Kapitülasyon Hukukunun Yeniden İnşası: İzmir İspanya Konsolosu’nun Yetki Belgesi Meselesi

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 3, 115 - 131, 30.09.2017

Yasemin Türkkan Tunalı

Öz

Osmanlı Hükümeti, I. Dünya Savaşı’nın patlak vermesinden faydalanarak, 19. yüzyıldan
itibaren devletin adlî, idarî ve malî egemenliğine engel oluşturan kapitülasyon rejimini, 1 Ekim
1914’ten geçerli olmak üzere tümden ilga ettiğini duyurmuştur. İlga kararını takiben Hükümet;
malî, adlî vb. düzende oluşan boşlukları yeni kanun ve düzenlemelerle gidermeye yönelmiştir.
Kapitülasyonlardan faydalanan tüm devletler gibi, İspanya da ilga kararına itiraz etmiş, özellikle
konsoloslukların adlî imtiyazları üzerindeki haklarını saklı tuttuğunu duyurmuştur. İspanya
diplomatik teşkilatının, kapitülasyonların kaldırılmasının kabulü anlamına gelebilecek her türlü
hareketten kaçındığı bu dönemde; 1915 yılının Ağustos ayında İspanya İzmir Konsolosluğu ve
İzmir Valiliği arasında yaşanan bir sürtüşme, İspanya’nın bu politikasını zora sokmuştur.
İspanya Hükümeti; bu olay nedeniyle ilga kararını fiilen tanımak ya da Osmanlı Devleti’ndeki
dış temsilciliğini kapatmak çıkmazıyla karşı karşıya gelmiştir. İspanyol diplomasisi olası bu
sonuçlara karşı önlemler üretirken; Osmanlı Hükümeti ve mülki idareciler, İspanyol diplomatik
teşkilatını yeni kanun ve düzenlemelere uymaya zorlamıştır. Bu şekilde Osmanlı Devleti,
İspanya’ya kapitülasyonların ilgasını kabul ettirmeyi amaçlamıştır. Çalışma, bu gelişmeleri
İspanya Dışişleri Bakanlığı Arşivi’nden edinilen diplomatik raporlara yansıyan haliyle ele
almakta; Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nden ulaşılabilen belgelerle desteklemektedir. Diplomatik
raporların incelenmesiyle, kapitülasyonların ilgasının ve izleyen yeni düzenlemelerin, İspanya
Hükümeti ve diplomasisi tarafından nasıl değerlendirildiğinin ortaya konması amaçlanmaktadır.
Özellikle adlî imtiyazlar meselesinin, Osmanlı idaresi ile yabancı devlet temsilcilikleri arasında
doğurduğu durumlara ve tarafların bu hallerde karşılıklı olarak geliştirdikleri politika ve
girişimlere bir örnek sunması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, İspanya, Kapitülasyonlar, İzmir İspanya Konsolosluğu, İstanbul İspanya Temsilciliği, Adlî kapitülasyonlar, Berat, İspanya, İstanbul İspanya Temsilciliği, İzmir İspanya Konsolosluğu, Kapitülasyonlar, Osmanlı Devleti, Yetki Belgesi

Reorganization of the Capitulary Regime: The Incident of Exequatur of the Spanish Consulate of Smyrna

Öz

The Ottoman Government - taking advantage of
the outbreak of the World War I- declared the
complete abolition of the capitulary regime, which
had impeded the judicial, administrative and
financial sovereignty of the Empire since the19th
century, to be put into force by the 1st of October
1914. Following the decree, the Government
issued complementary laws and regulations in
order to consolidate the new capitulation-free
regime. As all the other beneficiary states, Spain
also objected the unilateral abolition of the
capitulations and announced particularly reserving
its rights over the consulates’ judicial privileges.
At a time when the Spanish diplomatic
organization avoided any action that could result
in Spain’s direct or indirect recognition of the
abolition decree, a discord between the Consulate
and the Governorship of Smyrna in the summer of
1915, jeopardized that very Spanish policy.
Therefore, the Spanish Government come across
with the dilemma of de facto recognition of the
decree or shutting its diplomatic mission in the
Ottoman territory. In this period, while the
Spanish diplomacy took measures against these
possible consequences, the Ottoman Government
and local authorities forced the Spanish diplomatic
organization to comply with the new laws and
regulations. Thus, the Ottoman Empire intended to
attain the recognition of the abolition decree by
Spain. This paper targets to study the cited
incident, as addressed in the diplomatic reports of
the Archive of the Spanish Ministry of Foreign
Affairs and to support with the documents
available of the Ottoman Period of the State
Archives of the Prime Ministry. Examining the
cited diplomatic documents, the paper aims to
reflect how Spanish Government and diplomacy
assessed the abolition decree and following new
regulations. The paper particularly aims to
exemplify the situations engendered by the issue
of the judicial capitulations, between the Ottoman
authorities and the foreign representatives as well
as the policies and initiatives developed by the
both parties.

