Türkiye Muhafazakârlığında Kadın Tasavvuru: Samiha Ayverdi Örneği Üzerinden Bir Değerlendirme

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 102 - 118, 30.11.2022

Ceren Avcil

https://doi.org/10.30613/curesosc.1103247

Öz

Muhafazakârlık, bir ideoloji veya düşünce biçimi şeklinde gündelik hayatın önemli bir parçası olarak gündemde yerini korumaktadır. Gerek geçmiş ile olan ayrılmaz bağı, gerekse de ideolojiler ile eklemlenme biçimi bakımından muhafazakârlık içinde doğup büyüdüğü coğrafya ve koşullar itibariyle farklı muhafazakârlıkları da gündeme getirmektedir. Muhafazakâr düşüncenin temelinde geçmiş bir yandan bugündedir, diğer yandan da geleceğin meşalesi konumundadır. Bu çalışmada, Türkiye muhafazakârlık düşüncesinin öncü isimlerinden biri olan Samiha Ayverdi üzerinde durulmaktadır. Ayverdi’nin geçmişe duyduğu özlem ile içinde yaşadığı dönemi şekillendirme çabası, gündelik hayatın muhafazakâr ideoloji ile eklemlenmesinin çarpıcı bir örneğidir. Modernleşme ile muhafazakâr çizgi arasında gündelik hayata eleştirel bir yaklaşım tarzı sergileyen Ayverdi, Türkiye’nin içine girmiş olduğu modernleşme sürecine batılılaşma eksenindeki dönüşümlere odaklanmaktadır. Geçmişin mirasını sahiplenen Ayverdi, batılılaşma sürecinin getirmiş olduğu yeniliklere muhafazakârlık çerçevesinde temkinli yaklaşmaktadır. Müslüman kadın imgesi Ayverdi’nin bakış açısıyla erozyona uğramaktadır. Cumhuriyet Türkiyesi ile Osmanlı İmparatorluğu dönemi kıyaslamasında Ayverdi muhafazakâr kadın kimliğinin baskın olduğu ikinciyi ön plana çıkarmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Muhafazakârlık, Türkiye Muhafazakârlığı, Samiha Ayverdi, Kadın

Conservative Manifestations of Women in Turkey: Deliberations on the Case of Samiha Ayverdi

Öz

Conservatism has enjoyed a consistently high position on the current agenda as an important part of daily life, appearing in the form of an ideology or a way of thinking. Conservatism, through its unbreakable bond with the past and its ways of articulating with other ideologies, brings to the fore varied forms of conservatism differing in line with geographical origins and environmental conditions. The gist of conservative thinking considers the past to maintain its presence today on one hand and to bear the torch for the future on the other. The present study focuses on Samiha Ayverdi, one of the pioneers of conservative thinking in Turkey. Ayverdi depicts a critical approach to daily life on the line between modernisation and conservatism and focuses on the transformations brought along by westernisation during the process of modernisation engulfing Turkey at the time. Ayverdi takes ownership of the past and takes only wary steps towards the novelties produced by the process of westernisation, as dictated by the delimitation of conservatism. Ayverdi’s perspective erodes the image of the Muslim women. In comparison between Turkey and the Ottoman Empire, Ayverdi opts for the latter as a structure dominated by a conservative identity for women.

