FEHÎM-İ KADÎM’İN HEP REDİFLİ GAZELİNİN ANLAMBİLİM AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 1, 182 - 214, 30.06.2018

Tuğçe Yaşa

https://doi.org/10.32321/cutad.428816

Öz

ÖZET

Edebî bir metni
anlamak, açıklamak veya tanıtmak için geçmişten günümüze pek çok yöntemin
geliştirildiği bilinmektedir. Klâsik Türk şiiri bünyesinde barınan çok
katmanlılık sayesinde farklı bakış açılarıyla okunmaya müsait bir yapı arzeder.
Anlambilim bu bakış açılarından birisidir. Anlambilimin amacı, anlamın doğasını
özenli ve mantıklı bir biçimde bulgulamak ve mümkün olduğu kadar dilsel
örnekler kullanarak kavramsal çözümlemeler yapmaktır. Bu noktada çağrışımlar,
duygu değeri, sapmalar, zıt ve paralel anlamlı kelime ve cümleler, soyut-somut
unsurlar anlambilimin inceleme konuları arasında sayılabilir. Klâsik Türk
şiirinin, bu tür modern yöntemlerle incelenmesi, günümüz insanı için, bu
metinleri sadece edebiyat tarihine ait olmaktan kurtarması açısından önemlidir.

17. yüzyılda önemli
temsilciler yetiştiren Sebk-i Hindî
akımının bir özelliği olarak şairler sözden çok mânâya, gerçekten ziyade hayale
önem verirler. Dış dünyadan çok içe yönelen şairleri anlamak niyetiyle bu
çalışmada 17. yüzyıl Sebk-i Hindî şairlerinden
Fehîm-i Kadîm’in hep redifli gazeli,
önce Klâsik metin şerhi yöntemiyle
sonra da çağdaş edebî kuramlardan biri olan ve dilin anlam boyutunu inceleyen anlambilim yöntemiyle incelenecek,
makalede hem biçim hem de muhteva üzerinde durularak şairin kelimelerin
çağrışım gücünden ve duygu değerinden ne derece istifade ettiği gözler önüne
serilecektir.

Anahtar Kelimeler

Dilbilim, Anlambilim, Fehîm-i Kadîm, Gazel, Şerh

Kaynakça

• Akkuş, Mücahit (2017). "Anlambilim Açısından Bir Tıp Metni İncelemesi “Tercüme-i Ebubekir Er-Razi". Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 10/1, 611-628.
• Aksan, Doğan (2016). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ankara: Bilgi Yay.
• ------------------ (2017). Anlambilim, Anlambilimin Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Bilgi Yay.
• Akün, Ömer Faruk (1994). “Dîvân Edebiyatı”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 389-427, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Batislam, Hanife Dilek (2007). “Tarih ve Kültür Kaynağı Olarak Hasb-i Hâller”. TÜBAR-XXII 2007-Güz, 29-42.
• Bilkan, Ali Fuat (2015). 17. Yüzyıl Türk Edebiyatı, “Klâsik Estetikte Yeni Yönelişler”. Ankara: Akçağ Yay.
• Çapan, Pervin (1990). “Fuzûlî’nin Hasbihâl Tarzındaki Şiirlerine Dâir”. Millî Eğitim Dergisi. 97, 40-43.
• --------------------(2005). “Şeyh Gâlib’de Ateş İmajına Dâir”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. 12, 137-166.
• ------------------- (2005). Mustafa Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyî, (Nuhbetü’l Âsâr Min Fevâ’idi’l- Eş’âr) İnceleme-Metin-İndeks. Ankara: AKM Yay.
• Çavuşoğlu, Mehmet (2017). Necâti Bey Dîvânı’nın Tahlili. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Demirel, Şener (2006). “17. Yüzyıl Sebk-i Hindî Şairlerinden Nâilî ve Fehîm’ in Şiirlerinde Somutlaştırma veya Alışılmamış Bağdaştırmalar, Sözde ve Anlamda Farklılaşma”, İstanbul: Turkuaz Yayınları, 34-88.
• Devellioğlu, Ferit (2010). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara:Aydın Kitabevi.
• Dilçin, Cem (2011). “Divan Şiirinde Gazel”. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Türk Şiiri “Divan Şiiri” Özel Sayısı. Ankara: TDK Yay.
• ----------------- (2013). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK. Yay.
• Ergin, Muharrem (2009). Üniversitelerin İçin Türk Dili. İstanbul: Bayrak Yay.
• Erkal, Abdulkadir (2009). Dîvân Şiiri Poetikası (17.Yüzyıl). Ankara: Birleşik Yay.
• Günay, V. Doğan (2013). Söylem Çözümlemesi. İstanbul: Papatya.
• Hazar Mehmet, vd. (2013). Türk Anlam Bilimi Terimleri Sözlüğü. Konya: Eğitim.
• İpekten, Haluk (2008). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yay.
• İsen, Mustafa (1997). Ötelerden Bir Ses. Ankara: Akçağ Yay.
• Kaplan Mehmet (2012). Tevfik Fikret “Devir, Şahsiyet, Eser. İstanbul: Dergâh Yay.
• Kılıç, Veysel (2009). Anlambilime Giriş “Temel Kavramlar. İstanbul: Papatya Yay.
• Kıran, Ayşe Eziler (2005). “Şiir Çözümlemesi Dilbilimsel Yöntemler ve Araçlar”. Türkbilig/Türkoloji Araştırmaları Dergisi. 6/10, 17-33.
• Kıran, Zeynel, vd. (2002). Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin Yay.
• Kocatürk, Vasfi Mahir (2016). Büyük Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Yay.
• Kurnaz, Cemal (2012). Hayalî Bey Dîvânı’nın Tahlili. Ankara: Kurgan Edebiyat.
• Lanson, Gustave (2017). Edebiyat Tarihinde Usûl (Çev. Yusuf Şerif Kılıçel). İstanbul: Büyüyen Ay Yay.
• Pala, İskender (1989). Ansiklopedik Dîvan Şiiri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay.
• Sefercioğlu, M. N. (2001). Nev’î Dîvânının Tahlili. Ankara: Akçağ Yay.
• Şentürk, Ahmet Atilla (2016). Osmanlı Şiiri Kılavuzu 1. İstanbul: OSEDAM.
• Tamba- Mecz I. (1998). Anlambilim (Çev. Necmettin Sevil). İstanbul: İletişim Yay.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1970). Yaşadığım Gibi. İstanbul: Türkiye Kültür Enstitüsü.
• -------------------------------(1982). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Çağlayan.
• Tarlan, Ali Nihad (2017). Edebiyat Meseleleri. Ankara: Akçağ Yay.
• Tökel, Dursun Ali (2002). “Bir Gazel Anlambilimle Nasıl Anlaşılır?”. Dergâh, Ağustos, 150, 10-11, 23.
• ------------------------(2007). “Dîvân Şiiri’ne Modern Metin Çözümleme Yöntemlerinden Bakmak”. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 2/3, 535-555
• ----------------------- (2016). Dîvân Şiirinde Şahıslar Mitolojisi. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Yay.
• TÜRKÇE SÖZLÜK (2005). Ankara: TDK Yay.
• Ullmann, Stephen (1978). “Anlambilimi” (Çev. Ahmet Kocaman). Türk Dili, 36, 355-363.
• Uludağ, Süleyman (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Üzgör, Tahir (1991). Fehîm-i Kadîm, Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi. Ankara: TDK Yay.