mâtürîdî, İslam Düşüncesinin Ana Merkezleri: Mâverâünnehir Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı, 13-14 Ekim 2018, 2019, ss. 231-301.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetu’l-Arifin Esmau’1-Müellifin ve Asaru’1-Musannifin, M.E. Basımevi. İstanbul 1951.
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, Matbaa-i Amire, İstanbul 1333h.
• Çubukçu, Asri, “et-Tarsûsî Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 1977.
• Ebû Azbe, Hasen b. Abdilmuhsin, er-Ravzatü’l-Behiyye fi mâ Beyne’l-Eşâire ve’l-Maturidiyye, Dâiretü’l-Maarif, Haydarabad 1322h.
• Ebû’l-Mebasin, Cemaluddin Yusuf el-Atabegi, el-Menhecu’s-Sâfî ve’l-Müstevfi ba’de’l-Vâfî, thk. Muhammed Muhammed Emin. yy., Kahire 1984.
• İbn Kemal Paşa, Mesailü’l-İhtilaf Beyne’l-Eşâire ve’l-Mâturîdiyye, Daru’l-Fetih, Ürdün 2009.
• İbn Kesir, İmaduddin Ebû’1-Fida İsmail b. Ömer, el-Bidaye ve’n-Nihaye fî’t-Târih, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Merkezu’l-Buhus ve’d-Dirasati’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, Dımeşk trs.
• İbn Kutluboğa, Kasım Ebû’1-Fida Zeynuddin Kasım, Tacu’t-Terâcim, yy., Beyrut 1996.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. es-Sivâsî, el-Müsâyere fî’l-‘Akâidi’l-Münciyye fî’l-Âhire, (el-Müsâmere ile birlikte basım), thk. M. Ömer ed-Dimyâtî, yy., Beyrut 2002.
• Kalaycı, Mehmet, “Eş’arîlik ve Mâtürîdîliği Uzlaştırma Girişimleri: Tacüddin es-Sübkî ve Nuniyye Kasidesi”, Dini Araştırmalar, 2012, sayı 40, ss. 112-131.
• Kalaycı, Mehmet, “Osmanlı’da Eş‘arîlik - Mâturîdîlik İhtilafı Edebiyatı”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 15, Sayı 29, 2017, ss. 79-151.
• Karagöz, Nail, “Necmeddin Tarsûsî’nin “Urcuze fi Vefeyati’l-Ayan min Mezhebi Ebi Hanifeti’n-Numan” Adlı Risalesinin Değerlendirilmesi”, Uluslarası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-3 “Ramazanoğulları Beyliği”, (Adana: 2016), Güler Ofset, Konya 2017.
• Kılıç, Muharrem, “Necmeddin Tarsûsî” mad., Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi (DİA), Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2011, c. XXXX.
• Komisyon, Kelâm I: Kelâm Tarihi/ Kelâm Okulları, Ed: İsmail Şık/Nail Karagöz, Gece Kitaplığı, Ankara 2017.
• Kuşeyrî, Abulkadir b. Muhammed, el-Cevahiru’l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefîyye, thk. Abdulfettah Muhammed Huluv, yy. Kahire 1993.
• Kutlu, Sönmez, Bilinmeyen Yönleriyle Türk Din Bilgini: İmâm Mâturîdî, Dinî Araştırmalar, 2003, cilt: V, sayı: 15, ss. 5-28.
• Kutlu, Sönmez, Mâturîdî Akılcılığı ve Günümüz Sorunlarını Çözmeye Katkısı, e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, 2009, cilt: II, sayı: 1, ss. 7-41.
• Makrizî, Takiyyüddîn Ahmed b. Alî, Kitâbu’l-Mevâ‘iz ve’l-İtibâr bi Zikri’l-Hıtat ve’l-Âsâr, yy., Kahire 1987.
• Sadıker, Ömer-Akbaş, Hamdi, “Necmeddin Tarsûsî’ye Göre Eş’ariler ile Maturidiler Arasındaki Görüş Ayrılıkları”, Uluslarası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-3 “Ramazanoğulları Beyliği”, (Adana: 2016), Güler Ofset, Konya 2017.
• Safedî, Halil b. Aybek, A’yânü’l-‘Asr, Daru’l-Fikr, Dımaşk 1998.
• Samirrâî, Taha Halit Muhammed, Mesailü’l-Hılaf Beyne’l-Eşâire ve’l-Mâturîdiyye, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2006.
• Sübkî, Tâcüddîn, es-Seyfu’l-Meşhûr fî Şerhi Akitedi Ebî Mansûr, thk. M. Saim Yeprem, İFAV Yay., İstanbul 2000.
• Sübkî, Tâcüddîn, Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ, thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî-Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, Dâru Hicr, Kahire 1992.
• Şeyhzâde, Abdurrahim, Nazmü’l-Ferâ’id ve Cemu’l-Fevâ’id, el-Matbaatü’l-Edebiyye, Mısır 1318h.
• Şık, İsmail, “Hilafetin Kureyşliliği Tezine Teolojik ve Hukuki Bir Reddiye Tuhfetü’t-Türk Örneği”, Uluslarası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-3 “Ramazanoğulları Beyliği”, (Adana: 2016), Güler Ofset, Konya 2017.
• Şık, İsmail, Necmeddin Tarsûsî’nin Urcûzesinde Eş’arî-Hanefî Teolojik Farklılaşmaları, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2017, cilt: VI, sayı: 1, ss. 327-342.
• Tarsûsî, Necmeddin, Urcûze fî Vefeyâti’l-A’yân min Mezhebi Ebî Hanîfeti’n-Nu’mân, Köprülü Yazma Eser Kütüphanesi Mehmed Âsım koleksiyonu no: 34 Ma 84/3.
• Tatlı, Bekir, “Necmeddin et-Tarsûsî (ö. 758/1357) ve Hilafetin Kureyşliliği Hadisine Yaklaşımı”, Uluslarası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu-3 “Ramazanoğulları Beyliği”, (Adana: 2016), Güler Ofset, Konya 2017.
• Yeprem, M. Saim, Matüridi’nin Akide Risalesi ve Şerhi, İFAV Yay., İstanbul 2000.
• Yücedoğru, Tevfik, “Bir Kelâm Teorisi: Muvâfât”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 15, Sayı:1, 2006. Yüksel, Emrullah, Maturidilerle Eş’ariler Arasındaki Görüş Ayrılıkları, Düşün Yay., İstanbul 2012.