ERGENLERDE REAKTİF-PROAKTİF SALDIRGANLIĞI YORDAMADA KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ, DUYGUSAL VE DAVRANIŞSAL SORUNLARIN ROLÜ

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: 1, 207 - 226, 27.04.2023

Sümeyra Ak , Fulya Cenkseven Önder , Yasin Yılmaz

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1159729

Öz

Bu çalışmada ergenlerin kişilik özelliklerinin, duygusal ve davranışsal sorunlarının ergenlerde görülen reaktif-proaktif saldırganlığı ne oranda yordadığını incelemek amaçlanmıştır. Araştırma 559’u (%56.4) kız, 432’si (%43.6) erkek olmak üzere toplam 991 lise öğrencisi üzerinde gerçekleştirilmiştir. Öğrenciler 14-19 yaş aralığındadır (x̄=16.05). Çalışma kapsamında toplanan veriler “Kişisel Bilgi Formu”, “Reaktif-Proaktif Saldırganlık Ölçeği”, "11-18 Yaş Gençler için Kendini Değerlendirme Ölçeği" ve “Hızlı Büyük Beşli Kişilik Testi” aracılığıyla elde edilmiştir. Çalışmada çoklu regresyon analizi kullanılarak analizler gerçekleştirilmiştir. Araştırmada saldırganlık toplam puanı ile dışsallaştırma sorunları, içselleştirme sorunları, deneyime açıklık ve dışadönüklük arasında anlamlı ve pozitif yönde ilişkiler olduğu bulunmuştur. Ayrıca saldırganlık toplam puanı ile duygusal denge, uyumluluk ve sorumluluk arasında anlamlı ve negatif yönde ilişkiler olduğu belirlenmiştir. Dışsallaştırma sorunları, duygusal denge, deneyime açıklık, sorumluluk, dışadönüklük ve uyumluluk saldırganlığın toplam varyansının %45’ini açıklamaktadır. Reaktif saldırganlığın toplam varyansının %42’si içselleştirme-dışsallaştırma sorunları, duygusal denge, deneyime açıklık, dışadönüklük, uyumluluk ve sorumluluk tarafından açıklanmaktadır. İçselleştirme-dışsallaştırma sorunları, deneyime açıklık ve sorumluluğun proaktif saldırganlığın %26 düzeyinde anlamlı yordayıcıları olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Reaktif Proaktif Saldırganlık, Kişilik, Duygusal-Davranışsal sorunlar

Destekleyen Kurum

herhangi bir destkleyen kurum bulunmamaktadır

Proje Numarası

---

THE ROLE OF PERSONALITY TRAITS AND EMOTIONAL-BEHAVIORAL PROBLEMS ON PERCEVING REACTIVE-PROACTIVE AGRESSION IN ADOLESCENTS

Öz

The aim of this study is to investigate the predictive role of personality traits and emotional-behavioral problems over reactive-proactive aggression seen in adolescents. The research was carried out on 559 (%56.4) female and 432 (%43.6) male totally 991 high school students. The students were between the ages of 14-19 (x̄=16.05). The data in the study were obtained by using the “Personal Information Form”, “Reactive-Proactive Aggression Scale”, “Evaluation Scale for Young People” and “Quick Big Five Personality Test”. Multiple regression analysis was used in the study. In the study, it was found that there were significant and positive relationships between the total score of aggression and externalization-internalization problems, openness to experience and extraversion. In addition, it was determined that there were significant and negative relationships between the total score of aggression and emotional stability, agreeableness and conscientiousness. Externalizing problems, emotional stability, openness to experience, conscientiousness, extraversion and agreeableness together explained 45% of the total variance of total aggression. On the other hand, %42 total variance of reactive aggression is explained by internalization-externalization problems, emotional stability, openness to experience, extraversion, agreeableness and conscientiousness. Internalization-externalization problems, openness to experience and conscientiousness were found to be significant predictors of proactive aggression by %26

