BURHÂNÜDDÎN EN-NESEFÎ VE İLMÎ KİŞİLİĞİ

Yıl 2022, Cilt: 30. YIL ÖZEL SAYISI, 144 - 155, 30.09.2022

Ömer Fidanboy

https://doi.org/10.30627/cuilah.1149994

Öz

Burhânüddîn en-Nesefî, (ö. 687/1289), 600/1203 yılında Mâverâünnehir bölgesinin Nesef kasabasında (günümüz Özbekistan’ın Karşi şehrinde) doğmuş önemli bir düşünürdür. Dehlî, Şâm ve Bağdât gibi dönemin önde gelen ilim merkezlerine ilim yolculukları düzenleyen Nesefî, İslâm tarihindeki en sıkıntılı siyâsî dalgalanmaların yaşandığı bir zaman dilimine tanıklık etmiş, birçok devletin kuruluş ile yıkılışlarına, yeni saltanatların ilânına ve İslâm dünyasındaki kanlı savaşlara şahit olmuştur. Böylesine kargaşalı dönemde yaşamasına rağmen iyi bir eğitim aşamasından geçip kendisini ilim meclislerine kabullendirmeyi başarmış, geri kalan hayatını tedrîsât faaliyetleriyle sürdürmüştür. Yaşamı boyunca batıl addettiği ideolojilerle ve bidʻat mezheplerle mücadele eden Nesefî, bunlara karşı tevhîd prensibini ve Ehl-i Sünnet’in temel inanç esaslarını savunmuştur. Fıkıhta Ebû Hanîfe’yi (ö. 150/767) takip etmekle birlikte, Gazzâlî (ö. 505/1111) ve Fahrüddîn er-Râzî (ö. 606/1210) gibi düşünürlerin etkisiyle i‘tikatta Eş‘arîliği benimsemiştir. Farklı alanlarda eserler ortaya koyan Nesefî, İslâm düşüncesine önemli katkılarda bulunmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm,, Burhânüddîn en-Nesefî, İlmî Kişilik

Burhānüddīn en-Nasafī and His Scholary Personality

Öz

Burhānüddīn en-Nasafī (d. 687/1289) is an important scholar who was born in the town of Nasef (Nahsheb) in Transoxiana region (in the city of Karshi in modern-day Uzbekistan) in 600/1203. Nasafī, who organized scientific journeys to the leading scientific centers of the period such as Nesef, Dehlî, Damascus and Baghdad, witnessed a period in which the most difficult political fluctuations in the history of Islam were experienced. It has witnessed the establishment and collapse of many states, the proclamation of new sultanates and bloody wars in the Islamic world. Despite living in such a turbulent period, he passed through a good education stage and succeeded in getting himself accepted to scientific assemblies, and continued his education activities for the rest of his life. Nasafī, who struggled with the ideologies and innovation sects that he considered to be false throughout his life, defended the principle of tawhid and the basic belief principles of the Ahl al-Sunnah against them. Although he followed Ebû Hanîfe (d. 150/767) in fiqh, he adopted Ash'arism in creed under the influence of thinkers such as Ghazali (d. 505/1111) and Fahruddin er-Razi (d. 606/1210). Nasafī, who produced works in different fields, made important contributions to Islamic thought.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Burhānüddīn en-Nasafī, Scholary Personality