Anahtar Kelimeler

Abolition of Capitulations, Exequatur, Judicial Capitulations, Ottoman Empire, Spain, Spanish Consulate of Smyrna, Spanish Legation of Istanbul, Spanish Policy

Kaynakça

• AMAE (Archivo de Ministerio de Asuntos Exteriores), Correspondencia, Legajo: 3025, No: 89, 30 Temmuz 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 90, 4 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 91, 6 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 92, 7 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 23, 11 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 16, 16 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 299, 16 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 26, 19 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 34, 19 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, Telgraf, 20 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 317, 23 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 28, 23 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 22, 26 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 23, 26 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, Telgraf, 28 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 327, 30 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 332, 31 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 29, 31 Ağustos 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 29, 1 Eylül 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, Emilio de Palacios y Fau’dan Eugenio Ferraz y Alcalá Galiano’ya Özel Yazışma, 21 Eylül 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, Eugenio Ferraz y Alcalá Galiano’dan Emilio de Palacios y Fau’ya Özel Yazışma, 28 Eylül 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, Emilio de Palacios y Fau’dan Eugenio Ferraz y Alcalá Galiano’ya Özel Yazışma, 29 Eylül 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, Real Orden, 29 Eylül 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, No: 383, 6 Ekim 1915.
• AMAE, Correspondencia, Legajo: 3025, Telgraf, 20 Ekim 1915.
• Arslan, O. (2008). I. Dünya Savaşı Başında Kapitülasyonların İttihad ve Terakki Yönetimi Tarafından Kaldırılması ve Bu Gelişme Karşısında Büyük Güçlerin Tepkileri. Sakarya üniversitesi fen-edebiyat fakültesi dergisi, 10(1), 261-278.
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi) HR. (Hariciye) TO. (Tercüme Odası) 546. 1, tarih yok.
• BOA. BEO. (Babı-ali Evrak Odası) 4300. 322487, Miladi 16.07.1914.
• BOA. DH. (Dâhiliye) ŞFR. (Şifre Kalemi) 55. 56, Hicri 24.10. 1333.
• BOA, DH. (Dâhiliye) EUM. 5 Şb. (Emniyet Umumiye Müdürlüğü 5. Şube) 38.42, Hicri 28.08.1335.
• Cantillo, A. (Ed.). (1843). Tratados, convenios y declaraciones de paz y de comercio. Madrid: Imprenta de Alegría y Charlain.
• Elmacı, M.E. (2001). II. meşrutiyet’ten lozan’a kapitülasyonlar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir.
• Ertan, T.F. (2015). Milli Mücadele’de İzmir (Aydın) Valisi Rahmi Bey. M.A. Parlak (Ed.) Kurtuluş ve kuruluşun sembol kenti izmir (ss. 519-527). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Gaceta de Madrid, núm. 15, 15.01.1916, s. 98.
• Gaceta de Madrid, núm. 146, 26.06.1921, s. 810.
• Guía Oficial de España 1915. (1915). Madrid: Sucesores de Rivadeneyra.
• Konan, B. (2009). Osmanlı Devletinde Protégé (Koruma) Sistemi. Ankara üniversitesi hukuk fakültesi dergisi, 58(1), 169-188.
• Marqués de Olivart, R. M. D. (Ed.). (1894). Colección de los tratados, convenios y documentos internacionales (1859-1862). (V. 4), Madrid.
• Mehmetefendioğlu, A. (1993). Rahmi Bey’in İzmir Valiliği. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 1(3), 347-370.
• Sönmezoğlu, F. (2000). Ultimatom. Uluslararası İlişkiler Sözlüğü.(s. 696). İstanbul: DER Yayınları.
• Tabak, S. (1997). İzmir şehri’nde mülki idare ve idareciler (1867-1950). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Toprak, Z. (2012). Türkiye’de milli iktisat 1908-1918.İstanbul: Doğan Kitap.
• Türkkan Tunalı, Y. (2016). İspanyol diplomatik kaynaklarına göre I. dünya savaşı ve milli mücadele’de türkiye. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara.
• Yerlikaya, A. (2011). Osmanlı devleti ve kapitülasyonlar. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.