Anahtar Kelimeler

Reactive Proactive Aggression, Personality, Emotional-Behavioural problems

Proje Numarası

---

Kaynakça

• Abalı, O. (2006). Ergenlik Dönemi ve Sorunları. Epsilon Yayınları Alikaşifoğlu, M., Erginöz, E., Ercan, O., Uysal, O., Kaymak, D. A. ve İlter, O. (2004). Violent behaviour among Turkish high school students and correlates of physical fighting. The European Journal of Public Health, 14, 173-177.
• Achenbach, T. M. (1991). Manual for child behavior checklist/ 4-18 and 1991 Profile. Burlington, VT: University of Vermont, Department of Psychiatry.
• Akan, A. G. (2001). 7-12 yaş çocuklarında görülen uyum ve davranış bozuklukları ve benlik saygısı ilişkisi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Akpınar, F. (2010). Borderline kişilik bozukluğu olan bireylerin öfke tarzları ve saldırganlık davranışı üzerine bir inceleme. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Anderson, J. C., Williams, S., McGee, R., ve Silva, P. A. (1987). DSM-III disorders in preadolescent children: Prevalence in a large sample from the general population. Archives of general psychiatry, 44(1), 69-76.
• Antonioni, D. (1998). Relationship between the big five personality factors and conflict management styles. International Journal of Conflict Management, 9(4), 336-355.
• Armbruster, P., Sukhodolsky, D., ve Michalsen, R. (2004). The impact managed care on chidren’s outpatient treatment: A comparison study of treatmen outcome before and after managed care. American Journal of Orthopsychiatry, 74, 5-13.
• Ateş, M. A., Algül, A., Gülsün, M., Geçici, Ö., Özdemir, B., Başoğlu, C., ... ve Çetin, M. (2009). Antisosyal Kişlilik Bozukluğu Olan Genç Erkeklerde Aleksitimi, Saldırganlık ve Psikopati İlişlkisi. Archives of Neuropsychiatry/Noropsikiatri Arsivi, 46(4). Austin, V. L. ve Sciarra, D. T. (2012). Çocuk ve Ergenlerde Duygusal Davranışsal Bozukluklar. (Özekeş, M. Çev. Ed.). Nobel Yayıncılık.
• Aydın, A., ve Akgün, S. (2014). Ergenlikte reaktif-proaktif saldırganlık, öfke ve narsisizm ilişkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 29(73), 44-56.
• Bacanlı, H., İlhan, T., ve Aslan, S. (2009). Beş faktör kuramına dayalı bir kişilik ölçeğinin geliştirilmesi: sıfatlara dayalı kişilik testi (SDKT). Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(2), 261-279.
• Bandura, A., ve Walters, R. H. (1977). Social learning theory (Vol. 1). Englewood Cliffs, NJ: Prentice-hall.
• Barhight, L. R., Hubbard, J. A., Swift, L. E., ve Konold, T. R. (2017). A multitrait-multimethod approach assessing childhood aggression and related constructs. Merrill-Palmer Quartely, 63(3), 367-395.
• Berkowitz, L. (1978). Whatever happened to the frustration-agression hypothesis? American Behavioral Scientist, 32, 691-708.
• Bono, J. E., Boles, T. L., Judge, T. A., ve Lauver, K. J. (2002). The role of personality in task and relationship conflict. Journal of Personality, 70(3), 311-344
• Borroni, S., Somma, A., Andershed, H., Maffei, C., ve Fossati, A. (2014). Psychopathy dimensions, Big Five traits, and dispositional aggression in adolescence: Issues of gender consistency. Personality and Individual Differences, 66, 199-203.
• Burger, M. J. (2006). Kişilik. (Erguvan Sarıoğlu, D. İ. Çev.). Kaknüs Yayınları.Chamorro-Premuzic, T. (2008). Personality and Individual Differences.(2nd Edition). Blackwell publishing.
• Carver, C. S., ve Connor-Smith, J. (2010). Personality and coping. Annual Review of Psychology. 61, 679-704.
• Card, N.A. ve Little, T.D. (2006). Proactive and reactive aggression in childhood and adolescence: A meta-analysis of differential relations with psychosocial adjustment. International Journal of Behavioral Development, 30(5), 466-480.
• Caspi, A., ve Moffitt, T. E. (1993). When do individual differences matter? A paradoxical theory of personality coherence. Psychological Inquiry, 247-271.
• Cenkseven, F., ve Akbaş, T. (2007). Üniversite öğrencilerinde öznel ve psikolojik iyi olmanın yordayıcılarının incelenmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(27), 43-65.