Kaynakça

• Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmûd, Rûhu’l-Me’ânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-’Azîm ve’s-Seb’i’l-Mesânî, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-’Arabî, Beyrût ts.
• ‘Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed, ‘İkdü’l-Cümân fî Târîhi Ehli’z-Zamân, yy., ts.
• Bağdadî, İsmail b. Muhammed Emîn el-Bâbânî, Îzâhu’l-Meknûn fi’z-Zeyli ‘alâ Keşfi’z-Zunûn ‘an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-’Arabî, Beyrût ts.
• ---------- Hediyyetü’l-’Ârifîn Esmâ’ü’l-Müellifîn ve Âsârü’l-Musannifîn, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-’Arabî, Beyrût ts.
• Beken, Ahmet-Fidanboy, Ömer, “Burhânüddîn en-Nesefî’de (ö. 687/1289) Ahlâk ve Ahlâk Eğitimi”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 2, XX (2020 ), ss. 387-409.
• Brockelmann, C., Geschichte der Arabischen Littiratur, Leiden 1943-1949.
• ---------- Supplememband, Leiden 1937-1942.
• Bursevî, İsmâil Hakkı, Rûhu’l-Beyân, nşr. Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-’Arabî, Beyrût ts.
• Çelebî, Katib Mustafa b. ‘Abdillâh el-Kostantînî, Keşfü’z-Zunûn ‘an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, Mektebetü’l-Müsenna, Beyrût 1941.
• Davûdî, Muhammed b. Ali b. Muhammed, Tabakâtü’l-Müfessirîn, Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, Beyrût ts.
• Fidanboy, Ömer, “Burhânüddîn en-Nesefî’nin Ahlâk Temelli Dindarlık Anlayışı”, İslam ve Yorum IV, İnönü Üniversitesi Yayınları: 93, Malatya 2020, ss. 207-228.
• Fidanboy, Ömer, Burhânüddîn en-Nesefî’nin Allah Anlayışı -İsimler ve Sıfatlar-, Basılmamış Doktora Tezi, Adana 2022.
• Hasenî, Abdülhayy b. Fahriddîn b. Abdil’âlî et-Tâlî, el-İ’lâm bi-men fî Târîhi’l-Hind mine’l-A’lâm: Nüzhetü’l-Havâtır ve Behcetü’l-Mesâmi’ ve’n-Nevâzır, Dâru İbni Hazm, Beyrût 1420/1999.
• Hicranî, Ebû Muhammed et-Tayyib b. Abdullâh b. Ahmed b. Ali Bâ Mahreme el-Hadremî eş-Şâfi’î, Kılâdetü’n-Nahr fî Vefeyâti A’yâni’d-Dehr, thk. Cum’a Mekrî-Halid Zevârî, I-VI, Dâru’l-Minhâc, Cidde 2008.
• İbn Ğazzî, Ebü’l-Me’âlî Muhammed b. Abdirrahmân, Dîvânü’l-İslâm, thk. Seyyid Kesrevî Hasen, I-IV, Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, Beyrût 1990.
• İbn ‘İmâd, Abdülhay b. Ahmed el-Hanbelî, Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb, thk. Abdülkâdir el-Arnaût-Mahmûd el-Arnaût, I-XI, Dâru İbn Kesîr, Beyrût 1986-1993.
• İbn Kutluboğa b. Abdillâh es-Sûdûnî el-Cemâlî el-Mısrî, Tâcü’t-Terâcim, thk. Muhammed Hayr Ramazan Yusuf, I-III, Dâru’l-Kalem, Dımaşk 1413/1992.
• İbn Verdî, Ebû Hafs Zeynüddîn Ömer b. el-Muzaffer b. Ömer el-Ma’arrî el-Kindî, Târîhu İbni’l-Verdî (Tetimmetü’l-Muhtasar fî Ahbâri’l-Beşer), Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, Beyrût 1417/1996.
• Kehhâle, Ömer Rızâ b. Muhammed ed-Dımaşkî, Mu‘cemü’l-Müellifîn Terâcimü Musannifi’l-Kütübi’l-’Arabiyye, Mektebetü’l-Müsennâ, Beyrût 1406/1986.
• Kureşî, Ebû Muhammed Abdülkâdir b. Muhammed, el-Cevâhirü’l-Mudıyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye, I-II, Matbaʻatü Meclisi Dâireti’l-Meʻârifi’n-Nizâmiyye, Haydarâbâd-Dekken 1914.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî, el-Fevâ’idü’l-Behiyye fî Terâcimi’l-Hanefiyye, Matbaatu’s-Sa’âde, Kâhire 1324.