Anahtar Kelimeler

Conservatism, Conservatism in Turkey, Samiha Ayverdi, Woman

Kaynakça

• Akgül, F. İ. (2021). Roman kadını: Çoklu kimlikler kesişiminde ezilenler. Ankara: Orion Kitabevi.
• Ayvazoğlu, B. (2013). Tanrıdağı’ndan Hıra Dağı’na: Milliyetçilik ve muhafazakârlık üzerine yazılar. 3. Basım, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Ayverdi, S. (1976). Milli kültür mes’eleleri ve maarif davamız. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Ayverdi, S. (2012). Paşa Hanım. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Ayverdi, S. (2014). O da bana kalsın, röportajlar, anketler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Ayverdi, S. (2016). Üç günlük dünya için. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Ayverdi, S. (2017). Ratibe. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Ayverdi, S. (2019a). Kölelikten efendiliğe. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Ayverdi, S. (2019b). İbrahim Efendi konağı. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Azak, U. (2021). Samiha Ayverdi. T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Muhafazakârlık (p. 248-255). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Baker, U. (2021). Muhafazakâr Kisve. T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Muhafazakârlık (pp. 101-104). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Beneton, P. ( 2016). Muhafazakârlık. C. Akalın (Trans.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Birler, Ö. (2017). Muhafazakârlık. G. Atılgan & E. A. Aytekin (prep.), Siyaset bilimi: Kavramlar, ideolojiler, disiplinler arası ilişkiler (pp. 315-328). İstanbul: Yordam Kitap.
• Bora, T. (2017a). Türk sağının üç hali: Milliyetçilik, muhafazakârlık, islamcılık. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Bora, T. (2017b). Muhafazakârlık. Cereyanlar Türkiye’de siyasi ideolojiler (4th ed., pp. 341-414). İletişim Yayınları.
• Çağla, C. (2010). Siyaset bilimi. İstanbul: Omnia.
• Çağlıyan İçener, Z. (2016). Tarihî emanetin taşıyıcısı’nın izinde: Sâmiha Ayverdi ve modernleşme-gelenek ekseninde kadın. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 12(47), 139-157.
• Çaha, Ö. (2016). Dört akım dört siyaset, 4. Baskı. Ankara: Orion Yayınları.
• Çaha, Ö. (2019). Siyasi düşüncelere giriş (5th ed.). Dem Yayınları.
• Çiğdem, A. (2021). Taşra epiği: “Türk” ideolojileri ve islamcılık. Ankara: Vulgus Yayınları.
• Demirci, M. (2018). Vatan ana Sâmiha Ayverdi: Misyonu ve tasavvuf anlayışı (1th ed.). Nefes Yayınları.
• Demirel, T. (2004). Türkiye' de merkez sağ ve muhafazakârlık. Liberal Düşünce, Yıl 9 Issue 34, 67-71.
• Duman, F. (2009). Modern siyasal ideolojiler. T. Erdem (Ed.), Feodaliteden küreselleşmeye: Temel kavram ve süreçler (p.160). Ankara: Lotus Yayınevi.
• Dural, A. B. (2004). Muhafazakârlığın tarihsel gelişimi ve muhafazakâr söylem. Muhafazakâr Düşünce, Year 1 Issue 1, 121-133.
• Erdoğan, M. (2006). Muhafazakârlık: Ana temalar. Liberal Düşünce Dergisi, (34), 5-9. https://dergipark.org.tr/tr/pub/liberal/issue/48200/610043.
• Genç, E. & Çoşkun, T. (2015). Muhafazakârlık ve Türkiye muhafazakârlıklarının bazı halleri. Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi Volume-Issue 8 (1), 27-40. http://dergipark.ulakbim.gov.tr/niguiibfd/.
• Gökalp, Z. (2010), Türkleşmek, islamlaşmak, muasırlaşmak, 2. Baskı. Ankara: Akçay Yayıncılık.
• Güler, E. Z. (2016). Muhafazakârlık: Kadim geleneğin savunusundan faydacılığa. H. B. Örs (comp.), 19. yüzyıldan 20. yüzyıla modern siyasal ideolojiler (pp.117-162). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Güngörmez, B. (2003). Muhafazakârlığın sosyolog havarisi: Robert Nisbet. Doğu Batı Düşünce Dergisi, Year 7 Issue 25, 147-157.
• Güngörmez, B. (2014). Türk düşünce dünyasında ‘Türk muhafazakârlığı’ sorunsalı ve kültürel muhafazakârlık olarak ‘Türk muhafazakârlığı’. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 10 (39), 161-177.
• Heywood, A. (2019). Siyasi ideolojiler, S. Durgut and A.K. Çiftçi (Trans.). Ankara: BB101 Yayınları.
• Huntington, S. P. (1957). Conservatism as an ideology. The American Political Science Review Vol. 51, No. 2, 454-473. American Political Science Association. https://www.jstor.org/stable/1952202.
• Keleş, D. (2012). 'Samiha Ayverdi yazınında mekân algısı. Fe Dergi 4, No. 2, 11-25.
• Najmabadi, A. (2016). Sevgili ve ana olarak erotik vatan: Sevmek, sahiplenmek, korumak. A.G. Altınay (comp.), Vatan, millet, kadınlar (pp.129-165). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Nisbet, R. (2019), Muhafazakârlık. Bottomore T. & Nisbet R (Ed.), E. Mutlu (Trans.), Sosyolojik çözümlemenin tarihi (pp.105-142). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Öğün, S. S. (2021). Türk muhafazakârlığının kültürel politik kökleri. T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Muhafazakârlık (pp. 248-255). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özekmekçi, M. I. & Komşuoğlu, A. (2013). Geçmişi hatırlayarak hatırlatma: Samiha Ayverdi. Muhafazakâr Düşünce, Issue 38, 35-52.
• Özipek, B. B. (2017). Muhafazakârlık: Akıl, toplum, siyaset. Ankara: Liberte Yayınları.
• Özipek, B. B. (2021). Muhafazakârlık, devrim ve Türkiye. T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Muhafazakârlık (pp. 66-84). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özman, A. (2020). Muhafazakâr kadınların tahayyülünde “kadın(lık)”: Analık, aile ve eşit (siz)lik üzerine. T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Muhafazakârlık (pp. 339-355). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sancar, S. (2017). Türk modernleşmesinin cinsiyeti: Erkekler devlet, kadınlar aile kurar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tezel, Y. S. (2021). Tanzimat sonrası imparatorluk ve Cumhuriyet Türkiye’sinde “muhafazakârlık” sorunsalı: Devamlılıklar, değişmeler ve kırılmalar. T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Muhafazakârlık (pp. 21-39). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tokdoğan, N. (2020). Milliyetçilik ve toplumsal cinsiyet: Feminist teoriden feminizan öznelliklere. T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye’de siyasi düşünce: Muhafazakârlık (pp. 331-338). İstanbul: İletişim Yayınları.