• Cenkseven-Önder, F., Avcı, R. ve Çolakkadıoğlu, O. (2016). Validity and reliability of the reactive-proactive aggression questionnaire in Turkish adolescents. Educational Research and Reviews, 11, 20, 1931-1943.
• Center, D. ve Kemp, D. (2003). Temperament and personality as potential factors inthe development and treatment of conduct disorders. Education and Treatment Children, 26(1), 75-88.
• Clark, L. A., Watsons, D., ve Mineka, S. (1994). Temperament, personality, and the mood and anxiety disorders. Journal of Abnormal Psychology. 103(1), 103–116. https://doi.org/10.1037/0021-843X.103.1.103
• Connor, D.F., Steingard, R.J., Anderson, J.J. ve Melloni, R.H. Jr.(2003). Gender differences proactive and reactive aggression. Child Psychiatry Human Development, 33(4), 279-94.
• Crick, N. R., ve Dodge, K. A. (1996). Social information-processing mechanisms in reactive and proactive aggression. Child Development, 67, 993-1002.
• Dodge, K.A. ve Coie, J.D. (1987). Social-information-processing factors in reactive and proactive aggression in children's peer groups. Journal Personal Social Psychology, 53(6), 1146-58.
• Dodge, K. A., Lochman, J. E., Harnish, J. D., Bates, J. E., ve Pettit, G. S. (1997). Reactive and proactive aggression in school children and psychiatrically impaired chronically assaultive youth. Journal of Abnormal Psychology, 106(1), 37.
• Doğan, T. (2013). Beş faktör kişilik özellikleri ve öznel iyi oluş. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 14(1), 56-64.
• Efilti, E. (2006). Ortaöğretim kurumlarında okuyan öğrencilerin saldırganlık, denetim odağı ve kişilik özelliklerinin karşılaştırmalı incelenmesi. Doktora Tezi, Selçuk Üniversite Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Ehrler, D. J., Evans, J. G., ve McGhee, R. L. (1999). Extending Big‐Five theory into childhood: A preliminary investigation into the relationship between Big‐Five personality traits and behavior problems in children. Psychology in the Schools, 36(6), 451-458.
• Erden, G., ve Kargı, E. (2005). Davranım bozukluklarında çevresel etkenlerin rolü. Türk Psikologlar Derneği Dergisi, 3.
• Erdoğdu, M. Y. (2005). Suça yönlendirilen ve yönlendirilmeyen çocukların aile ilişkileri ile saldırganlık davranışlarının karşılaştırılması. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 12(3), 106-114.
• Erol,N., Kılıç, C., Ulusoy,M., Keçeci, M. ve Şimşek, Z. (1998). Türkiye Ruh Sağlığı Profili Raporu. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
• Fite, P. J., ve Colder, C. R. (2007). Proavtive and reactive aggression and peer delinquency: Implications for provention and intervention. The Journal of Early Adolescence, 27(2), 223-240.
• Fite, P. J., Becker, S. P., Rubens, S. L., ve Cheatham-Johnson, R. (2014). Anxiety symptoms account for the link between reactive aggression and sleep problems among Latino adolescents. In Child & Youth Care Forum (Vol. 44, No. 3, pp. 343-354). Springer Science & Business Media.
• Fite, P. J., Rubens, S. L., Preddy, T. M., Raine, A., ve Pardini, D. A. (2014). Reactive/proactive aggression and the development of internalizing problems in males: The moderating effect of parent and peer relationships. Aggressive Behavior, 40(1), 69-78.
• Fontaine, N. M., Brendgen, M., Vitaro, F., Boivin, M., Tremblay, R. E., ve Côté, S. M. (2019). Longitudinal associations between delinquency, depression and anxiety symptoms in adolescence: testing the moderating effect of sex and family socioeconomic status. Journal of criminal justice, 62, 58-65
• Frick, P. J., Ray, J. V., Thornton, L. C., ve Kahn, R. E. (2014). Can callous-unemotional traits enhance the understanding, diagnosis, and treatment of serious conduct problems in children and adolescents? A comprehensive review. Psychological Bulletin, 140(1), 1-57
• Garnefski, N., ve Diekstra, R. F. (1997). Child sexual abuse and emotional and behavioral problems in adolescence: Gender differences. Journal of the American Academy of Child ve Adolescent Psychiatry, 36(3), 323-329.
