Opinions on the Effect of the Mistake in the Declaration of Will in Islamic Law on Verbal Dispositions

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 38 - 52, 30.06.2023

Mehmet Selim Aslan

https://doi.org/10.30627/cuilah.1268887

Öz

The existence of legal transactions, which have an important place in human life, depends on the presence of statements such as words and writings that show intention. Because intention can only be reflected outwardly using accounts. In Islamic law, in principle, it is accepted that an adult and intelligent person speaks words related to legal acts intentionally. For this reason, the person who claims he pronounced the statement about verbal dispositions by mistake is asked to prove his claim. However, there may be a discrepancy between the statement and the intention, sometimes unintentionally and sometimes intentionally. If there is a discrepancy between the declaration and the intention, does the declaration have legal consequences? In such a case, whether to prioritise the statement or the intention is a controversial issue among jurists. For this reason, in this study, we have focused on the legal value of verbal dispositions that occur by mistake and the views of the sects on the subject. Here, we aimed to determine the approaches of the sects regarding verbal tendencies that arise as a result of mistakes. Thus, in this study, we aimed to reveal the nature and scope of "mistake", its effect on contracts and dispositions, and the views of the jurists on the subject.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Verbal Disposition, Statement of Will, Error, Effect of Error

İSLÂM HUKUKUNDA İRADE BEYANINDA YAPILAN HATANIN SÖZLÜ TASARRUFLARA ETKİSİ İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER

Öz

İnsanın hayatında önemli yer tutan hukukî işlemlerin varlığı kastı gösteren söz ve yazı gibi beyanların bulunmasına bağlıdır. Çünkü kasıt, ancak beyan vasıtalarıyla dışa aksettirilebilir. İslam hukukunda prensip olarak bâliğ ve akıllı olan kimsenin hukukî tasarruflarla ilgili sözleri kasıtlı bir şekilde söylediği kabul edilir. Bu nedenle sözlü tasarruflarla ilgili beyanı hatayla telaffuz ettiğini iddia eden kimseden iddiasını ispat etmesi istenir. Ancak bazen kasıtsız bazen kasıtlı olmak üzere beyan ile kasıt arasında uyum bulunmayabilir. Beyan ile kasıt arasında uyumsuzluk varsa beyana hukukî sonuçlar terettüp eder mi? Böyle bir durumda beyana mı itibar edileceği yoksa kasta mı öncelik verileceği, fakihler arasında tartışmalı bir konudur. Bu nedenle çalışmada hatayla meydana gelen sözlü tasarrufların hukukî açıdan değerini ve mezheplerin konuyla ilgili görüşlerini konu edindik. Burada, mezheplerin hata neticesinde meydana gelen sözlü tasarruflara ilişkin yaklaşımlarının belirlenmesini hedefledik. Böylece çalışmada “hata”nın mahiyeti ve kapsamını, akit ve tasarruflara etkisini, fakihlerin konuyla ilgili görüşlerini ortaya koymayı amaç edindik.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Sözlü Tasarruf, İrade Beyanı, Hata, Hatanın Etkisi.

