الظواهر الصوتية في لهجات البدو والحضر، مقارنة بين اللهجات العربية القديمة واللهجات السورية الحديثة

Yıl 2023, Cilt: 23 Sayı: 2, 1 - 20, 31.12.2023

Muhammet Abazoğlu

https://doi.org/10.30627/cuilah.1365920

Öz

يُنظَرُ إلى اللهجات العربية المعاصرة على أنها امتدادٌ للّهجات العربية القديمة التي تحتوي الكثير من الخصائص اللهجية المشتركة. هذه الخصائص تُعتَبر مقياساً للفصاحة بالنسبة لعلماء اللغة. لذلك قسموا بين لغة أهل الحاضرة وبين لغة أهل البادية، واعتبروا لغةَ سكانِ الحضرِ من القبائلِ الحجازيةِ اللغةَ الأدبيةَ والنموذجيةَ، ولغةَ سكان البادية من القبائل التميمية اللغةَ التي تحتوي على صفاتٍ لهجيةٍ مختلفةٍ. فكانت اللهجات العربية تنقسم جغرافياً إلى قسمين؛ لهجاتُ غربي الجزيرة العربية ولهجاتُ وسطها وشرقيها. وهذا التقسيمُ مشابهٌ للبيئات اللهجية المعاصرة التي تمتاز عن بعضها بسبب التباعد الجغرافي. فالعامل الجغرافي يشكل نقطة التقاء بين اللهجات القديمة والحديثة من حيث البداوة والحضارة. وهذا التباين يشابه اللهجات السورية المعاصرة التي تنقسم إلى قسمين، يُعرفان بـلهجتي "الريف" و"المدينة". وهذا البحث يحاولُ الكشفَ عن بعض الظواهر الصوتية اعتماداً على المنهج الوصفي المقارن، لعرض نقاط التشابه والاختلاف بين اللهجات العربية القديمة واللهجات السورية المعاصرة، من خلال تناول الظواهر الصوتية المختلفة كالفتح أو الإمالة، والهمز أو تخفيفه، والإبدال.

Anahtar Kelimeler

اللغة العربية وآدابها‏, علم اللهجات, اللهجات العربية القديمة, اللهجات السورية الحديثة

Bedevi ve Şehirli Lehçelerinde Fonolojik Olgular: Eski Arap Lehçeleri İle Modern Suriye Lehçeleri Arasında Bir Karşılaştırma

Öz

Çağdaş Arap lehçeleri, eski Arap lehçelerinin uzantısı olarak görülmektedir. Bu lehçeler pek çok ortak özelliğe sahiptir. Bu özellikler dilbilimciler için fesahatın bir ölçüsünü teşkil etmektedir. Buna dayanarak dilciler şehir insanı ile çöl insanın dillerini birbirinden ayırmışlardır. Şehir sakinleri olan Hicaz kabilelerinin dilini edebi dil olarak kabul etmişler, çölde yaşayan Temim kabilelerinin dilini ise farklı lehçe özellikleri içeren dil olarak görmüşlerdir. Böylece Arap lehçeleri Arap Yarımadası’nın “batı lehçeleri” ve “orta ve doğu” lehçeleri olarak iki kısma ayrılmıştır. Bu coğrafi ayrıştırma, modern ve eski dönem lehçeleri arasında göçebe ve yerleşik çevreler açısından benzeşmektedir. Bölgeler arası bu lehçe çeşitliliği, günümüzde “kırsal” ve “şehir” lehçeleri olarak iki kısma ayrılan modern Suriye lehçelerine benzemektedir. Bu faktörlerden hareketle bu araştırma, eski Arap lehçeleri ile modern Suriye lehçeleri arasındaki benzerlik ve farklılık noktalarını ortaya koymaya çalışmaktadır. Çalışma, karşılaştırmalı betimsel metoda dayanarak lehçelerde “Feth ve İmâle”, “Hemzenin vurgulanması veya yumuşatılması” ve “İbdâl” gibi bazı fonolojik olguları incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı, Lehçe bilim, Eski Arap Lehçeleri, Modern Suriye Lehçeleri