• Gleason, K. A., Jensen‐Campbell, L. A., & South Richardson, D. (2004). Agreeableness as a predictor of aggression in adolescence. Aggressive Behavior: Official Journal of the International Society for Research on Aggression, 30(1), 43-61.
• Graziano, W. G., Habashi, M. M., Sheese, B. E., ve Tobin, R. M. (2007). Agreeableness, empathy, and helping: A person× situation perspective. Journal of personality and social psychology, 93(4), 583.
• Greening, L., Stoppelbein, L., Luebbe, A., ve Fite, P. J. (2010). Agression and the risk for suicidal behaviors among children. Suicide and life-threatening behavior, 40(4), 337-345.
• Hubbard, J. A., Dodge, K. A., Cillessen, A. H., Coie, J. D., ve Schwartz, D. (2001). The dyadic nature of social information processing in boys' reactive and proactive aggression. Journal of Personality and Social Psychology, 80(2), 268-280.
• Hughes, E. K., ve Gullone, E. (2008). Internalizing symptoms and disorders in families of adolescents: A review of family systems literature. Clinical psychology review, 28(1), 92-117.
• Jensen-Campbell, L. A., Knack, J. M., Waldrip, A. M., ve Campbell, S. D. (2007). Do Big Five personality traits associated with self-control influence the regulation of anger and aggression?. Journal of Research in Personality, 41(2), 403-424.
• Jensen-Campbell, L. A., Rosselli, M., Workman, K. A., Santisi, M., Rios, J. D., ve Bojan, D. (2002). Agreeableness, conscientiousness, and effortful control processes. Journal of Research in Personality, 36(5), 476-489.
• Jones, S. E., Miller, J. D., ve Lynam, D. R. (2011). Personality, antisocial behavior, and aggression: A meta-analytic review. Journal of Criminal Justice, 39(4), 329-337.
• Kauffman, J. M., ve Laundrum, T. J. (2015). Duygusal ve Davranışsal Bozukluğu Olan Çocukların ve Gençlerin Özellikleri. (S. Kaner, çev. Ed.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Koolen, S., Poorthuis, A., ve van Aken, M. A. (2012). Cognitive distortions and self-regulatory personality traits associated with proactive and reactive aggression in early adolescence. Cognitive Therapy and Research, 36(6), 776-787.
• Kochenderfer, B. J., ve Ladd, G. W. (1996). Peer victimization: Cause or consequence of school maladjustment?. Child Development, 67(4), 1305-1317.
• Krug, E. G., Dahlberg, L. L., Mercy, J. A., Zwi, A. B., ve Lozano, R. (2002). World report on violence and health. Geneva, Switzerland: World Health Organization.
• Laghi, F., Baiocco, R., Cannoni, E., Di Norcia, A., Baumgartner, E., ve Bombi, A. S. (2013). Friendship in children with internalizing and externalizing problems: A preliminary investigation with the Pictorial Assessment of Interpersonal Relationships. Children and Youth Services Review, 35(7), 1095-1100.
• Mathieson, L. C., ve Crick, N. R. (2010). Reactive and proactive subtypes of relational and physical aggression in middle childhood: Links to concurrent and longitudinal adjustment. School Psychology Review, 39(4), 601.
• Marsee, M. A., ve Frick, P. J. (2007). Exploring the cognitive and emotional correlates to proactive and reactive aggression in a sample of detained girls. Journal of Abnormal Child Psychology, 35(6), 969-981.
• McConaughy, S. H., ve Skiba, R. J. (1993). Comorbidity of externalizing and internalizing problems. School Psychology Review. 22:3, 421-436 https://doi.org/10.1080/02796015.1993.12085664
• McCrae, R. R., ve Costa Jr, P. T. (1999). A five-factor theory of personality. Handbook of Personality: Theory and Research, 2(1999), 139-153.
• Milich, R., ve Dodge, K. A. (1984). Social information processing in child psychiatric populations. Journal of abnormal child psychology, 12(3), 471-489.
• Miller, J. D., ve Lynam, D. R. (2006). Reactive and proactive aggression: Similarities and differences. Personality and Individual Differences, 41(8), 1469-1480.