Kaynakça

• Abdülaziz el-Buhârî, Alâuddîn b. Ahmed. Keşfü’l-esrār ‘an uṣūli Faḫri’l-İslām el-Pezdevī. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Aclûnî, İsmail b. Muhammed el-Cerâhî. Keşfü’l-ḫafā ve muzīlu’l-ilbās ‘amma iştehera mine’l-eḥādīs ‘alā elsineti’n-nās. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1932.
• Alîş, Muhammed. Şerḥu Mineḥi’l-celīl ’alā Muḫtaṣarı’l’allāme Ḫalīl. 4 Cilt. Dâru Sâdır, ts.
• Apaydın, H. Yunus. “Hata”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/437-442. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Ateş, Üveys. “İslam Hukukunda Fesih Hakkı Doğuran Bir Sebep Olması Açısından Akitte Yapılan Hata ve Türleri”. Edebali İslâmiyat Dergisi 2/3 (2018), 47-75.
• Buhûtî, Mansûr b. Yunus. er-Ravḍu’l-mürbi‘ şerḥu Zādi’l-mustaḳni‘. thk. Abdülkuddus Muhammed Nezir. Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Büceyremî, Süleyman b. Muhammed. Ḥāşiyetü’l-Büceyremī ’ala’l-Ḫaṭīb. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf. et-Taʿrīfāt. thk. Muhammed Sıddık el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-Fazîle, 2004.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî. Nihāyetü’l-maṭlab fī dirāyeti’l-meẕheb. thk. Abdülazîm Mahmud ed-Dîb. 20 Cilt. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2007.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer. Sünenu’d-Dāreḳuṭnī. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2004.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullāh. Taḳvīmü’l-edille fī uṣūli’l-fıḳh. thk. Halil Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Demirci, İslam. “Hata Sebebiyle İrade ve Beyan Arasında Meydana Gelen Uyuşmazlığa Fukahanın Yaklaşımı”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 21 (2013), 259-292.
• Desûkî, Şemsuddîn Muhammed Arefe. Ḥāşiyetu’d-Desûḳī ’ala’ş-Şerḥi’l-kebīr. 4 Cilt. İhyâu’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as. Sünenu Ebû Dāvûd. thk. Şu’ayb el-Ernevût - Muhammed Kâmil. Dâru’r-Risâle el-’Âlemiyye, 2009.
• Ebû Zehre, Muhammed. el-Aḥvālu’ş-Şaḫṣıyye. Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 2000.
• Ezherî, Salih Abdussemî’. Cevāhirü’l-iklīl Şerḥu Muḫtaṣarı’l’allāme Ḫalīl. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’s-Sekâfiyye, ts.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed. el-Vasīṭ fi’l-meẕheb. thk. Ahmed Mahmud İbrahim. 7 Cilt. Dâru’s-Selâm, 1997.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed. İḥyā’ü ‘ulūmi’d-dīn. 16 Cilt. Kahire: Dârü’ş-Şa‘b, ts.
• Habbâzî, Ebû Muhammed Celâleddîn Ömer. el-Muġnī fī uṣūli’l-fıḳh. thk. Muhammed Mazhar Bekā. Mekke: et-Turâsu’l-İslâmî, 1403.
• Hallâf, Abdülvehhab. Aḥkāmu’l-aḥvāli’ş-şaḫṣiyye fi’şerī‘ati’l-İslāmiyye. Kuveyt: Dârü’l-Kalem, 2. Basım, 1990.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah. Sünenu İbn Māce. thk. Şu’ayb el-Ernevût vd. Dâru’r-Risâle el-’Âlemiyye, 2009.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâluddîn. Lisānu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Melek, Abdüllatif. Şerḥu Menāri’l-envār fī uṣūli’l-fıḳh,. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm. el-Baḥrü’r-rāʾiḳ şerḥu Kenzi’d-deḳāʾiḳ. thk. Muhammed Ali Beyzûn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm. Fetḥu’l-ġaffār fī şerḥi’l-Menār el-Ma‘rūf bi Mişkāti’l-envār fî uṣūli’l-Menār. 3 Cilt. Mısır: Şirketu Mektebi ve Matba’ati Mustafa el-Bânî, 1936.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed. Aḥkāmü’l-Ḳur’ān. thk. Muhammed ’Abdülkadir ’Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• İbnü’l-Hümâm, Kemalüddin es-Sivasî. Fetḥu’l-ḳadīr. thk. Abdürrezzak Galib el-Mehdî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbnü’r-Rif‘a, Ebü’l-Abbâs Necmüddîn. Kifāyetü’n-nebīh şerḥu’t-Tenbīh. thk. Macdî Muhammed Surûr Bâsellûm. 21 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Karadâğî, Ali Muhyeddîn el-. Mebde’u’r-rıḍā fi’l-uḳūd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmî, 1. Basım, 2008.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr. Bedāʾiʿu’ṣ-ṣanāʾiʿ fī tertībi’ş-şerāʾiʿ. thk. Ali Muhammed Muavvız ve Adil Ahmed Abdülmevcûd. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2010.
• Küveyt Vakıflar ve Din İşleri Bakanlığı. el-Mevsūʿatü’l-fıḳhiyye. 45 Cilt. Kuveyt: Zâtu’s-Selâsil, 2. Basım, 1990.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. el-Ḥāvi’l-kebīr. thk. ’Alî Muhammed Muavvız - ’Adil Ahmed Abdulmevcûd. 18 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullāh. el-İḫtiyār li-taʿlīli’l-Muḫtār. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ. Ravżatü’ṭ-ṭālibīn ve ʿumdetü’l-müttaḳīn. thk. ’Âdil Ahmed Abdulmevcûd - ’Ali Muahmmed Muavvız. 8 Cilt. Beyrut: Dâru ’Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Pezdevî, Ebü’l-Usr Fahru’l-İslam. Uṣūlü’l-Pezdevī: Kenzu’l-vuṣūl (Abdülaziz el-Buhārī’nin Keşfü’l-esrār’i ile birlikte). 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Râfi‘î, Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm. el-‘Azīz şerḥu’l-Vecīz (eş-Şerḥu’l-kebīr). thk. ’Alî Muhammed Muavvız - ’Adil Ahmed Abdulmevcûd. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn. Nihāyetü’l-muḥtāc ilā şerḥi’l-Minhāc. thk. Muhammed Ali Beydûn. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Sadruşşerî‘a, Ubeydullah b. Mes‘ûd. et-Tavżīḥ fī ḥalli ġavāmizi’-t-Tenḳīḥ (Teftāzānī’nin Şerḥu’t-Telvīḥ’i ile birlikte). 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn. Tuḥfetü’l-fuḳahāʾ. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed. Uṣūlu’s-Serahsī. 2 Cilt. Haydarabad: İhyâu’l-Me’ârif en-Ni’mâniyye, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed. el-Mebsūṭ. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Suğdî, Ebü’l-Hasen Rüknülislâm Alî. en-Nütef fi’l-fetāvā. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm. el-Muvāfaḳāt fī usūli’l-şerī’a. thk. Ebû Ubeyde Meşhur b. Hasen. 6 Cilt. Dâru İbn ’Affân, 1997.
• Şirbînî, Şemsüddîn el-Hatîb. Muġni’l-muḥtāc ilā maʿrifeti meʿānī elfāẓi’l-Minhāc. thk. Muhammed Halil ‘Aytânî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1997.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn. Şerḥu’t-Telvīḥ alet’t-Tavżīh li metni’t-Tenḳīḥ. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed. el-Cāmiʿu’ṣ-ṣaḥīḥ. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 2. Basım, 1975.
• Zeydân, Abdülkerim. el-Mufaṣṣal fī aḥkāmi’l-mer’e ve’l-beyti’l-Müslim fi’ş-Şerī‘ati’l-İslāmiyye. 11 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.