Phonological Phenomena in Bedouin and Urban Dialects: A Comparison between Old Arabic Dialects and Modern Syrian Dialects

Öz

Contemporary Arabic dialects are seen as an extension of the old Arabic dialects. These dialects have many common features. These features constitute a measure of eloquence for linguists. Based on this, linguists distinguished between the languages of city dwellers and desert dwellers. They accepted the language of the city dwellers, the Hijaz tribes, as a literary language, while the language of the Temim tribes living in the desert was regarded as a language with different dialectal features. Thus, Arabic dialects were divided into two parts as "western dialects" and "central and eastern" dialects of the Arabian Peninsula. This geographical division is similar between modern and ancient dialects in terms of nomadic and sedentary environments. This inter-regional dialectal diversity is similar to the modern Syrian dialects, which are now divided into two parts as "rural" and "urban" dialects. Based on these factors, this study tries to reveal the points of similarities and differences between ancient Arabic dialects and modern Syrian dialects. Based on the comparative descriptive method, the study aims to examine some phonological phenomena such as "Fath and Imāle", "Emphasis or softening of the hemza" and "Ibdāl" in the dialects.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Literature‎, Dialectology‎, Ancient Arabic Dialects‎, Modern Syrian Dialects‎

Kaynakça

• Abduttevâb, Ramazân. Buhûs ve Makâlât fi’l-Luga, Mektebetu’l-Hâncî, 1. bs, Kahire, 1982.
• el-Cundî, Ahmed Alemuddîn. el-Lehecâtu’l-ʻArabiyye fi’t-Turâs, ed-Dâru’l-ʻArabiyyetu li’l-Kitâb, b.y. 1983.
• el-Halef, Mesʻûd. el-Lehcetu’l-Furâtiyyetu’s-Suriyye fi Muhâfazati Deyre’z-Zor: Dirâsetun Savtiyye Delâliyye, Devriyyetu ʻUmrân li’d-Dirâsâti’l-İctimâʻiyye, sy. 11, c. 41, ss. 101-133, 2022.
• Enîs, İbrahîm. el-Esvâtu’l-Lugaviyye, Mektebetu’l-Enclo el-Mısrıyye, 6. bs. Kahire, 1999.
• Enîs, İbrahîm. Fi’l-Lehecâti’l-ʻArabiyye, Mektebetu’l-Enclo el-Mısriyye, Kahire, 2010.
• Enîs, İbrahîm. Mustakbeli’l-Lugati’l-Arabiyyeti’l-Müştereke, Matbaatu’r-Risâle, Kahire, 1960.
• Enîs, İbrahîm. vd. el-Muʻcemu’l-Vasît, Mecmai’l-Lugati’l-Arabiyye, Mektebetu’ş-Şurûk, 4. bs. Kahire, 2004.
• er-Râcihî, ʻAbduh. el-Lehecâtu’l-ʻArabiyye fi’l-Kıraâti’l-Kur’âniyye, Dâru’s-shâbe li’t-Turâs, Tanta, 1996.
• es-Sâlih, Subhi. Dirasât fî Fıkhi’l-Luga, Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, 3. bs. Beyrut, 1969.
• es-Sâmarrâî, İbrahîm. Fi’l-Lehcâti’l-ʻArabiyyeti’l-Kadîme, Dâru’l-Hadâse, Beyrut, 1994.