• Miller, J. D., Zeichner, A., & Wilson, L. F. (2012). Personality correlates of aggression: evidence from measures of the five-factor model, UPPS model of impulsivity, and BIS/BAS. Journal of İnterpersonal Violence, 27(14), 2903-2919.
• Moberg, P. J. (2001). Linking conflict strategy to the five-factor model: Theoretical and empirical foundations. International Journal of Conflict Management, 12(1), 47-68.
• Morrow, M. T., Hubbard, J. A., McAuliffe, M. D., Rubin, R. M., ve Dearing, K. F. (2006). Childhood aggression, depression, and peer popularity: The mediational model revisited. International Journal for the Study of Behavioral Development, 30, 240-248.
• Morsünbül, Ü. (2014). Hızlı büyük beşli kişilik testi Türkçe versiyonu geçerlilik ve güvenirlik çalışması.
• Offer, D., & Schonert-Reichl, K. A. (1992). Debunking the myths of adolescence: Findings from recent research. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 31(6), 1003–1014. https://doi.org/10.1097/00004583-199211000-00001
• Olweus, D. (1991). Bully/victim problems among schoolchildren: Basic facts and effects of a school-based intervention program. In D. Pepler & K. Rubin (Eds.), The development and treatment of childhood aggression (pp. 411-448). Hillslade, NJ: Erlbaum.
• Ozer, D. J., ve Benet-Martinez, V. (2006). Personality and the prediction of consequential outcomes. Annu. Rev. Psychol., 57, 401-421.
• Ögel, K., Tarı, I., ve Eke-Yılmazçetin C. (2006). Okullarda Suç ve Şiddeti Önleme. Yeniden Yayınları, 17, 9-23. Özdoğan, A. Ç., ve Cenkseven Önder, F. (2018). Ergenlerde reaktif-proaktif saldırganlık ile ebeveyn duygusal erişilebilirliği: duygu düzenleme güçlüğünün aracı rolü. Eğitim ve Bilim, 43(194).
• Parsonage, M., Khan, L., ve Saunders, A. (2014). Building a better future: The lifetime costs of childhood behavioural problems and the benefits of early intervention. London: Centre for Mental Health.
• Pekince, H. (2012). Ergenlerin saldırganlık düzeyleri ile sosyal aktivitelere katılmaları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, Malatya.
• Polman, H., de Castro, B. O., Koops, W., van Boxtel, H. W., ve Merk, W. W. (2007). A meta-analysis of the distinction between reactive and proactive aggression in children and adolescents. Journal of Abnormal Child Psychology, 35(4), 522-535.
• Poulin, F., ve Boivin, M. (1999). Proactive and reactive aggression and boys' friendship quality in mainstream classrooms. Journal of Emotional and Behavioral Disorders, 7(3), 168-177.
• Raine, A., Dodge, K., Loeber, R., Gatzke‐Kopp, L., Lynam, D., Reynolds, C., ve Liu, J. (2006). The reactive–proactive aggression questionnaire: Differential correlates of reactive and proactive aggression in adolescent boys. Aggressive Behavior: Official Journal of the International Society for Research on Aggression, 32(2), 159-171.
• Reisoğlu, S. (2017). Üniversite öğrencilerinin öznel iyi oluşlarını yordamada beş faktör kişilik özellikleri, mizah tarzları ve duygusal zekânın rolü/The role of university students’ five factor personality traits, humor styles, and emotional intelligence on their interpretation of subjective well-being. Journal of History Culture and Art Research, 6(4), 888-912.
• Renouf, A., Brendgen, M., Séguin, J. R., Vitaro, F., Boivin, M., Dionne, G., ve Pérusse, D. (2010). Interactive links between theory of mind, peer victimization, and reactive and proactive aggression. Journal of Abnormal Child Psychology, 38(8), 1109-1123.
• Rieffe, C., Broekhof, E., Kouwenberg, M., Faber, J., Tsutsui, M. M., ve Güroğlu, B. (2016). Disentangling proactive and reactive aggression in children using self-report. European journal of developmental psychology, 13(4), 439-451.
• Rutter, M., Kim‐Cohen, J., ve Maughan, B. (2006). Continuities and discontinuities in psychopathology between childhood and adult life. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47(3‐4), 276-295.
