LINGUISTIC PURISM MOVEMENTS IN THE WORLD AND TÜRKİYE AND THE EFFECTS OF PURISM IN TURKISH

Yıl 2023, Cilt: 32 Sayı: 2, 674 - 684, 23.10.2023

Bülent Çetinkaya , Muna Yüceol Özezen

https://doi.org/10.35379/cusosbil.1317243

Öz

Purism is an art movement that emerged in 1918. This movement emerged as a reaction to cubism. Purism is a movement in which mathematical order, purity and logic are emphasized in the work of art. The purist theory of art forbade anything pleasing to the eye, even eye-pleasing colours. The application of purism to the linguistic sphere means “purification of the language”, that is, the removal of foreign influences from the languages. In this article, some linguistic purification movements, which were observed almost all over the world during the process of establishing nation states after the French Revolution, are discussed in the context of Burke (2016) and in general terms. The dimension of Turkish, in which the purification movement spreads over an almost continuous and long period and gradually became a trend, has been subjected to a more detailed examination. During the evaluation of this dimension, the framework drawn from Levend (1972) was used. While witnessing and exemplifying of discussions and evaluations based on Burke (2016) and Levend (1972) in terms of Turkish, Çetinkaya (2022) was referenced.

Anahtar Kelimeler

linguistic purism, language policy, Peter Burke, Turkish, vocabulary, lexicology

DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE DİLBİLİMSEL PÜRİZM HAREKETLERİ VE PÜRİZMİN TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE GÖRÜNEN ETKİLERİ

Öz

Pürizm 1918 yılında ortaya çıkmış olan bir sanat akımıdır. Bu akım kübizme tepki olarak doğmuştur. Pürizm; sanat eserinde matematiksel düzen, saflık ve mantığın vurgulandığı bir akımdır. Pürist sanat teorisi, göze hoş gelen her şeyi, hatta göz okşayıcı renkleri de resimde yasaklıyordu. Pürizmin dilsel alana uygulanması ise “dilin saflaştırılması”, yani dilin her türlü yabancı etkiden arıtılması demektir. Bu makalede, Fransız Devrimi’nden sonra ulus devletlerin kurulma sürecinde neredeyse tüm dünyada görülen bazı dilbilimsel saflaştırma hareketlerine Burke (2016) bağlamında ve genel hatlarıyla değinilmiştir. Saflaştırma hareketinin -neredeyse- kesintisiz ve uzun bir sürece yayıldığı ve giderek bir akım hâlini aldığı Türkiye Türkçesi boyutu ise daha ayrıntılı bir incelemeye tabi tutulmuştur. Bu boyutun değerlendirilmesi sırasında ise çerçeve Levend (1972) esasında çizilmiştir. Burke (2016) ve Levend (1972) temelli tartışma ve değerlendirmelerin Türkiye Türkçesi bakımından tanıklanması ve örneklenmesi sırasında ise Çetinkaya (2022)’den yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

dilbilimsel saflık, dil politikaları, Peter Burke, Türkiye Türkçesi, söz varlığı, sözcükbilim

Kaynakça

• Akçora, E. Ö. (2021). Türkistanlı Hoca Ahmed Yesevî’nin Türk Dünyası’ndaki yeri ve önemi. BELLEK Uluslararası Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 3/ 1: 1-17.
• Akçura, Y. (1976). Üç tarz-ı siyaset. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arslanoğlu, K. (2018). Eleştirel bakışla Güneş-dil kuramı ve ilk Güneş-dil sözlüğü. İthaki Yayınları.
• Bilmez, B. (2021), Türkiye’de dilsel çoğulluk ve Türkiye dilleri: genel bakış. Türkiye’de dil hakları ve dilsel çoğulluk (Yay. Bülent Bilmez), İstanbul Bilgi Üniversitesi Türkiye Kültürleri Araştırma Grubu Yayınları.
• Bozkurt, F. (2017). Sözlükselleşme: Genel sözlükler için sözlük birim seçimi. Kesit Yayınları.
• Burke, P. (2016). Yeniçağ Avrupası’nda diller ve topluluklar. Islık Yayınları.
• Çetinkaya, B. (2022). Sadeleşme akımı sürecinde yeni olarak kabul edilen kelimelerin günümüz Türkiye Türkçesindeki görünümleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi (Danışman: Muna Yüceol Özezen), Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, M. (2007). Devlet sözlük yazar mı? Ebabil Yayınları.
• Günay, D. (2007). Sözcükbilime giriş. Multilingual Yayınları.
• Gündoğdu, İ.H. (2020). Şiirin Türk çağlayanları. Motto Yayınları.
• Hengirmen, M. (2009). Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü. Engin Yayınevi.
• İmer, K. (1976). Dilde değişme ve gelişme açısından Türk dil devrimi, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İmer, K., Kocaman, A., Özsoy, A.S. (2013), Dilbilim sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Levend, A.S. (1972). Türk dilinde gelişme ve sadeleşme evreleri. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lewis, G. (2019). Trajik başarı Türk dil reformu. Çeviribilim Yayınları.
• Langer, N.& Nesse, A. (2012). Linguistic purism. The Handbook of Historical Sociolinguistics, (Yay. Juan Manuel Hernández-Campoy, Juan Camilo Conde-Silvestre). Blackwell Yayınları: 607-625.
• Turani, A. (2020). Sanat terimleri sözlüğü. Remzi Kitabevi.
• Uzun, N.E. (2006). Biçimbilim: temel kavramlar. Papatya Eğitim Yayıncılık.
• Yüceol Özezen, M. (2014). Türkiye Türkçesinde “birleşik sözcük” sorunu yalnızca bir yazım (imla) sorunu mudur? Türkoloji Çalışmaları (Başarı ve Zaaflarıyla Çağdaş Türkoloji) (Yay. Öztürk Emiroğlu, Marzena Godzinska, Filip Maykowski). Varşova Üniversitesi Yayınları: 748-758.
• Dili saflaştırma politikaları (2021, 10 Mayıs), Hakkak, A. K. (1989). Language reform movement and its language: the case of Persian. The Politics of Language Purism (Yay. Björn H. Jernudd, Michael J. Shapiro). Mouton de Gruyter, 81-105. erişim adresi: https://books.google.com.tr
• Esperanto (2023, 05 Temmuz), https://tr.wikipedia.org
• Pure (2021, 10 Mayıs), https://www.etymonline.com
• Tietze, A. (1976). Türk sözlükbiliminin problemleri (Çev. Erdoğan Boz). Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7/4: 13-20. DOI: https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.4269