Importance of Date Palms in Arabic Cultures and an Examination of Ibn Wahsiyya's Risāla on Date Palm

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 1, 168 - 187, 30.06.2023

Hakan Temir , Tahsin Koçyiğit

https://doi.org/10.30627/cuilah.1280688

Cited By: 1

Öz

Date palm, a member of the family Palmae, is a kind of plant with a tall stock, green leaves and sweet fruit, which grows in tropical regions, mild temperate zones and especially in deserts. Its fruit is considerably rich in fat, carbohydrates and proteins compared to many legumes. Beyond being an ordinary food, it ranks first among the preferred foodstuffs as it is beneficial for health. Dates, leather and camels have been essential in the everyday lives of Arabs, whose way of life has become intermingled with dates due to the geographical and ecological conditions of their region. Having domesticated the camel and thus become able to roam the peninsula comfortably, Arabs have maintained close contact with date palm for centuries; because the date was nourishing and remained fresh for a long time, the plant was successful in adapting to the oases of the peninsula, and lumber made from its stock could be utilised to numerous ends. As the date highly influenced life in the peninsula, Risālas and books concerning the cultivation, harvesting and use of dates have been copyrighted from the beginning. Since it has had a serious impact on life on the peninsula, treatises and books have been written on the cultivation, harvesting and use of dates since the early periods. In this article, after introducing the works written specifically on dates and the books containing detailed information about dates among the first-period sources, information will be given about the Date Palm Treatise attributed to Ibn Wahshiyya, who is thought to have lived in the 4th century. The study, which is one of the first in its field, will thus be brought together with the readers, and the importance of date for Arabs will once again be demonstrated. Data on the study will be taken from primary sources, and actual health-related findings will also be used.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Arab, Ibn Wahsiyya, Food, Date

ARAPLARDA HURMANIN YERİ, ÖNEMİ VE İBN VAHŞİYYE’NİN HURMA RİSALESİ’NİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

Palmiyegiller familyasından uzun boylu, yaprakları yeşil ve meyvesi tatlı olan hurma, tropikal bölgelerde, ılıman iklim kuşaklarında ve özellikle de çölde yetişen bir bitki türüdür. Meyvesi baklagillerin birçoğuna nazaran yağ, karbonhidrat ve protein açısından oldukça zengindir. Sıradan bir yiyecek olmanın ötesinde sağlık için faydalı olmasıyla tercih edilen gıda maddeleri arasında ilk sıralarda gelir. Yaşadıkları bölgenin coğrafi durumu ve ekolojik şartlarından dolayı hurmayla kaderleri birleşen Arapların günlük hayatında hurma, deri ve deve vazgeçilmez üçlü olmuştur. Devenin evcilleştirilmesiyle yarımadada rahatça dolaşan Araplar, besleyici özelliği, yarımadadaki vahalara uyum göstermedeki başarısı, meyvesinin uzun süre bozulmayışı ve kerestesinin çeşitli işlerde kullanılması sebebiyle asırlar boyu hurmayla yakın temaslarını sürdürmüşlerdir. Yarımadadaki hayat üzerinde ciddi bir tesiri olması sebebiyle ilk dönemlerden itibaren hurmanın ekimi, hasadı ve kullanımı konusunda risaleler ve kitaplar telif edilmiştir. Bu makalede hurma özelinde yazılan eserler ve ilk dönem kaynakları içerisinde hurma hakkında detaylı bilgi içeren kitaplar tanıtıldıktan sonra 4 asırda yaşadığı düşünülen İbn Vahşiyye’ye izafe edilen Hurma Risalesi hakkında bilgi verilecektir. Böylelikle kendi alanında ilklerden olan bu çalışma okuyucularla buluşturulacak ve Araplar nezdinde hurmanın önemi tekrar hatırlatılacaktır. Çalışmaya dair veriler temel kaynaklardan alınacak ve sağlıkla alakalı güncel bulgulardan da istifade edilecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Arap, İbn Vahşiyye, Gıda, Hurma