• Samuel, D. B., ve Widiger, T. A. (2008). A meta-analytic review of the relationships between the five-factor model and DSM-IV-TR personality disorders: A facet level analysis. Clinical psychology review, 28(8), 1326-1342.
• Sav, İ. (2007). Psikolojik danışman rehber öğretmenlerin kişilik özellikleri ve stresle başa çıkma stratejileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Savi, F. (2008). 12–15 Yaş arası ilköğretim öğrencilerinin davranış sorunları ile aile işlevleri ve anne-baba kişilik özellikleri arasındaki ilişkisinin incelenmesi, Yayımlanmamış doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Saymaz, İ.(2003). Üniversite öğrencilerinin kişilerarası ilişkileri ve bağlanma stilleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Smits, D. J., ve De Boeck, P. (2007). From anger to verbal aggression: Inhibition at different levels. Personality and Individual Differences, 43(1), 47-57.
• Steinberg, L. (2007), Ergenlik. (Çev: F. Çok ve Diğerleri), İmge Kitabevi.
• Sökmen, A.(2017). Madde bağımlısı olan ve olmayan 14-17 yaş aralığındaki ergenlerin empati eğilimi ve saldırganlık tutumu açısından karşılaştırılması.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Gaziantep.
• Sturge‐Apple, M. L., Davies, P. T., ve Cummings, E. M. (2010). Typologies of family functioning and children’s adjustment during the early school years. Child Development, 81(4), 1320-1335.
• Şahin, H.(2011). Lise öğrencilerinde mükemmeliyetçilik ve saldırganlık ilişkisi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şimşek, S., ve Cenkseven-Önder, F. (2011). Ergenlerde davranış problemlerinin, anne-babadan ve öğretmenlerden algılanan duygusal istismar açısından incelenmesi. İlköğretim Online, 10(3), 1123-1137.
• Torun, B.Z. (2016). Ortaokul öğrencilerinde öfke ile narsisizm arasındaki ilişki. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Tuzgöl, M. (1998). Ana-baba tutumları farklı lise örgencilerinin saldırganlık düzeylerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Ulu, M. (2016). Kişilik ve şiddet ilişkisi üzerine psikolojik bir araştırma. Bilimname, 32(3).
• Uz-Baş, A. ve Kabasakal, Z. (2010). İlköğretim okullarında saldırganlık ve şiddet davranışlarının yaygınlığı. İlköğretim Online, 9z(1), 93-105.
• Uz-Baş, A., Selda-Öz, F. ve Topçu-Kabasakal, Z. (2012). İlköğretim ve ortaöğretim okullarında reaktif ve proaktif saldırganlık: Okul psikolojik danışmanlarının görüş ve yaklaşımları. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 12, 23, 354 – 370.
• Verhulst, F. C., ve van der Ende, J. (1993). “Comorbidity” in an epidemiological sample: A longitudinal perspective. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 34(5), 767-783.
• Vermulst, A. A., & Gerris, J. R. M. (2005). QBF: Quick Big Five Persoonlijkheidstest Handleiding (Quick Big Five Personality Test Manual). Leeuwarden: LDC.
• Vitaro, F., Brendgen, M. ve Tremblay, R.E. (2002). Reactively and proactively aggressive children: antecedent and subsequent characteristics. Journal Abnormal Child Psychology, 43(4), 495-505.
• Vitaro, F., Brendgen, M., ve Barker, E. D. (2006). Subtypes of aggressive behaviors: A developmental perspective. International Journal of Behavioral Development, 30(1), 12-19.
• Wilson, L. C., ve Scarpa, A. (2011). The link between sensation seeking and aggression: A meta‐analytic review. Aggressive behavior, 37(1), 81-90.
• Xu, Y., ve Zhang, Z. (2008). Distinguishing proactive and reactive aggression in Chinese children. Journal of Abnormal Child Psychology, 36(4), 539.
• Yalın, N. (2018). Narsistik kişilik, empatik eğilimler, eleştirel düşünme ve saldırganlık arasındaki ilişkiler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Üsküdar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yavuzer, H. (2003). Okul Çağı Çocuğu. Remzi Kitabevi.
• Yavuzer, Y. (2011). Okullarda saldırganlık/şiddet: Okul ve öğretmenle ilgili risk faktörleri ve önleme stratejileri. Milli Eğitim Dergisi, 41(192), 43-61.
• Yöyen, E. G. (2017). Şiddet türleri ve kişilik özellikleri. Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 1(1), 35-50.