• es-Suyûtî, Celaluddîn. el-Muzhir fİ ʻUlûmi'l-Lugati ve Envâihe, (thk. Muhammed Câdu’l-Mevla Beg) el-Mektebetu’l-ʻAsriyye, Beyrut, 1986.
• Fureyha, Enîs. el-Lehecât ve Uslûb Dirâsetiha, Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1989.
• Fück, Johann. el-ʻArabiyye, Dirâsât fî’l-Luga ve’l-Lehecât ve’l-Esâlîb, (trc. Abdulhalîm en-Neccâr), el-Merkezu’l-Kavmî li’t-Terceme, Kahire, 2014.
• Hâmid Hilâl, Abdulğaffâr. el-Lehecâtu’l-ʻArabiyye Neş’eten ve Tetavvuran, Mektebet Vehbe, 2. bs. Kahire 1993.
• Hicâzî, Mahmûd Fehmi. Medhal İlâ İlmi’l-Luga, Dâr Kubaa, Kahire, ts.
• İbn ʻAkîl, Abdullah b. ʻAkîl el-Mısrî, Şerhu İbn ʻAkîl ʻalâ Elfiyyeti İbn Mâlik, (thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd), Dâru’t-Talâiʻi li’n-Neşr, Kahire, 2009.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân b. Cinnî. el-Hasâis, (thk. Muhammed Ali en-Neccâr), Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 2. bs. Kahire, 1952.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osmân b. Cinnî. Sirru Sınâʻati’l-İʻrâb, (thk. Hasan Hindâvi), Dâru’l-Kalem, 2. bs. Dimaşk, 1993.
• İbn Fâris, Ebu’l-Huseyin, Ahmed b. Fâris. es-Sâhibi fî Fıkhi'l-Lugati’l-ʻArabiyye ve Mesâiliha ve Suneni'l-ʻArab fî Kelâmiha, (thk. Ahmed Hasan Besec), Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, Beyrut, 1997.
• İbn Hâleveyh, el-Huseyn b. Ahmed. el-Hucce fi’l-Kıraâti’s-Sebʻ, (thk. Abdulâl Sâlem Mukerrem), Dâru’ş-Şurûk, Beyrut, 1979.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaluddîn b. Manzûr el-İfrikî. Lisânu’l-ʻArab, (thk. el-Yâzicî vd.) Dâr Sâder, 2. bs. Beyrut, 1993.
• İbn Yaʻîş, Muvaffakuddîn b. Ali, Şerhu’l-Mufassal, el-Matbaa el-Munîriyye, Kahire, ts.
• Kerîm, Muhammed Riyâd. el-Muktadab fî Lehecâti’l-ʻArab, b.y. 1996.
• Nebi, Enceb Ğulam, ts. el-Lehecâtu’l-ʻArabiyyetu’l-Muâsira ve’t-Ta’sîlu’l-Lugavî, Câmiatu’l-Kahire – Merkezi’l-Lugâti’l-Ecnebiyye ve’y-Terceme et-Tahassusiyye, cilt: 46, ss. 89-115, 2014.
• Sîbeveyhİ, Amr b. Osmân. el-Kitâb, (thk. Abdusselâm Muhammed Harun), Mektebetu’l-Hâncî, 3. bs. Kahire, 1982.
• Şefiʻuddîn, Muhammed. el-Lehecâtu’l-ʻArabiyye ve ʻAlâkatuha bi’l-Lugati’L-ʻArabiyyeti’l-Fusha, Mecelletu Dirâsâti’l-Câmiʻati’l-İslâmiyyeti’l-ʻAlemiyye Çitagong, sy. 4, ss. 75-96, 2004.
• Vasfi Zekeriyye, Ahmed. ʻAşâir el-Şâm. Dâru’l-Fikr, 2. bs. Dimaşk, 1983.
• Vendryes, Joseph. el-Luga, (trc. Abdulhamîd ed-Davâhilî vd.), el-Merkezu’l-Kavmî li’t-Terceme, Kahire, 2014.
• Yaʻkûb, Emil Bedîʻ. Mevsûʻetu ʻUlûmi’l-Lugati’l-ʻArabiyye, Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, 1. bs. Beyrut, 2006.
• Zu’r-rumme, Gaylân b. ʻUkbe. Divân Zu’r-Rumme, (thk. Ahmed Hasan Besec), Dâru’l-Kutubi’l-ʻİlmiyye, Beyrut, 1995.