• Nesefî, Tefsîru Sûreti’n-Nâs, (neşredenin girişi) nşr. İyâde b. Eyyûb el-Kübeysî, Dübey 1422/2001.
• ---------- Keşfü’l-Hakâik ve Şerhu’d-Dekâik min Tefsîri Kelâmillâhi’l-’Azîz, thk. Üsâme Abdülvehhâb Hamd b. Abdülazîz, Câmi’âtü’l-’Ulûmi’l-İslâmiyyeti’l-’Âlemiyye, ‘Ammân/Ürdün 2011.
• ---------- Keşfü’l-Hakâik ve Şerhu’d-Dekâik min Tefsîri Kelâmillâhi’l-’Azîz, thk. Abdülcevvâd Halef Muhammed Hamîd, Câmi’âtü’l-’Ulûmi’l-İslâmiyyeti’l-’Âlemiyye, Ammân/Ürdün 2011.
• ---------- Keşfü’l-Hakâik ve Şerhu’d-Dekâik min Tefsîri Kelâmillâhi’l-’Azîz, thk. Hâlid Mansûr Mahmûd, Câmi’âtü’l-’Ulûmi’l-İslâmiyyeti’l-’Âlemiyye, Ammân/Ürdün 2012.
• ---------- et-Terâcîh, thk. Şerîfe bnt. Ali b. Süleymân, Mecelletü Câmi’i’l-Melik Su’ûd, 19 (1427/2006), ss. 889-959. Özen, Şükrü, “İlm-i Hilâf Yahut Fukahâ Metoduna Göre Cedel Hakkında Klasik Bir Metin: Menşe’ü’n-nazar”, Makâlât, sayı: 2 (1999), ss. 171-198.
• Pehlivan, Necmettin-Ceylan, Hadi Ensar, “Âdâbu’l-Bahs Devrimine Doğru Son Evrim: Burhânüddîn en-Nesefî’nin el-Fusûl’ü” AÜİFD, 56: 2 (2015), ss. 1-75.
• ---------- “Şemseddin Muhammed b. Eşref es-Semerkandî el-Hüseynî et-Türkî’ye Ait İki Yeni Eser: Şerhu Menşe’i’n-Nazar ve Şerhu’n-Nikât”, Nazariyat 6: 1 (Nisan 2020), ss. 115-207.
• Safedî Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh, el-Vâfî bi’l-Vefeyât, thk. Ahmed el-Arnaûtî-Mustafa Türkî, I-XXIX, Dâru İhyâi’t- Turâsi’l-’Arabî, Beyrût 1420/2000.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr, el-Ensâb, thk. Abdullâh Ömer el-Bârûdî, Beyrût 1988. Sinanoğlu, “Nesefî, Burhânüddîn”, DİA, XXXII, ss. 565-567, İstanbul 2006.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân, el-Habâik fî Ahbâri’l-Melâik, thk. Ebû Hacer Muhammed es-Sa’îd, 1. baskı, Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, Beyrût/Lübnân 1421/2000.
• ---------- el-Hâvî li’l-Fetâvî, thk. Abdüllatif Hasan Abdurrahman, Dâru’l-Kutubi’l-’İlmiyye, 2. Baskı, Beyrût/Lübnân 1408/1988.
• Tehânevî, Muhammed b. Alî b. Kâdî Muhammed Hâmid el-Hanefî el-Fârûkî, Mevsû‘atü Keşşâfi Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-’Ulûm, thk. Ali Dehrûc, Mektebetü Lübnân, Beyrût 1996.
• Temîmî, Takiyyüddîn Abdülkâdir, Tabakâtü’s-Seniyye fî Terâcimi’l-Hanefiyye, thk. Abdulfettaf Muhammed el-Huluv, Riyâd 1989.
• Yâfi’î Ebû Muhammed ‘Afîfüddîn Abdullâh b. Es’ad b. Alî b. Süleymân el-Yemenî, Mir’âtü’l-Cenân ve ‘İbretü’l-Yakzân fî Ma’rifeti Havâdisi’z-Zamân, I-IV, Dâru’l-Mektebeti’l-İlmiyye, Beyrût 1418/1997.
• Yeşilyurt, Temel, Ebü’l-Berekât en-Nesefî ve İslam Düşüncesindeki Yeri, Kubbealtı Yayıncılık, Malatya 2000.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osman, Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâtü’l-Meşâhîr ve’l-A’lâm, thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî, I-LIII, Dârü’l-Kitâbi’l-’Arabî, Beyrût 1993.
• ---------- el-’İber fî Haberi men Ğaber (et-Târîhu’l-Evsat), thk. Ebû Hâcer M. Saîd b. Besyûnî Zağlûl, Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-IV, Beyrût 1405/1985.
• Ziriklî, Ebû Ğays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ed-Dımaşkî, el-A’lâm, Dâru’l-’İlmi li’l-Melayîn, yy., 2002.