Kaynakça

• Adil Muhammed Ali, “Nahletü’t-temr fî masâdiri’l-Arabiyyeti kadîmen ve hadisen”, Mecelletü Âlimü’l-Kütüb, 24/2-1 (1423).
• Aktürk, Zekeriye - Işık, Memet. “Besin Değeri ve Sağlık Açısından Hurma (Phoenix dactylifera)”. Konuralp Medical Journal 4/3 (Aralık 2012), 62-68.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Kitâbü’t-Telhîs fî maʿrifeti esmâʾi’l-eşyâʾ. thk. Azze Hasan, Dımaşk: Dâru’t-Talâs, 1996.
• A‘şâ, Ebû Basîr Meymûn b. Kays b. Cendel el-Bekrî. Dîvân. thk. Muhammed Hüseyin, Mısır: Matbatü’n-Nemûziciyye, 1950.
• Bağdatlı İsmâil Paşa. Îdâhu’l-meknûn fi’z-zeyli ʿalâ Keşfi’ẓ-ẓunûn. Beyrût: Dâru İhyaü’t-Turasi’l-Arabî, trz.
• Cevâd Ali. el-Mufassal fî Târîhi’l-Arab kable’l-İslâm. Beyrût: Dâru’s-Sâki, 1422/2001.
• Dellû, Burhaneddin. Ceziretü’l-Arab kable’l-İslâm: et-Târîhü’l-iktisâdî - el-ictimâî - es-sekâfî - ve’s-siyasî. Beyrût: Dâru’l-Farâbî, 2001.
• Ebû Hanîfe ed-Dîneverî. el-Ahbârü’t-tıvâl. thk. Abdülmin’im Âmir, Mısır: Viâretü’s-Sekafî, 1960.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. et-Tıbbı’n-Nebevî. thk. Mustafa Hıdır et-Türkî, Dâru ibn Hazm, 2006.
• Ebû Ubeyd el-Kâsım b. Sellâm, b. Miskîn el-Herevî. el-Ġarîbü’l-musannef. thk. Safvân Adnân, Medine: Mecelletü’l-Camiatü’l-İslamiyye, trz.
• Elmalı, Hüseyin “Ebû Zeyd el-Ensârî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/271. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Günaltay, Şemseddin. İslam Öncesi Arap Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
• Halef, Yunûs Hameş “en-Nahle fî’t-Tâbiri’l-Kur’ân”, Mecelletü’l-Terbiye ve’l-İlm, 14/1 (2007).
• Hemdânî, Ebû Muhammed Lisânü’l-Yemen el-Hasen b. Ahmed b. Ya‘kūb. Sıfatü Cezîreti’l-ʿArab. Leiden: Brill, 1884.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abülmelik. es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk. Mustafa Sakka, (Mısır: Şirketü Mekttebe ve Matbaatü Mustafa, 1955.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. et-Tıbbü’n-nebevî. Beyrût: Dâru’l-Hilal, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. Beyrût: Dâru’s-Sadr, 1414.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl. el-Muhassas. thk. Halil İbrahim Ceffâl, Beyrût: Dâru İhyaü’t-Turasi’l-Arabî,1417/1996.
• İbnü’n-Nedîm Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya’kūb İshâk b. Muhammed b. İshâk (ö. 385/995). el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan, 2. Baskı Beyrût: Dârü’l-Ma’rife, 1417/1997.
• Kâtib Çelebi. Keşfü’z-zunûn. Bağdad: Mektebetü Müsenna, 1941.
• Mahmut Kaya, “İbn Vahşiyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/436-438. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Koçyiğit, Tahsin. Hz. Peygamber’in Gündelik Hayatı-Hurma Deri Deve. Konya: Hikmetevi Yayınları, 2017.
• Râzî, Ebû Bekr Muhammed b. Zekeriyyâ. Kitâbü’l-Hâvî fi’t-tıb’. thk. Heysem Halife, Beyrût: Dâru İhyâu’t-Turâsi’l-Arabî, 1422/2002.
• Sezgin, Fuad. Târihü’t-turasi’l-Arabî. Arapça çev: Arife Mustafa, Arabistan: Camiatü Muhammed b. Suûd, 1408/1998.
• Sicistânî, Ebû Hâtim Sehl b. Muhammed b. Osmân. Kitâbü’n-Nahle. thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin, Bağdâd: Dâru’l-Beşâirü’l-İslâmiyye, 1405/1985.
• Şekka, Mustafa. Minhacü’t-telif inde ulemai’l-Arab. Beyrût: Dâru İlmi’l-Melayin, 2004.
• Şerîf, Ahmed İbrahim. Mekke ve Medine fî’l-cahiliyye ve ahdi’r-Rasûl. (Kâhire: Dâru’l-Fikr, 1985), 257.
• Temir, Hakan . "Arabic Qahwa and Its Serving as an Element of Cultural Heritage". Harran İlahiyat Dergisi / 48 (Aralık 2022): 1-18.
• Tüccâr, Zülfikar, “Ebû Hâtim es-Sicistânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/139-141. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Uçar, İlyas. Hz. Muhammed Zamanında Medine’de Günlük Hayat. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Yüksel, Mücahit, “Hz. Peygamber’in Hicret Yolunda Ümmü Ma‘bed’e Uğramasıyla İlgili Rivâyet ve Dâvet Metodu Açısından Analizi”, Marife 17/1, 2017.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. et-Tıbbü’n-nebevî. nşr. Ahmed Rif‘at el-Bedrâvî, Beyrut: Dârü İhyâü'l-Ulûm, 1410/1990.